خاک مریخ می‌تواند میکروب‌کش باشد!

* سطح سیاره‌‌ی بهرام (مریخ) شاید از آنچه دانشمندان تاکنون پنداشته بودند هم زیست‌ناپذیرتر باشد.
* بر پایه‌ی پژوهشی تازه، پرتوهای فرابنفش خورشید مولکول‌های"کلر" در خاک سیاره‌ی سرخ را "فعال کرده" و از آنها میکروب‌کش‌هایی نیرومند می‌سازد.

سطح‌نشین فونیکس ناسا در سال ۲۰۰۸ مولکول‌های پرکلرات را در خاک پر از یخِ قطبی بهرام شناسایی کرد. اندازه‌ی بزرگ‌تر

به نظر می‌رسد این مولکول‌ها که به نام پرکلرات‌ها شناخته می‌شوند، در خاک سرتاسر بهرام وجود دارند؛ [زیرا] چندین کاوشگر ناسا تاکنون آنها را در جاهای گوناگونی از این سیاره دیده‌اند. پرکلرات‌ها ویژگی‌هایی دارند که به نظر می‌رسد باید نیروبخش زیست‌پذیری سیاره‌ی سرخ باشند. برای نمونه، به گفته‌ی دانشمندان، آنها نقطه‌ی یخ‌زدگی آب را به اندازه‌ی چشمگیری پایین می‌آورند و می توانند یک چشمه‌ی انرژی برای میکروب‌ها (جانداران ذره‌بینی) فراهم کنند.

ولی این پژوهش تازه که توسط جنیفر وادزورث و چارلز کاکِل، هر دو از مرکز اخترزیست‌شناسی بریتانیا در دانشگاه ادینبروی اسکاتلند انجام شده، نمای دیگری از پرکلرات‌ها را نشان می‌دهد. این دانشمندان باکتری باسیلوس سابتلیس که یکی از آلودگی‌های شایع فضاپیماهاست را در معرض پرکلرات و پرتوی فرابنفش، با شدتی همسان با آنچه در سطح و نزدیک سطح بهرام وجود دارد قرار دادند (از آنجایی که چگالی هوای بهرام تنها ۱ درصد هوای زمین است، شار پرتوهای فرابنفش در آن بسیار بیشتر از زمین است).

پژوهشگران دریافتند که یاخته‌های باکتری پس از چند دقیقه توان زیستی خود را در شرایط بهرام-مانند از دست دادند. یافته‌ها زمانی چشمگیرتر شد که وادزورث و کاکل اکسید آهن و پروکسید هیدروژن -دو مولکول رایج دیگر در سنگ‌پوشه‌های بهرام- را نیز به آزمایش افزودند: در عرض ۶۰ ثانیه، آمیزه‌ی پرکلرات‌های پرتوگرفته، اکسیدهای آهن، و پروکسید هیدروژن نرخ نابودی باکتری‌های باسیلوس سابتلیس را به اندازه‌ی ۱۰.۸ برابر زمانی که تنها در معرض پرتوی فرابنفش بودند بالا برد.

وادزورث و کاکل در گزارش این پژوهش نوشته‌اند: «این داده‌ها نشان می‌دهند که آمیزه‌ی تاثیر دستکم سه مولکول از مولکول‌های سطح بهرام که پدیده‌ی نورشیمی (فوتوشیمی) هم برایشان رخ داده، سطح امروزی بهرام را از آنچه تاگنون گمان می‌رفت هم زیست‌ناپذیرتر کرده و احتمال زنده ماندن آلودگی‌های زیستی که با کاوشگرهای زمینی به آنجا راه پیدا کرده اند را کاهش می‌دهد.» این گزارش روز ۶ ژوییه در نگارشِ برخطِ نشریه‌ی ساینتیفیک ریپورتز منتشر شد. (به گفته‌‎ی وادزورث در گفتگو با اسپیس دات کام، دانشمندان از توان سمی بودنِ پرکلرات‌ها آگاهی داشته‌اند، ولی به طور معمول برای فعال کردنشان نیاز به دماهای بالا هست.)

وادزورث می‌گوید روشن نیست که این به اصطلاح "منطقه‌ی زیست‌ناپذیر" تا چه ژرفایی زیر سطح بهرام ادامه دارد، زیرا سازوکار دقیق این فعالیتِ کشتار یاخته‌ها هنوز شناخته نشده.

وی در این گفتگو که با ایمیل انجام می‌شد گفت: «اگر به دنبال زندگی هستید، باید پرتوهای یونَنده (یونیده کننده) که می‌توانند در لایه های بالایی خاک نفوذ کنند را هم در نظر بگیرید، بنابراین من پیشنهاد می‌کنم دستکم تا چند متر از سطح پایین بروید تا از کم بودن نسبیِ میزان پرتوهای زیانبار اطمینان یابید.»

خودروی اروپایی/روسی اگزومارس که برای سفر به بهرام در سال ۲۰۲۰‌ برنامه‌ریزی شده و هدفش جستجوی نشانه‌های زندگی در سیاره‌ی سرخ است، مته‌ای با خود خواهد برد که می‌تواند با آن تا ژرفای ۲ متری سطح را سوراخ کند [این کاوشگر بخش دوم ماموریتی است که در سال ۲۰۱۶ مدارگردی را به مدار بهرام فرستاد-م].

ولی به گفته‌ی پژوهشگران، یک نکته‌ی مهم را درباره‌ی این یافته‌ها باید به خاطر داشت: باسیلوس سابتلیس یک میکروب باغی است نه یک "سختی‌دوست" (اکسترموفیل) که بتواند خود را با شرایط خشن سازگار کرده و زنده بماند.

وادزورث در گفتگویش با اسپیس دات کام افزود: «این که گونه‌های جانداری سرسخت‌تر بتوانند روی سطح بهرام یا نزدیک آن راهی برای دوام آوردن بیابند ناممکن نیست. هنوز هم مهم است که هر کاری از دستمان بر می‌آید انجام دهیم تا [با کاوشگرهایمان] سیاره‌ی سرخ را نیالاییم.»

--------------------------------------------

تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Mars - ultraviolet - UV - sun - chlorine - Red Planet - microbe - perchlorate - NASA - freezing point - microorganism - Jennifer Wadsworth - Charles Cockell - U.K. Centre for Astrobiology - University of Edinburgh - Scotland - bacterium - Bacillus subtilis - Earth - bacterial cell - iron oxide - hydrogen peroxide - regolith - B. subtilis - photochemistry - Scientific Reports - toxic - uninhabitable zone - ionizing - European/Russian - ExoMars - extremophile - Phoenix Mars lander

منبع: Space.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان