جرمی که به اشتباه یک ستاره دانسته می‌شد، در واقع یک جفت سیاره بود!
* این روزها یافتن سیاره‌های بزرگ چیز نامعمولی نیست. ولی این که سیاره‌هایی را بیابیم که به جای چرخیدن به گرد یک ستاره، به گرد خودشان می‌چرخند چیز بی‌سابقه‌ای است.
جرمی که در آغاز پنداشته می‌شد یک کوتوله‌ی قهوه‌ای تنهاست در حقیقت یک جفت سیاره‌ی غول‌پیکر است. هنوز روشن نیست که چنین سامانه‌ای چگونه پدید آمده، ولی کشف آن می‌تواند به تعریف دوباره‌ی مرز میان سیاره‌ها و کوتولههای قهوه‌ای کمک کند. کوتولههای قهوه‌ای ستارگانی ناکام با جرمی چند ده برابر مشتری هستند.
جرمی که در آغاز پنداشته می‌شد یک کوتوله‌ی قهوه‌ای تنهاست در حقیقت یک جفت سیاره‌ی غول‌پیکر است. هنوز روشن نیست که چنین سامانه‌ای چگونه پدید آمده، ولی کشف آن می‌تواند به تعریف دوباره‌ی مرز میان سیاره‌ها و کوتولههای قهوه‌ای کمک کند. کوتولههای قهوه‌ای ستارگانی ناکام با جرمی چند ده برابر مشتری هستند.
 |
این جفتِ سیاره‌ای دو گوی گازی به اندازه‌ی مشتری، ولی چند برابر سنگین‌تر هستند که ۶۰۰ میلیون کیلومتر از یکدیگر فاصله داشته و به آرامی -تقریبا هر سده یک بار- به گرد همدیگر می‌چرخند. این زوج جوان تنها در طول موج‌های فروسرخ پرتو می‌گسیلند، با گرمایی که از فرآیند پیدایششان در حدود ۱۰ میلیون سال پیش به جا مانده.
رصدهایی که با تلسکوپ ۱۰ متری کک ۲ توسط گروهی از دانشمندان به رهبری ویلیام بست از دانشگاه هاوایی انجام شد از وجود این سامانه‌ی دوتایی پرده برداشت. این رصدها به کمک اپتیک سازگار (adaptive optics) انجام شد که اثرهای مات‌کننده‌ی هوای زمین را تصحیح می‌کند.
دیوید لاتام از مرکز اخترفیزیک هاروارد-اسمیتسونیان این را یک کار دقیق و یک کشف بسیار خوب می‌داند.
دو سیاره بدون خورشید
به گفته‌ی گیبور بسری از دانشگاه کالیفرنیا در برکلی، هیچ کس واقعا از چگونگی پیدایش سیاره‌های سرگردانی که به گرد هیچ ستاره‌ای نمی‌چرخند سر در نمی‌آورد، چه برسد به این که دوتایی هم باشند.
برهم‌کنش‌های گرانشی شاید بتوانند یک سیاره را به بیرون از سامانه‌ی ستاره‌ایش پرتاب کنند، ولی این زوج سیاره‌ایِ نویافته به احتمال بسیار از تکه تکه شدن یک پیش‌ستاره‌ی چگالنده (داشته چگالیده می‌شده) پدید آمده‌اند.
به گفته‌ی الکس دِکوتر از دانشگاه آمستردام، این کشف نشان می‌دهد که روندهای گوناگونی برای پیدایش اجرام آزاد با جرم سیاره‌ای در کیهان وجود دارد. از آنجایی که این اجرام کوچک و کم‌نورند، تنها می‌توانیم در فضای نزدیک خودمان آنها را بیابیم. این سامانه‌ی نویافته -با نام "۲مس جی۱۱۱۹-۱۱۳۷" (2MASS J1119−1137)-، تنها ۸۵ سال نوری از زمین فاصله دارد؛ و به نظر این دانشمندان، سامانه‌های دوتایی جرم-سیاره‌ای بسیار بیشتری هم می‌تواند وجود داشته باشد.
ولی آیا آنها به راستی سیاره‌اند؟ شاید نه. در گذشته، مرز میان سیاره‌ها و کوتولههای قهوه‌ای به طور معمول ۱۴ برابر مشتری بود [از این اندازه کمتر می‌شد سیاره]، هنگامی که همجوشی هسته‌ای دوتریوم در هسته‌ی جرم آغاز می‌شود.
به باور لاتام بهترین راه برای بازشناختن سیاره‌ها از کوتولههای قهوه‌ای اندازه‌گیری جرمشان نیست بلکه چگونگی شکل‌گیری آنهاست: کوتولههای قهوه‌ای دستاورد رُمبش ابرهای گاز و غبارند ولی سیاره‌ها در یک قرص پیش‌سیاره‌ای پدید می‌آیند.
وی می‌گوید: «پرجرم‌ترین سیاره‌ها می‌توانند از کم‌جرم‌ترین کوتولههای قهوه‌ای هم سنگین‌تر باشند. این دو جرم نویافته بهترین نمونه‌ای است که من برای همپوشانی جرم سیاره‌ای و کوتوله‌ی قهوه‌ای می‌شناسم.»
و اگر کوتولههای قهوه‌ای دیگر هم همین گونه باشند (یعنی هیچ کدام کوتوله‌ی قهوه‌ای نباشند بلکه اجرام دوتاییِ آب زیر کاه باشند)، پس شاید تاکنون فراوانی سیاره‌های آزاد و سرگردان در کیهان را دستکم گرفته باشیم.
گزارش برخط این پژوهش‌نامه را می‌توانید اینجا در نگارش‌های گوناگون بخوانید.
در همین زمینه:
* سیاره‌هایی که خودبخود و بدون ستاره مادر ساخته می‌شوند
* سیاره‌ها چگونه آواره می‌شوند؟
* کشف یک سیاره «یتیم» در نزدیکی منظومه خورشیدی
--------------------------------------------
رصدهایی که با تلسکوپ ۱۰ متری کک ۲ توسط گروهی از دانشمندان به رهبری ویلیام بست از دانشگاه هاوایی انجام شد از وجود این سامانه‌ی دوتایی پرده برداشت. این رصدها به کمک اپتیک سازگار (adaptive optics) انجام شد که اثرهای مات‌کننده‌ی هوای زمین را تصحیح می‌کند.
دیوید لاتام از مرکز اخترفیزیک هاروارد-اسمیتسونیان این را یک کار دقیق و یک کشف بسیار خوب می‌داند.
دو سیاره بدون خورشید
به گفته‌ی گیبور بسری از دانشگاه کالیفرنیا در برکلی، هیچ کس واقعا از چگونگی پیدایش سیاره‌های سرگردانی که به گرد هیچ ستاره‌ای نمی‌چرخند سر در نمی‌آورد، چه برسد به این که دوتایی هم باشند.
برهم‌کنش‌های گرانشی شاید بتوانند یک سیاره را به بیرون از سامانه‌ی ستاره‌ایش پرتاب کنند، ولی این زوج سیاره‌ایِ نویافته به احتمال بسیار از تکه تکه شدن یک پیش‌ستاره‌ی چگالنده (داشته چگالیده می‌شده) پدید آمده‌اند.
به گفته‌ی الکس دِکوتر از دانشگاه آمستردام، این کشف نشان می‌دهد که روندهای گوناگونی برای پیدایش اجرام آزاد با جرم سیاره‌ای در کیهان وجود دارد. از آنجایی که این اجرام کوچک و کم‌نورند، تنها می‌توانیم در فضای نزدیک خودمان آنها را بیابیم. این سامانه‌ی نویافته -با نام "۲مس جی۱۱۱۹-۱۱۳۷" (2MASS J1119−1137)-، تنها ۸۵ سال نوری از زمین فاصله دارد؛ و به نظر این دانشمندان، سامانه‌های دوتایی جرم-سیاره‌ای بسیار بیشتری هم می‌تواند وجود داشته باشد.
ولی آیا آنها به راستی سیاره‌اند؟ شاید نه. در گذشته، مرز میان سیاره‌ها و کوتولههای قهوه‌ای به طور معمول ۱۴ برابر مشتری بود [از این اندازه کمتر می‌شد سیاره]، هنگامی که همجوشی هسته‌ای دوتریوم در هسته‌ی جرم آغاز می‌شود.
به باور لاتام بهترین راه برای بازشناختن سیاره‌ها از کوتولههای قهوه‌ای اندازه‌گیری جرمشان نیست بلکه چگونگی شکل‌گیری آنهاست: کوتولههای قهوه‌ای دستاورد رُمبش ابرهای گاز و غبارند ولی سیاره‌ها در یک قرص پیش‌سیاره‌ای پدید می‌آیند.
وی می‌گوید: «پرجرم‌ترین سیاره‌ها می‌توانند از کم‌جرم‌ترین کوتولههای قهوه‌ای هم سنگین‌تر باشند. این دو جرم نویافته بهترین نمونه‌ای است که من برای همپوشانی جرم سیاره‌ای و کوتوله‌ی قهوه‌ای می‌شناسم.»
و اگر کوتولههای قهوه‌ای دیگر هم همین گونه باشند (یعنی هیچ کدام کوتوله‌ی قهوه‌ای نباشند بلکه اجرام دوتاییِ آب زیر کاه باشند)، پس شاید تاکنون فراوانی سیاره‌های آزاد و سرگردان در کیهان را دستکم گرفته باشیم.
گزارش برخط این پژوهش‌نامه را می‌توانید اینجا در نگارش‌های گوناگون بخوانید.
در همین زمینه:
* سیاره‌هایی که خودبخود و بدون ستاره مادر ساخته می‌شوند
* سیاره‌ها چگونه آواره می‌شوند؟
* کشف یک سیاره «یتیم» در نزدیکی منظومه خورشیدی
--------------------------------------------
تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:
واژه نامه:
planet - star - brown dwarf - binary system - Jupiter - infrared - wavelength - Keck II telescope - William Best - University of Hawaii - adaptive optics - Earth - David Latham - Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics - Gibor Basri - University of California - Berkeley - solar system - protostar - Alex de Koter - University of Amsterdam - 2MASS J1119−1137 - nuclear fusion - deuterium - core - stellar disk - arxiv
منبع: newscientist
برگردان: یک ستاره در هفت آسمان
پستها
0 دیدگاه شما:
ارسال یک نظر