کشف سیاره‌ای به داغی یک ستاره!

* اخترشناسان یک سیاره‌ی فراخورشیدی یافته‌اند که داغ‌ترین سیاره‌ایست که تا به امروز یافته شده، دنیایی که دمایش از دمای سطح بیشتر ستارگان بالاتر است.

این فراسیاره‌ی مشتری-سان که "کِلت-۹بی" (KELT-9b) نامیده شده، هر ۱.۵ روز زمینی یک دور به گرد ستاره‌اش می‌چرخد [یعنی هر سالش برابر با ۱.۵ روز زمینی است]. مدار آن به اندازه‌ای تنگ است که با ستاره‌اش درگیر قفل گرانشی شده و همیشه یک سمتش رو به آن است، درست مانند ماه و زمین.

برداشت هنری از ستاره‌ی کلت-۹ و سیاره‌ی فراداغش، کلت-۹بی

به گفته‌ی یابندگان کلت-۹بی، دمای "سمت روز" این غول گازی به ۴۳۰۰ درجه‌ی سلسیوس می‌رسد. این از سطح ستارگان کوتوله، که پرشمارترین ستارگان کهکشان راه شیری‌اند نیز داغ‌تر، و تنها ۱۲۰۰ درجه‌ی سانتیگراد خنک‌تر از سطح خورشید است. [گرچه دماها در جو بیرونی یا "تاج" خورشید می‌تواند به ۱.۶۷ میلیون درجه‌ی سلسیوس نیز برسد.]

چنین گرمای بی‌اندازه‌ای، کلت-۹بی را به یک دنیای به تمام معنا آن جهانی تبدیل کرده است. برای نمونه، پژوهشگران می‌گویند مولکول‌هایی مانند آب و دی اکسید کربن به احتمال بسیار نمی‌توانند در جو این سیاره وجود داشته باشند.

اسکات گاودی، استاد اخترشناسی در دانشگاه ایالتی اوهایو در این باره می‌گوید: «بنا بر هر تعریف رایجی بر پایه‌ی جرم، این یک سیاره‌ است، ولی به دلیل دمای سمت روزش، جو آن تقریبا به طور قطع مانند هیچ یک از سیاره‌هایی که تاکنون دیده‌ایم نیست.» گاودی یکی از رهبران این پژوهش بود که خبر یافتن کلت-۹بی را اعلام کرد. گزارش پژوهش آنان در شماره‌ی ۵ ژوئن نشریه‌ی نیچر منتشر شده است.

در این گزارش آمده ستاره‌ی میزبان (کلت-۹) یک ستاره‌ی رشته‌ی اصلیِ بزرگ‌تر و داغ‌تر از خورشید در فاصله‌ی ۶۲۰ سال نوری زمین است و تابش شدید آن باعث شده جو کلت-۹بی پف کند، به گونه‌ای که جرم این سیاره ۲.۸ برابر جرم مشتری است ولی چگالی‌اش تنها به نصف آن می‌رسد.

یکی دیگر از رهبران پژوهش، دانشمند ایرانی-مکزیکی، کیوان استاسون که استاد فیزیک و اخترشناسی در دانشگاه وندربیلت تنسی است نیز می‌گوید: «ستاره‌‌ی کلت-۹ به اندازه‌ای پرتوهای فرابنفش می‌گسیلد که شاید سیاره را به طور کامل بخار کند. یا اگر سیاره‌هایی مانند کلت-۹بی دارای هسته‌ای سنگی باشند -چیزی که برخی نظریه‌ها می‌گویند- این سیاره شاید آنقدر پف کند و بخار شود تا تنها یک سنگ خشک، مانند سیاره‌ی تیر از آن بماند.»

پژوهشگران کلت-۹بی را به کمک "تلسکوپ بی‌اندازه کوچک کیلودرجه‌ای" (KELT) در رصدخانه‌ی واینر در جنوب خاور آریزونا و به شیوه‌ی "گذر" یافتند، هنگامی که از برابر چهره‌ی ستاره‌ی میزبانش گذشت و اندکی از نور آن کاست. (تلسکوپ کلت همتای دیگری نیز در آفریقای جنوبی دارد. این دستگاه‌های ارزان‌بها برای یافتن سیاره‌هایی که از جلوی ستارگان ِبه نسبت درخشان می‌گذرند ساخته شده‌اند.)

برداشت هنری از ستاره‌ی کلت-۹ و سیاره‌ی فراداغش، کلت-۹بی که داغ‌رین غول گازی یافته شده تاکنون است. اگر ویدیو اینجا اجرا نشد، می‌توانید آن را در فیسبوک یا کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان ببینید.

اخترشناسان بر آنند تا کلت-۹بی را با ابزارهای دیگری نیز رصد کنند، از جمله تلسکو‌پ‌های فضایی هابل و اسپیتزر ناسا و همچنین تلسکوپ فضایی ۸.۹ میلیارد دلاری جیمز وب که در اواخر ۲۰۱۸ راهی فضا خواهد شد.

رصدهای هابل می‌تواند با جستجوی یک دُم دنباله‌دار-مانند نشان دهد که آیا کلت-۹بی به راستی دارد بخار می‌شود یا نه، و به اخترشناسان در ارزیابی مدت زمانی که این سیاره می‌تواند یک غول گازی بماند (در مقایسه با نظریه‌ی به جا ماندن هسته‌ی سنگی) کمک کند.

استاسون می‌گوید: «در ادامه‌ی کاوش ما برای ساختن تصویری کامل از همه‌ی گونه‌های فراسیاره‌ای، مهم تنها این نیست که از چگونگی پیدایش و دگرگونی سیاره‌ها آگاهی بیابیم، بلکه دانستن شرایط زمانی و مکانی که باعث نابودی آنها می‌شود نیز اهمیت دارد.»

این گروه پژوهشی یافته‌های خود را در ۲۳۰مین نشست انجمن اخترشناسی آمریکا در آستین تگزاس نیز ارایه کردند.

--------------------------------------------

تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

exoplanet - star - Jupiter - planet - KELT-9b - Earth - gas giant - tidally locked - moon - dwarf star - Milky Way galaxy - corona - molecule - water - carbon dioxide - Scott Gaudi - Ohio State University - Nature - Keivan Stassun - Vanderbilt University - Tennessee - rocky core - Mercury - Kilodegree Extremely Little Telescope - KELT - Winer Observatory - Arizona - South Africa - transit - NASA - Hubble - Spitzer space telescope - James Webb Space Telescope - comet - tail - American Astronomical Society - Austin - Texas

منبع: Space.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان