سحابی پکمن

اگر به درون این ابر کیهانی که به نام ان‌جی‌سی ۲۸۱ خوانده شده نگاه کنید شاید متوجه ستارگان خوشه‌ی باز آ‌ی‌سی ۱۵۹۰ نشوید، ستارگان جوان و پرجرمی که درون خود سحابی به دنیا آمده‌اند و خود آن‌ها هستند که باعث برافروختگی و تابش آن شده‌اند. [پس این یک سحابی گسیلشی یا نشری است- م]

پیکره‌های چشم‌نوازی که در این تصویرِ ان‌جی‌سی ۲۸۱ دیده می‌شود، ستون‌های تراشیده شده و گویچه‌های غباریِ چگالی هستند که پرتوها و بادهای نیرومند و پرانرژی ستارگان داغ خوشه آنها را تراشیده‌‎اند و در برابر تابش پشتشان به حالت ضدنور دیده می‌شوند. این ساختارهای غبارآلود اگر به اندازه‌ی کافی دوام بیاورند می‌توانند خودشان جایگاه‌ ستاره‌زایی‌های آینده شوند.

ان‌جی‌سی ۲۸۱ به دلیل نمایی که از کل ساختارش به ذهن می‌آید، به نام "سحابی پکمن" نامیده شده [اینجا دهانش رو به سمت چپ باز شده- م]. این سحابی با حدود ۱۰,۰۰۰ سال نوری فاصله از زمین، در صورت فلکی خداوند اورنگ (ذات‌الکرسی) دیده می‌شود.

این تصویر باکیفیت از همگذاری داده‌های فیلترهای باریک-باند درست شده و تابش اتم‌های هیدروژن، گوگرد، و اکسیژن سحابی را به ترتیب به رنگ‌های سبز، سرخ، و آبی نشان می‌دهد. گستردگی این تصویر در فاصله‌ی برآوردی ان‌جی‌سی ۲۸۱ بیش از ۸۰ سال نوری است.

--------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه‌نامه:

NGC 281 - open cluster - IC 1590 - nebula - globule - silhouette - star - Pacman Nebula - constellation Cassiopeia - narrow-band - hydrogen - sulfur - oxygen - atom

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

هم‌زیستی پرالتهاب دو ستاره

اخترشناسان از چند دهه پیش از وجود برون‌ریزی‌های بی‌نظم از سامانه‌ی ستاره‌ای دوتایی "وی۷۴۵ کژدم" در فاصله‌ی ۲۵۰۰۰ سال نوری زمین (در صورت فلکی کژدم) آگاه بوده‌اند. آنها به هنگام برون‌ریزی‌های پیشین که سال‌های ۱۹۳۷ و ۱۹۸۹ رخ دادند غافلگیر شدند. ولی هنگامی که ۶ فوریه‌ی ۲۰۱۴ دوباره غرید، اخترشناسان با چندین تلسکوپ از جمله رصدخانه‌ی پرتو X چاندرای ناسا، از پیش خود را آماده‌ی رصدش کرده بودند.

وی۷۴۵ کژدم از یک غول سرخ و یک کوتوله‌ی سفید تشکیل شده که در دام گرانش یکدیگر گرفتار شده‌اند. این دو با چنان فاصله‌ی کمی به گرد یکدیگر می‌چرخند که لایه‌های بیرونی غول سرخ در اثر گرانش نیرومند کوتوله‌ی سفید از آن جدا شده‌ و به آرامی به سطح کوتوله‌ی سفید فروکشیده می‌شوند. با گذشت زمان، مواد به اندازه‌ای روی کوتوله‌ی سفید انباشته می‌شود که یک انفجار گرماهسته‌ای به پا می‌کنند و درخشش سامانه را به گونه‌ی چشمگیری بالا می‌برند- پدیده‌ای بسیار درخشان که به نام نواختر شناخته می‌شود. در کمتر از ۹ روز پس از رویداد، نور وی۷۴۵ کژدم به اندازه‌ی ۱۰۰۰ برابر در طیف دیدنی (مریی) کاهش یافت.

پس از برون‌ریزی سال ۲۰۱۴، اخترشناسان حدود دو هفته‌ی دیگر رصد آن را با تلسکوپ چاندرا ادامه دادند. یافته‌ی کلیدی آنها این بود که گویا بیشتر مواد پرتاب شده داشتند رو به زمین می‌آمدند. برای توضیح این، یک گروه از دانشمندان از رصدخانه‌ی بنیاد ملی اخترفیزیک ایتالیا در پالرمو، دانشگاه پالرمو، و مرکز اخترفیزیک هاروارد-اسمیتسونین یک شبیه‌سازی رایانه‌ای سه بُعدی از این انفجار پدید آوردند و تنظیماتش را تا جایی تغییر دادند که با مشاهدات همخوانی پیدا کند. آنها یک قرص گسترده از گاز سرد را در استوای سامانه به مدلشان افزودند که کوتوله‌ی سفید با کشش گرانشی بر مواد گازی که در یک باد از غول سرخ می‌وزد درست کرده بود.

محاسبات رایانه‌ای نشان می‌داد که پیشروی موج انفچار و مواد پس زده شده در راستای قطب‌های شمال و جنوب سامانه انجام می‌شد. این شکل در اثر برخورد موج انفجار به قرص گاز سرد پیرامون دو ستاره پدید آمده بود. این برخورد باعث شد موج انفجار و مواد پرتابی درصفحه‌ی قرص از سرعتشان کاسته شده و یک حلقه‌ی داغِ رو به گسترش از گازهایی با تابش پرتو X پدید بیاورند. پرتوهای X از مواد پرتابی که داشتند از ما دور می‌شدند، به طور عمده توسط موادی که به سوی ما می‌آمدند درآشامیده (جذب) و پنهان شد؛ به همین دلیل بود که به نظر می‌رسید بیشتر این مواد رو به ما پرتاب شده بودند.

تصویر نخستی که اینجا می‌بینید مدل سه بعدی تازه‌ی این انفجار را نشان می‌دهد و در آن، موج انفجار به رنگ زرد، مواد پرتاب شده در اثر انقجار به رنگ صورتی، و قرص مواد خنک‌تر که امواج انفجار تاثیر چندانی رویش نداشته هم به رنگ آبی نمایانده شده. حفره‌ای که سمت چپ مواد پرتابی دیده می‌شود دستاورد مواد سطح کوتوله‌ی سفید است که با برخورد به غول سرخ از سرعتشان کاسته شده. تصویر دوم که در رصدخانه‌ی سایدینگ اسپرینگ استرالیا گرفته شده، این نواختر را در طیف نور دیدنی (مریی) نشان می‌دهد.

در این انفجار، انرژی‌ای باورنکردنی، هم‌ارز حدود ۱۰ میلیون تریلیون بمب هیدروژنی آزاد شد. به برآورد پژوهشگران، جرم موادی که در این فرآیند پرتاب شدند به حدود یک دهم جرم زمین می‌رسید.

با آن که این رویدادِ ستاره‌ای بسیار چشمگیر بود، ولی جرم مواد پرتاب شده بسیار کمتر از برآورد دانشمندان از چیزیست که برای به راه انداختن چنین انفجاری نیازست. این بدان معناست که با وجود انفجارهای چندین باره، مقدار چشمگیری از مواد بر سطح کوتوله‌ی سفید به جا مانده و انباشته می‌شود؛ این مواد اگر به اندازه‌ی کافی برسد، خود کوتوله‌ی سفید می‌تواند دستخوش انفجار گرماهسته‌ای شده و به کلی نابود شود، انفجاری که به نام ابرنواختر گونه‌ی Ia شناخته می‌شود. اخترشناسان این گونه ابرنواخترها را به عنوان خط‌کش‌هایی کیهانی به کار گرفته و روند گسترش (انبساط) کیهان را می‌سنجند.

دانشمندان همچنین توانستند همنهش (ترکیب) شیمایی مواد پرتاب شده در این نواختر را هم شناسایی کنند. بررسی این داده‌ها نشان می‌دهد که این ستاره‌ی کوتوله به طور عمده از کربن و اکسیؤن تشکیل شده است.

اگر ویدیو اینجا اجرا نشد، می‌توانید آن را در کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان ببینید

پژوهشنامه‌ای در توضیح این یافته‌ها در ماهنامه‌ی انجمن سلطنتی نجوم انتشار یافته.

--------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

star - V745 Sco - Earth - NASA - Chandra X-ray Observatory - binary star system - red giant - white dwarf - thermonuclear explosion - nova - INAF-Osservatorio Astronomico di Palermo - University of Palermo - Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics - 3D - X-ray - Siding Springs Observatory - Australia - hydrogen bomb - Type Ia supernova - cosmic distance - expansion of the Universe - carbon - oxygen - Monthly Notices - Royal Astronomical Society

منبع: nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

پسمانده‌های آبی و سرخ یک ستاره مرده

اِن تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

پَسماند ابرنواختر "کشتی ‌دُم آ" (Puppis A) که در پی انفجار یک ستاره‌ی بزرگ به جا مانده، در فاصله‌ی ۷۰۰۰ سال نوری از ما در حال گستردن و پخش شدن در محیط میان ستاره‌ای است.

در این فاصله، پهنای این چشم‌انداز تلسکوپی رنگین که از همگذاری داده‌های تصویری پهن-باند و باریک-باند درست شده، به حدود ۶۰ سال نوری می رسد.

این پسماند ابرنواختر با گسترش یافتن در محیط انبوه و نایکنواخت پیرامونش و برخورد موج انفجارش به توده‌های گازی، اتم‌های محیط را برانگیخته و به تابش در رنگ‌های گوناگون واداشته. رشته‌های برافروخته‌ی سبز-آبی که در این چشم‌انداز می‌بینید، اتم‌های اکسیژن را نشان می‌دهند و توده‌های سرخ‌فام هم نشانگر هیدروژن و نیتروژن‌اند.

نور خود ابرنواختر کشتی‌دم آ که در اثر رُمبش هسته‌ی یک ستاره‌ی بزرگ و پرجرم رخ داده بود، در حدود ۳۷۰۰ سال پیش به زمین رسید ولی پَسماندش هنوز در سرتاسر طیف الکترومغناطیسی می‌درخشد و اکنون یکی از نیرومندترین چشمه‌های پرتو X در آسمان است.

ما در واقع پسماند ابرنواختر کشتی‌دم آ رادر صورت فلکی کشتی‌دم، از پشت پرتوهای یک پَسماند نزدیک‌تر ولی کهن‌تر می‌بینیم: پسماند ابرنواختر بادبان که نزدیک صفحه‌ی شلوغ کهکشان راه شیری جای دارد.
 

--------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه‌نامه:

Puppis A - star - supernova remnant - broadband - narrowband - oxygen - atom - Hydrogen - nitrogen - supernova - core - Earth - Vela supernova remnant - plane - Milky Way galaxy - electromagnetic spectrum - X-ray

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

چهارمین مورد آشکارسازی امواج گرانشی- این بار دقیق‌تر

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

سه آشکار امواج گرانشی در سه نقطه‌ی زمین، آشکارسازی مشترکِ موج‌هایی در بافت فضازمان را گزارش داده‌اند- چهارمین مورد این امواج که از ادغام یک سیاهچاله‌ی دوتایی در دوردست کیهان سرچشمه گرفته بودند.

این رویداد توسط رصدخانه‌های لیگو (لایگو) در هنفورد واشنگتن و لیوینگستون ویرجینیا و آشکارساز تازه به راه افتاده‌ی ویرگو نزدیک پیزای ایتالیا در روز ۱۴ اوت ۲۰۱۷ دریافت و بنابراین به نام جی‌دبلیو۱۷۰۸۱۴ [عددی که تاریخ دریافتش را نشان می‌دهد] ثبت شد.

این موج در واپسین لحظه‌های یکی شدنِ دو سیاهچاله به جرم ۳۱ و ۲۵ جرم خورشیدی در فاصله‌ی حدود ۱.۸ میلیارد سال نوری زمین گسیلیده شد. ولی مقایسه‌ی زمان دریافت امواج در هر سه آشکارساز که در سه نقطه‌ی جداگانه بودند به اخترشناسان امکان داد تا شناسایی سرچشمه‌ی این امواج در آسمان را به گونه‌ی چشمگیری بهبود و دقت ببخشند.

تنها نقطه‌ای از آسمان که با داده‌های سه رصدخانه سازگاری داشت، در جایی بالاتر از ابرهای ماژلانی و در راستای صورت فلکی جوی (نهر) بود که در این نقشه‌ی سراسر آسمان، با خط زرد نشان داده شده [در بیضی سبز]. این نقشه‌ کمان کهکشان راه شیری را هم در بر دارد.

این همکاری سه جانبه در آشکارسازی بهینه‌ی سرچشمه‌ی امواج گرانشی به دانشمندان کمک کرد تا بی‌درنگ با بهره از رصدخانه‌های امواج الکترومغناطیسیِ معمولی‌تر، به جستجوی دیگر نشانه‌های احتمالی مربوط به این رویداد بپردازند.

کمک رصدخانه‌ی ویرگو این امکان را به دانشمندان داد تا قطبش این امواج را هم بسنجند، یک ویژگی که مهر تایید دیگری بر پیش‌بینی‌های اینشتین در نظریه‌ی نسبیت عام می‌زند.

--------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه‌نامه:

planet - Earth - gravitational wave - spacetime - binary - black hole - GW170814 - LIGO - Hanford - Washington - Livingston - Louisiana - Virgo - Pisa - Italy - Magellanic cloud - constellation Eridanus - Milky Way Galaxy - polarization - Einstein - general relativity

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

ذراتی که بلای جان مسافران سیاره سرخ خواهند بود

* ذرات باردار شاید کوچک باشند، ولی برای فضانوردان ممهمند. "برنامه‌ی پژوهش انسانی" ناسا (اچ‌آرپی) برای حل یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها در سفر به سیاره‌ی سرخ، یعنی پرتوهای کیهانی و تاثیرشان بدن انسان، به بررسی این ذرات می‌پردازد. [به نام پرتو خوانده می‌شوند ولی در حقیقت بارانی از ذراتند-م]

پرتوهای کیهانی کهکشانی (جی‌سی‌آرها) از بزرگ‌ترین نگرانی‌های ناسا هستند. دغدغه‌ی این سازمان ساخت سپر در برابر این پرتوهاست. سرچشمه‌ی آنها ستارگانی هستند که منفجر می‌شوند (ابرنواخترها).

دانشمند ناسا در این زمینه، دکتر لیزا سیمونسون می‌گوید: «یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های ما در سفر به بهرام (مریخ) محافظت از فضانوردان در برابر تابش‌هاست. این تابش‌ها دیده نمی‌شوند؛ حس نمی‌شوند. آدم متوجه نمی‌شود که زیر بمباران آنهاست.»

یکی از پنداشت‌های نادرست درباره‌ی پرتوهای کیهانی اینست که آنها همانند پرتوها در زمین هستند. ولی در حقیقت بسیار متفاوتند. روی زمین، بیشتر پرتوهایی که از خورشید و فضا می‌آیند توسط هوا و میدان مغناطیسی زمین درآشامیده (جذب) شده یا مسیرشان کج (منحرف) می‌شود.

روی زمین، دغدغه‌ی اصلی مردم پروتوییست که در مطب‌های دندان‌پزشکی پبدا می‌شود: پرتوهای X. معمولا برای محافظت در برابر پرتوهای ایکس و دیگر پرتوهای الکترومغناطیسی زره‌های سنگین سربی به کار می‌رود.

ولی این پرتوها در فضا متفاوتند زیرا [ذراتی‌اند که] انرژی کافی برای برخورد خشن با هسته‌های سازنده‌ی زره و بافت بدن انسان دارند. این به اصطلاح برخوردهای هسته‌ای هم باعث می‌شوند هم پرتوی ورودی و هم هسته‌های زره فرو پاشیده و گونه‌های دیگری از ذرات را بسازند- فرآیندی که به نام "تابش دوُمین" (تابش ثانویه) شناخته می‌شود.

دکتر تونی اسلابا، فیزیکدان پژوهشگر ناسا می‌گوید: «در فضا بارشی از ذرات وجود دارد که اساسا همه‌ی جدول تناوبی را در بر می‌گیرد، از هیدروژن گرفته تا نیکل و اورانیوم که با سرعت‌هایی نزدیک به سرعت نور حرکت می‌کنند. ناسا نمی‌خواهد برای سپر فضاپیماها موادی سنگین مانند سرب به کار ببرد زیرا پرتوهای کیهانی برخوردهای هسته‌ای بسیاری با سپر انجام داده و به پرتوهایی دست دوم پدید خواهند آورد. آمیزه‌ی این پرتوهای دومین با پرتوهای ورودی می‌تواند بدتر از پیش فضانوردان را در معرض تابش قرار دهد.»

برنامه‌ی اچ‌آرپی به بررسی همین اثرات بر روی بدن انسان می‌پردازد، به ویژه آنهایی که در ارتباط با پرتوهای کیهانی کهکشانی‌اند (جی‌سی‌آر).

دیگر پژوهشگر ناسا، دکتر جان نوربری می‌گوید: «پرتوهای کیهانی سه سرچشمه‌ی عمده دارند، ولی پرتوهای کیهانی کهکشانی‌ بیشترین مایه‌ی نگرانی پژوهشگران برای سفر به بهرامند. پرتوهای کیهانی کهکشانی‌ که دستاورد انفجار ستارگان (ابرنواختر) در بیرون از سامانه‌ی خورشیدی هستند زیانبار ترین پرتوهای کیهانی برای بدن انسانند.»

سرچشمه‌های دیگرِ این پرتوها یکی کمربندهای وان آلن هستند، جایی که پرتوهای کیهانی در آن به گرد زمین دام افتاده‌اند، و دیگری رویدادهای ذرات خورشیدی (اس‌پی‌اف‌ها) که مربوط به شراره‌ها و فوران‌های تاجی خورشید هستند و در زمان‌های اوج فعالیت خورشیدی احتمال رخ دادنشان بیشتر است.

ولی پرتوهای کیهانی کهکشانی‌ دغدغه‌ی اصلی برنامه‌ی پژوهش‌های انسانی هستند که هدفشان حفاظت از فضانوردان در برای پرتوهای کیهانیست. هدف این برنامه گردآوری داده‌های بسنده درباره‌ی زیان‌های پرتوهای کیهانی کهکشانی‌ و پیامدهای زیستی آنهاست. پژوهشگران با بهره از آزمایشگاه پرتوهای فضایی ناسا (ان‌اس‌آر‌ال) اثرات پرتوهای یونشی را بررسی می‌کنند ولی شبیه‌سازی پرتوهای کیهانی روی زمین دشوار است. یک دوز پرتو در محیط آزمایشگاهی می‌توانند متمرکزتر و با چارچوب زمانی کمتری نسبت به چیزی که یک فضانورد به مدت یک سال در فضا واقعا دریافت می‌کند باشد.

همزمان با آماده شدن ناسا برای فرستادن انسان به سیاره‌ی بهرام، کاربرد، بهبود، و ساخت فناوری‌های گوناگون برای محافظت از فضانوردان نیز ادامه خوهد یافت. دوزسنج‌های (دوزیمترهای) ایستگاه فضایی بین‌المللی، ارزیاب پرتوی الکترونیکی هیبرید اوریون (اچ‌ئی‌آرای)، و آشکارساز ارزیابی پرتوها می‌توانند پرتوهای پرانرژی را اندازه گرفته و آشکار کنند. پروتون‌ها، نوترون‌ها و الکترون‌ها شاید کوچک باشند، ولی ناسا همیشه به آنها اهمیت می‌دهد.

-------------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

astronaut - NASA - Human Research Program - HRP - Mars - Space Radiation Element Scientist - Lisa Simonsen - Earth - magnetic field - X-ray - electromagnetic radiation - lead blanket - nuclei - secondary radiation - periodic table - hydrogen - nickel - uranium - Tony Slaba - galactic cosmic ray - GCR - John Norbury - supernova - solar system - Van Allen Belts - solar particle event - SPE - solar flare - coronal mass ejection - solar activit - Space Radiation Laboratory - NSRL - ionizing - International Space Station - dosimeter - Orion’s Hybrid Electronic Radiation Assessor - Radiation Assessment Detector

منبع: nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

خورشیدگرفتگی از چشم سه تلسکوپ

نه باران و نه برف، و نه حتی تاریکی شب نمی‌توانند مانع یک تلسکوپ فضایی برای تماشای خورشید شوند.

در حقیقت رصدخانه‌ی خورشیدی هورسپهری (سوهو، SOHO) که ۱.۵ میلیون کیلومتر دورتر از زمین، رو به خورشید است، می‌تواند ۲۴ ساعته چشمش را به جو بیرونی آن (یا تاج) بدوزد.

ولی تنها در زمان خورشیدگرفتگی‌های کامل است که بینندگان زمینی هم می‌توانند در دیدن رشته‌ها و ساختارهای دوست‌داشتنی تاج با این تلسکوپ همراه شوند- زمانی که قرص ماه به مدت کوتاهی چهره‌ی ورشید را پوشانده و جلوی درخشش خیره‌کننده‌ی آن را می‌گیرد. در آن هنگام، می‌شود فعالیت پرجزییات تاج را از بیرون تا روی سطح خورشید دنبال کرد.

لایه‌ی بیرونی این تصویرِ پیوندی، چشم‌انداز آزاد و بی‌واسطه‌ی سوهو از تاج خورشید را در زمان خورشیدگرفتگی ماه گذشته به رنگ نارنجی نشان می‌دهد.

در بخش حلقه‌مانند میانی، تاج را از چشم رصدگرانی می‌بینیم که از سوی کالج ویلیامز به سیلم اورگان اعزام شده بودند.

بخش درونی که همزمان با بخش‌های دیگر ثبت شده، چیزی را نشان می‌دهد که رصدخانه‌ی فضایی زمین‌گردِ دینامیک خورشیدی ناسا (SDO) از جایی در بیرون از گرفتگی کلی از خود چهره‌ی خورشید گرفته؛ عکس این تلسکوپ در طیف فرابنفشِ دور است و به رنگ بنفش و طلایی دیده می‌شود.

--------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Sun - planet - Earth - NASA - SOlar Heliospheric Observatory - SOHO - total solar eclipse - solar corona - Williams College Eclipse Expedition - Salem - Oregon - Solar Dynamics Observatory - totality - ultraviolet -

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

چرخه‌ای از رنگ

با وجود پیشرفت‌های چند دهه‌ی گذشته، هنوز چگونگی پیدایش و فرگشت کهکشان‌ها یکی از پرونده‌های باز در اخترشناسی است. نظریه‌های گوناگونی در این باره ارایه شده، ولی به دلیل تنوع ساختار کهکشان‌ها -از جمله ساختارهای مارپیچی، بیضیگون، و نامنظم- تاکنون هیچ نظریه‌ی یگانه‌ای نتوانسته به گونه‌ی خرسندکننده‌ای ریشه‌ی همه‌ی کهکشان‌هایی که در کیهان می‌بینیم را توضیح دهد.

برای شناسایی مدل درست، اخترشناسان به جستجوی نشانه‌های بارز فرآیندهای فیزیکی گوناگون می‌پردازند. یک نمونه از این نشانه‌ها، "تاج‌های کهکشانی" است، مناطق غول‌پیکر و نادیدنی از گاز داغ که بخش دیدارپذیر کهکشان را در بر گرفته و پیکره‌ای کره‌مانند ساخته‌اند. آنها به اندازه‌ای داغند که با تابش پرتوهای X از جاهایی بسیار دورتر از شعاع دیدنی کهکشان خود را نشان می‌دهند. تاج‌ها بسیار تُنُک هستند، از همین رو شناسایی‌شان بی‌اندازه دشوار است.

در سال ۲۰۱۳، اخترشناسان با بهره از تلسکوپ فضایی هابل ناسا کهکشان ان‌جی‌سی ۶۷۵۳ در صورت فلکی طاووس را رصد کرده و به تصویر کشیدند، یکی از تنها ۲ کهکشان مارپیچیِ شناخته شده‌ای که هم به اندازه‌ی کافی پرجرم بود و هم به اندازه‌ی کافی نزدیک که بتوان تاجشان را با جزییات مشاهده کرد. گفتن ندارد که ان‌جی‌سی ۶۷۵۳ تنها در استاندارد کیهانی به ما نزدیک است: این کهکشان حدود ۱۵۰ میلیون سال نوری از زمین فاصله دارد.

ان‌جی‌سی ۶۷۵۳ در این تصویر چرخه‌ای از رنگ‌‌هاست: لکه‌های آبی در بازوان مارپیچی آن مناطقی انباشته از ستارگان جوانند که در طیف فرابنفش به شدت می‌درخشند، و جاهای سرخ‌تر نیز پر از ستارگان پیرتریست که پرتوهای سردترِ فروسرخ-نزدیک از خود می‌گسیلند.

---------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه‌نامه:

galaxy - elliptical - spiral - irregular - galactic corona - spheroidal - X-ray - NGC 6753 - NASA - ESA - Hubble Space Telescope - Earth - ultraviolet - infrared

منبع: spacetelescope

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

آخرین تصویر کامل کاسینی از حلقه‌های کیوان

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

فضاپیمای کاسینی چگونه از کیوان خداحافظی کرد؟

این فضاپیمای روباتیک سه روز پیش از آن که به سمتِ روزِ کیوان (زحل) شیرجه بزند، با دوربین‌های روشن از فاصله‌ی دورِ سمت شب آن گذشت و از آن عکس گرفت.

اکنون یک شهروند-دانشمند زیرک و چیره‌دست با پیوند ۳۶ تا از این عکس‌ها تصویری را پدید آورده که می‌توان آن را واپسین نمای کاسینی از حلقه‌های کامل میزبان ۱۳ سال گذشته‌اش دانست.

خورشید درست بالای چارچوب می‌تابید و باعث شده بود سایه‌ای تاریک از کیوان بر حلقه‌های گسترده‌اش بیفتد. دیدن سایه‌ای با این زاویه از روی زمین ناممکن است و تا زمانی که فضاپیمای دیگری از زمین راهی این غول حلقه‌دار شود، چنین چیزی را هرگز دوباره نخواهیم دید.

داده‌ها و عکس‌های پایانی کاسینی از شیرجه‌اش در جو کیوان در ۱۵ سپتامبر هنوز در دست بررسی است.

--------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Saturn - Cassini spacecraft - citizen scientist - planet - Sun - rings - Earth

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

چهره رنگین مشتری

این عکس خیره‌کننده از سیاره‌ی مشتری را فضاپیمای جونوی ناسا به هنگام انجام هشتمین گذرش از کنار این غول گازی گرفت.

عکس در ۱ سپتامبر ۲۰۱۷، ساعت ۲:۵۸ بعد از ظهر به وقت اقیانوس آرام گرفته شده. در آن زمان، جونو ۷۵۷۶ کیلومتر از قله‌ی ابرهای سیاره در عرض حدود ۱۷.۴- فاصله داشت.

شهروند-دانشمند، یرالد آیشتت این تصویر را با بهره از داده‌های جونوکم و پردازش آنها پدید آورده. از جمله نکات چشمگیر روی مشتری می‌توان به "دُم نهنگ" و "نقطه‌ی دَن" اشاره کرد.

عکس‌های خام جونوکم برای پیگیری ماموریت جونو و دریافت و پردازش آنها در این تارنما در دسترس همگان است:

www.missionjuno.swri.edu/junocam

--------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Jupiter - NASA - Juno - gas giant - planet - latitude - Gerald Eichstädt - JunoCam - Whale's Tail - Dan's Spot

منبع: nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

ستاره‌ای که به سرعت جرم از دست می‌دهد

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

چنین ستارگان ناپایداری بسیار کمیابند.

در میان ابرهای غبار سمت راست و بالای مرکز این تصویر جی۷۹.۲۹+۰.۴۶ را می‌بینیم، ستاره‌‌ای از گونه‌ی ستارگان متغیر آبی درخشان (ال‌بی‌وی‌ها) که تاکنون تنها کمتر از ۱۰۰ تای آنها در کهکشان راه شیری شناخته شده.

ال‌بی‌وی‌ها آنچنان به سرعت پوسته‌هایی از گاز پس می‌دهند که حتی می‌توانند در هر ۱۰۰ سال، جرمی هم‌ارز  سیاره‌ی مشتری را از دست بدهند.

خود این ستاره‌ی رو به مرگ، آبی‌فام و درخشان است ولی در پوششی از غبار پنهان شده و از همین رو در طیف دیدنی (مریی) دیده نمی‌شود. ولی در این تصویر فروسرخ با رنگ‌های نمایشی که از پیوند داده‌های رصدخانه‌ی فضایی اسپیتزر ناسا و کاوشگر پیمایشی میدان-گسترده‌ی فروسرخ ناسا (وایز) درست شده، آن را به رنگ سبز و در پوسته‌ای سرخ‌فام می‌بینیم.

جی۷۹.۲۹+۰.۴۶ در منطقه‌ی ستاره‌زایِ ماکیان ایکس در کهکشان خودمان جای دارد. این که چرا تا این اندازه ناپایدار است، تا چه زمانی در گام ال‌وی‌بی خواهد ماند، و کِی دچار انفجار ابرنواختری خواهد شد، پرسش‌هاییست که تاکنون بی‌پاسخ مانده.

جی۷۹.۲۹+۰.۴۶ با فاصله‌ی حدود ۴۶۰۰ سال نوری از زمین، در صورت فلکی ماکیان دیده می‌شود. 

--------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

G79.29+0.46 - variable star - LBV - Galaxy - Jupiter - star - visible - NASA - Spitzer Space Observatory - NASA - Wide-Field Infrared Survey Explorer - Cygnus X - supernova

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

راز پرتوهای کیهانی کمیاب و بسیار پرانرژی آشکار شد

* سرانجام گره از یک راز دیرپای درباره‌ی ریشه‌ی پرانرژی‌ترین ذراتی که از فضا می‌آیند گشوده شد. خوانش‌های ده ساله‌ی بزرگ‌ترین رصدخانه‌ی پرتوهای کیهانی نشان می‌دهد که این ذرات فرا-پرانرژی از بیرون از کهکشان خودمان می‌آیند.

رصدخانه‌ی پی‌یر اوژی در پهنه‌ای به اندازه‌ی ۳۰۰۰ کیلومتر مربع گسترده شده

پرتوهای کیهانی ذرات بارداری -به طور عمده هسته‌ی اتم‌‌های هیدروژن، هلیوم، و برخی از عنصرهای سنگین‌تر- هستند که به گونه‌ای پیوسته زمین را بمباران می‌کنند. برخی از این ذرات، ذراتی با انرژی‌های بیشتر از ۸ میلیارد میلیارد الکترون ولت هستند که نخستین بارحدود ۵۰ سال پیش یافته شدند، ولی سرچشمه‌ی آنها تاکنون یک راز مانده بود.

این ناشناخته بودن به این دلیل بوده که پرتوهای کیهانی هر چه پرانرژی‌تر باشند، شمارشان کمتر است. به طور میانگین در هر یک کیلومتر مربع سطح زمین، سالانه تنها یک پرتوی کیهانی فراپرانرژی (یواچ‌ئی‌سی‌آر، UHECR) به زمین می‌خورد. تلسکوپ‌ها نمی‌توانند این ذرات را به اندازه‌ی کافی که بشود سرچشمه‌شان را شناسایی کرد دریافت کنند.

این روند با ساخته شدن رصدخانه‌ی پی‌یر اوژی که در بیش از ۳۰۰۰ کیلومتر مربع از چمنزارهای آرژانتین گسترده شده تغییر کرد. این رصدخانه یک دهه است که آسمان را می‌کاود و تاکنون ۳۰ هزار یواچ‌ئی‌سی‌آر را شناسایی کرده.

به گمان برخی، این ذرات پرانرژی می‌توانند در مرکز کهکشان خودمان تولید شده باشند، جایی که می‌دانیم در بردارنده‌ی اجرامیست که می‌توانند ذرات را تا دستکم یک میلیون میلیارد الکترون ولت شتاب دهند. [خوانده بودید: * سرچشمه پرتوهای کیهانی همچنان یک راز است]

ولی بررسی داده‌های رصدخانه‌ی پی‌یر اوژی نشان می‌دهد که یواچ‌ئی‌سی‌آرها از بیرون از کهکشان راه شیری می‌آیند. دانشمندان پس از در نظر گرفتن خمش (خم شدن، deflection) این پرتوهای کیهانی توسط میدان مغناطیسی کهکشان راه شیری دریافتند که این ذرات برای رسیدن به زمین حدود ۳۲۶ میلیون سال نوری را پیموده‌اند، و از منطقه‌ای در فضای فراکهکشانی آمده‌اند که چندین چشمه‌ی احتمالی در آن وجود دارد، از جمله هسته‌های کهکشانی فعال و کهکشان‌های ستاره‌فشان.

کارل-هاینتس کامپرت، سخنگوی رصدخانه‌ی پی‌یر اوژی می‌گوید: «ما می‌توانیم نتیجه بگیریم که چشمه‌های این ذرات براستی فراکهکشانی هستند، و این نتیجه، بنیان پژوهش‌های در دست انجامی است که در آنها سرچشمه‌ی این ذرات جستجو می‌شود.»

اکنون دانشمندان برای شناسایی دقیق چشمه‌ها می‌خواهند با تلسکوپ‌های این رصدخانه وزن اتمی دقیق این پرتوهای کیهانی را اندازه بگیرند تا بتوانند خمش آنها توسط میدان مغناطیسی کهکشان راه شیری را به دست آورند. برای نمونه، هسته‌های هلیوم با همان انرژی، دو برابر هسته‌های هیدروژن در این میدان خم می‌شوند. این سپس می‌تواند برای ردگیری مسیر هر پرتوی کیهانی تا رسیدن به سرچشمه‌ی آن به کار رود.

تلسکوپ‌های دیگری هم هستند که با جستجوی نوترینوهای بسیار پرانرژی و پرتوهای گاما به دنبال آشکارسازی پرتوهای کیهانی فراپرانرژی بوده‌اند. فرانسیس آلزن از دانشگاه ویسکانسین-مدیسون می‌گوید: «ما پی برده‌ایم که چگالی انرژیِ بخش‌های خشن کیهان که در پرتوهای کیهانی، نوترینوها، و پرتوهای گاما اندازه گرفته شده همگی با هم یکسانند.» آلزن که پژوهشگر اصلی رصدخانه‌ی نوترینوی آیس‌کیوب (IceCube) نیز هست می‌افزاید: «این شاید نشانگر چشمه‌های یکسانی بوده و اتفاقی نباشد.»

نوترینوها مسیرشان در میدان مغناطیسی کهکشان راه شیری خم نمی‌شود، بنابراین اگر بتوانیم تعیین کنیم که اینها از همان چشمه‌هایی آمده‌اند که پرتوهای کیهانی آمده‌اند، [خواهیم توانست] از نوترینوها هم برای بهتر یافتن سرچشمه‌های مشترکشان بهره بجوییم.»

پژوهشنامه‌ی این دانشمندان در نشریه‌ی ساینس منتشر شده.

--------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

cosmic ray - galaxy - hydrogen - helium - element - Earth - electronvol - ultra-high-energy cosmic ray - UHECR - Pierre Auger Observatory - Argentinian - Milky Way - deflection - magnetic field - extragalactic space - active galactic nuclei - starburst galaxy - Karl-Heinz Kampert - atomic weight - neutrino - gamma ray - Francis Halzen - University of Wisconsin-Madison - IceCube Neutrino Observatory - Science

منبع: newscientist

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

چگونه نورهای آسمان را از هم بازشناسیم؟

این نمودار با نوشته هایی به زبان انگلیسی

این نور در آسمان از چیست؟

چند نگاه سریع کافیست تا پاسخ این پرسش که شاید یکی از شایع‌ترین پرسش‌های تاریخ بشر باشد داده شود.

برای نمونه:

آیا این نور جابجا می شود یا چشمک می‌زند؟ اگر آری، و اگر نزدیک یک شهر زندگی می‌کنید، پاسخ معمولا یک هواپیماست، زیرا شمار هواپیماها در آسمان نزدیک شهرها بسیار است و همچنین کمتر ماهواره یا ستاره‌ای آنقدر پرنور است که در آسمان‌های روشن از نورِ چراغ شهرها دیده شود.

اگر چشمک نمی‌زند یا جابجا نمی‌شود، و اگر دور از یک شهر زندگی‌می کنید، این نور به احتمال بسیار از سیاره‌ای مانند ناهید یا بهرام (مریخ) است؛ که البته ناهید تنها نزدیک افق و در زمان‌های نزدیک به غروب یا طلوع خورشید پدیدار می‌شود.

گاهی فاصله‌ی دور یک هواپیما از ما، و نزدیکی آن به افق باعث می‌شود جابجایی ظاهری‌اش کُند به نظر آید و در این صورت، گفتن این که نور از آنِ یک هواپیماست یا یک سیاره‌ی پرنور دشوار خواهد بود، ولی حتی پاسخ چنین موردی را هم می‌توان با چند دقیقه نگاه کردن به دست آورد، زیرا هواپیما هر چقدر هم دور باشد، باز هم تنها در چند دقیقه از چشم ما ناپدید خواهد شد.

هنوز هم تردید دارید؟ نمودار بالا را ببینید که گرچه کمی با شوخی همراه شده، ولی روش تقریبا درست ارزیابی و شناسایی نقطه‌های نورانی آسمان را بیان می‌کند.

آسمان‌دوستان داوطلب می‌توانند پیشنهادهای خود را برای کامل‌تر و دقیق‌تر کردن آن در این نشانی ارایه کنند.

در همین زمینه: * شناورهای ناشناس 

--------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

conjunction - comet - supernova - C/2017 O1 ASASSN - com - fluorescence - diatomic carbon - molecule - Sun - Earth - taile - C/2015 ER61 PanSTARRS - star - nebul - Milky Way - Pleiades - star cluster

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

ستاره‌ای که پیری‌اش را به ساحتن یک حباب می‌گذراند!

* اخترشناسان نمایی زیبا و خیره‌کننده از یک حباب ظریف از مواد انفجاری پیرامون ستاره‌ای سرخ ثبت کرده‌اند. رصدهای آنها می‌تواند به اخترشناسان در بهتر شتاختنِ دگرگونی‌های ستارگان در گام‌های پایانی زندگی‌شان کمک کند.

آلما توانسته ساختارهایی بسیار کوچک‌تر از پیش را در حباب پیرامون ستاره‌ی یو تلمبه شناسایی کند. تصویر بزرگ‌تر

رصدگرانِ بادقت به کمک یک دوربین دوچشمی می‌توانند در صورت فلکی جنوبی کم‌نورِ تلمبه (پمپ هوا) ستاره‌ای بسیار سرخ‌فام را ببینند که روشنی‌اش به آرامی هقته به هفته تغییر می‌کند. این ستاره‌ی سرخِ بسیار شگفت‌انگیز که حدود ۹۰۰ سال نوری از زمین دور است، با نام "یو تلمبه" (U Antliae) شناخته می‌شود و رصدهای تازه‌ای که با بهره از آرایه‌ی بزرگ میلیمتری/زیرمیلیمتری آتاکاما (آلما) انجام شده پوسته‌ی کروی نازکی را پیرامون آن آشکار کرده است.

یو تلمبه [۱] یک ستاره‌ی کربنی است، ستاره‌ای تکامل‌یافته، خنک و درخشان از "شاخه‌ی ناهمساوی غول‌ها" (ای‌جی‌بی). این ستاره حدود ۲۷۰۰ سال پیش گامی از زندگی‌اش را گذراند که در آن به سرعت جرم از دست داد. در این گام که تنها چند صد سال به درازا کشید، موادی با سرعت از آن پس زده شد که با هم پوسته‌ی درون این عکسِ آلما را ساختند. بررسی‌های دقیق‌ترِ این پوسته همچنین نشانگر وجود ابرهای گازی تُنُک و پَرمانندیست که به نام "زیرساختارهای رشته‌ای" شناخته می‌شوند.

این تصویر دیدنی تنها با بهره از توانمندی بی‌همتای رادیوتلسکوپ آلما که در فلات چاخناتور در بیابان آتاکامای شیلی جای دارد به دست آمد که می‌تواند نماهایی پُروضوح در چندین طول موج پدید آورد. آلما می‌تواند ساختارهایی بسیار کوچک‌تر از آنچه تاکنون می‌شد را در پوسته‌ی یو تلمبه ببیند.

دستاورد تازه‌ی آلما تنها یک تک تصویر نیست؛ آلما توانسته یک مجموعه داده‌ی سه‌بعدی (یک مکعبِ داده) درست کند که هر برش از آن را در طول موجی که کمی متفاوت است به دست آورده. دلیل این تفاوت‌ها اثر دوپلر است که باعث شده هر برش، گازهایی را نشان بدهد که رو به ما می‌آیند یا از ما دور می‌شوند. 

این پوسته همچنین به دلیل این که بسیار متقاون و نیز بسیار نازک است ساختار چشمگیریست. با نمایش سرعت‌های گوناگون می‌توانیم این حیب کیهانی را به ورقه‌هایی مجازی تبدیل کنیم، درست مانند همان کاری که با برش‌نگاری (tomography) رایانه‌ای برای بدن انسان انجام می‌دهیم.

شناخت همنهش (ترکیب) شیمیایی پوسته‌ها و جو این ستارگان و چگونگی پیدایش این پوسته‌ها در اثر دسترفت جرم، برای این که بتوانیم روند فرگشت ستارگان در کیهان آغازین، و نیز دگرگونی‌های کهکشان‌ها را به درستی بشناسیم اهمیت دارد. پوسته‌هایی مانند همانی که ستاره‌ی یو تلمبه را در بر گرفته از نظر داشتن ساختارهای شیمیایی بر پایه‌ی کربن و دیگر عنصرها بسیار گوناگونند. آنها همچنین به بازیافت مواد کمک می‌کنند و در پیدایش حدود ۷۰% غبارهای میان ستاره‌ای نقش دارند.

این تصویر با بهره از داده‌های آلما از ستاره‌ی کربنی سرخ‌فام و شگفjانگیز یو تلمبه و پوسته‌ی مواد پیرامونش درست شده. رنگ‌ها حرکت مواد برافروخته‌ی درون پوسته در راستای خط دید ما را نشان می‌دهند. مواد آبی میان ما و ستاره‌ی مرکزی‌اند که دارند رو به ما می‌آیند. رنگ سرخ هم مواد پیرامون لبه را نشان می‌دهد که دارند از ستاره دور می‌شوند ولی رو به زمین هم نمی‌آیند. برای ساده‌تر دیدن، این تصویر مواد آن سوی ستاره که به شیوه‌ای متقارن با مواد این سمت، دارند از ما دور می‌شوند را در بر ندارد. تصویر بزرگ‌تر

--------------------------------------------

یادداشت:

۱] نام یو تلمبه (U Antliae) در واقع نشانگر اینست که این ستاره چهارمین ستاره با درخشش متغیر است که در صورت فلکی تلمبه سافته شده. نامگذاری چنین ستارگان تغییرپذیری از روی رشته‌ی پیچیده‌ایست که با یافته شدن هر چه بیشترِ آنها مرتب می‌شود و در این پیوند توضیح داده شده.

--------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

ALMA - star - U Antliae - constellation of Antlia - The Air Pump - binoculars - Atacama Large Millimeter/submillimeter Array - ALMA - carbon star - asymptotic giant branch - filamentary substructure - wavelength - radio telescope - Chajnantor Plateau - Chile - Atacama Desert - data cube - Doppler Effect - tomography - element - variable star

منبع: رصدخانه‌ی جنوبی اروپا (eso)

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

دو دنباله‌دار در یک چشم‌انداز

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر (۳.۶ مگابایت)

در این میدان دید زیبای پرستاره‌ که در بامداد ۱۷ سپتامبر ثبت شده، همیستانی (مقارنه‌ی) دو دنباله‌دار را می‌بینیم.

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

پایین سمت چپ، دنباله‌دار C/2017 O1 ASASSN را می‌بینیم که در ماه ژوییه توسط پیمایشگر روباتیکی که به جستجوی ابرنواخترها می‌پردازد یافته شد. پرتوی سبزفام گیسوی آن دستاورد انگیزتابی (فلورسنس) مولکول‌های دواتمی کربن زیر نور خورشید است.

این دنباله‌دار که دارد به نزدیک‌ترین نقطه‌ی مدارش نسبت به خورشید (نقطه‌ی پیرایور یا حضیض) نزدیک می‌شود، در زمان گرفته شدن این عکس حدود ۷.۲ دقیقه‌ی نوری از زمین فاصله داشت و با یک دوربین دوچشمی هم دیده می‌شد.

در بالا، سمت راست همین چشم‌انداز تلسکوپی دنباله‌دار دُم-بلندِ C/2015 ER61 PanSTARRS را می‌بینیم که دارد به سوی بخش بیرونی سامانه‌ی خورشیدی می‌رود و اکنون ۱۴ دقیقه‌ی نوری از ما فاصله دارد.

چندین سال نوری دورتر، در پس‌زمینه‌ی پرستاره سحابی‌های کم‌نور و غبارآلود کهکشان راه شیری را می‌بینیم. درست بیرون از لبه‌ی سمت راست چارچوب خوشه‌ی ستاره‌ای پرآوازه‌ی پروین جای دارد و اینجا دیده نمی‌شود.

--------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

conjunction - comet - supernova - C/2017 O1 ASASSN - com - fluorescence - diatomic carbon - molecule - Sun - Earth - taile - C/2015 ER61 PanSTARRS - star - nebul - Milky Way - Pleiades - star cluster

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

روزی که مسیر خورشید در آسمان شکاف برداشت!

این تصویر در اندازه‌ی کمی بزرگ‌تر

امروز برابران (اعتدال) پاییزی است و خورشید که رو به جنوب می‌رود، در ساعت ۲۰:۰۲ به وقت جهانی از استوای آسمانی می‌گذرد. گفتن ندارد که این رویداد باعث خواهد شد ساعت‌های روز و شب در سرتاسر زمین با هم برابر شود.

ولی در ۲۱ اوت امسال، مسیر خورشید به گونه‌ای بود که یک شب کوتاه دیگر برای برخی از مردم سیاره‌ی زمین پدید آمد.

عکاس این تصویر با پدید آوردن سوراخی ریز در یک قوطی نوشابه و گذاشتن یک صفحه‌ی حساس به نور در آن، یک دستگاه خورشیدنگار خلاقانه ساخت که مسیر خورشید در آن روز را در خود ثبت کرد.

با یک نوردهی به درازای تمام روز، نمای آسمان شمال و مسیر خورشید در آن ثبت شد؛ در بخش پایینی تصویر هم یک سراسرنما که با یک بار نوردهی از چشم‌انداز زمین گرفته شده بود به نمای آسمان افزوده شد.

شکافی که در کمان خورشید دیده می‌شود دستاورد خورشیدگرفتگی‌های کلی و پاره‌ای در آسمان صاف لومن، آیداهوی آمریکا است. در زمان گرفتگی کامل، یک "شب" دیگر در آن منطقه رخ داد که تنها حدود ۲ دقیقه پایید.

این بریدگی گسترده در کمان خورشید، کاسته شدن نور آن در گرفتگی‌های جزیی پیش و پس از گرفتگی کامل را در بر دارد که زمانشان درازتر از گرفتگی کلی بود.

--------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

equinox - Sun - celestial equator - planet - Earth - pinhole camera - solargraph - solar eclipse - Lowman - Idaho - USA - totality - partial eclipse

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

شبچراغ‌های پایان شب

در این عکس که در بامداد ۱۸ سپتامبر گرفته شده، ماه، سه سیاره، و یک ستاره‌ی درخشان را می‌بینیم که در آسمان، بر فراز دژ وسپریم مجارستان، نزدیک صفحه‌ی برجگاهی (دایره‌البروجی) به صف شده‌اند.

آسمان گرگ و میش است و سیاره‌های تیر و بهرام (مریخ) هنوز در افق خاوری می‌درخشند ولی به زودی در پرتوی آفتاب ناپدید خواهند شد.

شیردل یا قلب اسد، ستاره‌ی آلفای صورت فلکی شیر (اسد) همان نقطه‌ی روشنیست که نزدیک هلال کاهنده‌ی ماه (هلالی که شب به شب نازک‌تر می‌شود) می‌درخشد؛ بالاتر از آنها نیز سیاره‌ی تابناک ناهید خودنمایی می‌کند.

این همیستانی (مقارنه‌ی) زیبای ماه، سیاره‌ها، و ستاره‌ی پرنور را همه‌ی سحرخیزان سرتاسر سیاره‌ی زمین می‌توانستند تماشا کنند. ولی نکته‌ی جالب این بود که ماه در مدت ۲۴ ساعت از آغاز تا پایان ۱۸ سپتامبر به ساعت جهانی، از برابر ستاره‌ی شیردل، و هر سه سیاره گذشت و آنها را فروپوشاند (اختفا).

هر چند که زمان‌بندی این فروپوشانی‌ها در جاهای گوناگون، دیدنشان را بسیار دشوار کرده بود زیرا در برخی جاهای زمین، بیشتر این رویدادها در ساعت‌های روز رخ داد.

--------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Moon - planet - star - ecliptic plane - Veszprem Castle - Hungary - Mercury - Mars - Sun - Regulus - alpha star - constellation Leo - waning crescent - Venus - Earth - occultation

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

جرم بی‌مانندی که هابل در منظومه خورشیدی یافته

* گروهی از اخترشناسان به رهبری دانشمندان آلمانی به کمک تلسکوپ فضایی هابل جرمی شگفت‌انگیز و فریبنده را در کمربند سیارک‌ها میان بهرام و مشتری یافته‌اند: دو سیارک که نه تنها به گرد هم می‌چرخند، بلکه ویژگی‌هایی دنباله‌دار-گونه هم دارند، از جمله یک گیسوی درخشان و و یک دُم بلند.

* این نخستین نمونه‌ی شناخته شده از سیارک‌های دوتاییست که در رده‌ی دنباله‌دارها نیز جای می‌گیرند. پژوهشنامه‌ی این دانشمندان در شماره‌ی این هفته‌ی نیچر انتشار یافته است.

اگر ویدیو اینجا اجرا نشد می‌توانید آن را در فیسبوک و همچنین کانال تلکرام یک ستاره در هفت آسمان تماشا کنید
و یا پویانمایی (gif) آن به بزرگی ۹.۹ مگابایت را در تارنمای ناسا ببینید

در سپتامبر ۲۰۱۶، درست پیش از آن که سیارک ۲۸۸پی از نزدیک‌ترین نقطه‌ی مدارش به خورشید بگذرد، به اندازه‌ی کافی به زمین نزدیک شد که اخترشناسان بتوانند به کمک تلسکوپ هابل بررسی دقیقی روی آن انجام دهند. [۱]

عکس‌های ۲۸۸پی نشان دادند که این جرم یک جرم تنها نیست بلکه در واقع دو سیارک تقریبا هم‌جرم و هم‌اندازه است که با فاصله‌ی حدود ۱۰۰ کیلومتر به گرد هم در چرخشند. نکته این بود که از آنجایی که به گرد هم می‌چرخیدند، جرم هر یک را می‌شد اندازه گرفت.

این پنج رشته عکس تلسکوپ هابل سیارک
۲۸۸پی را نشان می‌دهند که به گرد یکدیگر
می‌چرخند و نمایی دنباله‌دارگونه هم دارند
تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

ولی رصدها نشانگر فعالیتی در این سامانه‌ی دوتایی هم بودند.

جسیکا آگروال از بنیاد پژوهش سامانه ی خورشیدی ماکس پلانک در آلمان و رهبر گروه که نویسنده‌ی اصلی پژوهشنامه هم بود می‌گوید: «ما نشانه‌های نیرومندی از فرازِش (تصعید) آب‌های یخ‌زده را دیدیم که در اثر افزایش گرمای خورشید داشت رخ می‌داد، مانند همان چیزی که در دنباله‌دارها رخ داده و دُم آنها را پدید می‌آورد.» بنابراین ۲۸۸پی نخستین سیارک دوتاییِ شناخته شده‌ایست که به عنوان یک "دنباله‌دارِ کمربند اصلی سیارک‌ها" (ام‌بی‌سی) نیز شناخته می‌شود.

شناخت ریشه و فرگشت دنباله‌دارهای کمربند اصلی (سیارک‌هایی که میان بهرام و مشتری در گردشند و فعالیتی دنباله دارگونه نیز دارند)، عنصری کلیدی در شناخت ما از چگونگی پیدایش و فرگشت کل سامانه‌ی خورشیدی است. یکی از پرسش‌هایی که چنین اجرامی می‌توانند پاسخ دهند چگونگی آمدن آب به زمین است [۲]. از آنجایی که تنها شمار اندکی از این اجرام یافته شده، ۲۸۸پی برای پژوهش‌های آینده بی‌اندازه ارزشمند خواهد بود.

ویژگی‌های گوناگون ۲۸۸پی (فاصله‌ی بسیارِ دو همدم، اندازه‌ی تقریبا یکسان، برون‌مرکزی مداریِ بزرگ، و فعالیت دنباله‌دارگونه) هم آن را به نمونه‌ای یگانه در میان اندک سیاره‌های دوتاییِ شناخته شده تبدیل کرده است. به گفته‌ی آگروال، فعالیتی که در ۲۸۸پی دیده‌شده آگاهی‌هایی درباره‌ی گذشته‌ی آن به دانشمندان می‌دهد: «یخ سطحی نمی‌تواند در درازنای تاریخ سامانه‌ی خورشیدی در کمربند سیارک‌ها دوام بیاورد ولی اگر زیر گوشته‌ای خاکی به کلفتی تنها چند متر باشد، می‌تواند تا میلیاردها سال نگهداری شود.»

این دانشمندان بر پایه ی همین نکته به این نتیجه رسیدند که ۲۸۸پی تنها ۵۰۰۰ سالست که به عنوان یک سامانه‌ی دوتایی در آمده. آگروال نظریه‌ی پیدایش آنها را چنین توضیح می‌دهد: «محتمل‌ترین نظریه برای پدید آمدن ۲۸۸پی، فروپاشی به دلیل چرخش سریع است. پس از آن، احتمالا دو تکه در اثر گشتاورهای تصعید کم کم از هم دور شدند.»

برداشت هنری از سیارک دوتایی ۲۸۸پی. مدار دو سیارک‌ِ آن با بیضی آبی نشان داده شده. بخار آب و یخ برای آن یک گیسو و یک دم افشان ساخته.. تصویر دو دواندازه‌ی بزرگ‌تر: ۱.۵ مگ و ۳ مگ

این واقعیت که ۲۸۸پی تفاوت بسیاری با دیگر سیارک‌های دوتاییِ شناخته شده دارد پرسش‌هایی را پیش کشیده که آیا داشتن چنین ویژگی‌های بیمانندی تنها یک تصادف و همرویدادی بوده یا نه. از آنجایی که در یافته شدن ۲۸۸پی، شانس نقش بسیاری داشته، به احتمال بسیار تا مدتی دراز تنها نمونه از چنین جرمی خواهد ماند. آگروال در پایان می‌گوید: «ما برای یافتن پاسخ این پرسش نیاز به کارهای نظری و رصدی بیشتر، و همچنین یافتن اجرام بیشتری مانند ۲۸۸پی داریم.»

--------------------------------------------

یادداشت‌ها:

۱] مانند همه‌ی اجرامی که به گرد خورشید می‌گردند، ۲۸۸پی هم مداری بیضی دارد که در هر دور، آن را به نزدیک‌ترین و دورترین نقطه نسبت به خورشید می‌کشاند.

۲] پزوهش‌های کنونی نشان می‌دهد که بر خلاف آنجه تا مدت‌ها پنداشته می‌شد، این نه دنباله‌دارها بلکه سیارک‌های یخی بودند که آب را به زمین آوردند. [بخوانید: * سیارک‌ها "آب" را به زمین آوردند نه دنباله‌دارها]

--------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Solar System - NASA - ESA - Hubble Space Telescope - binary asteroid - Nature - coma - asteroid belt - Mars - Jupiter - comet - 288P - Sun - Earth - binary system - tail -Jessica Agarwal - Max Planck Institute for Solar System Research - Germany - sublimation - water - eccentricity - mantle - torque -

منبع: spacetelescope

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

ابرنواخترهای اسرارآمیز

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

مانند فشفشه‌هایی که در شب سال نو آسمان را روشن می‌کنند، بازوهای مارپیچی باشکوه ان‌جی‌سی ۵۵۵۹ هم از نور ستارگان نوزاد روشن شده است. ان‌جی‌سی ۵۵۵۹ یک کهکشان مارپیچی با بازوانی سرشار از گاز و غبار است که به گرد کوژی درخشان مرکزش تابی خورده‌اند. این بازوها محیطی غنی و مناسب برای زایش ستاره‌اند و در جای جایشان رنگ‌هایی شاد دیده می‌شود، از جمله رنگ‌های آبی که دستاورد پرتوهای پرانرژی و داغ ستارگان نوزادند.

ان‌جی‌سی ۵۵۵۹ که در سال ۱۷۸۵ به دست ستاره‌شناس، ویلیام هرشل یافته شد، حدود ۲۴۰ میلیون سال نوری از زمین دور است و در آسمان شمال، در در صورت فلکی گاوران (به تازی: عوا) دیده می‌شود.

در سال ۲۰۰۱، یک ابرنواختر پُر-کلسیم به نام ۲۰۰۱سی‌او در این کهکشان دیده شد. ابرنواخترهای پر-کلسیم (Ca-rich SNe) به عنوان ابرنواخترهایی "سریع و کم‌نور" شناخته می‌شوند، زیرا نسبت به دیگر گونه‌های ابرنواختر روشنی کمتری دارند و با سرعت بیشتری دگرگونی می‌یابند، و در طیف نورشان خطوط کلسیم بیش از همه دیده می‌شود.

۲۰۰۱سی‌او در صفحه‌ی ان‌جی‌سی ۵۵۵۹، نزدیک مناطق ستاره‌زایی آن رخ داد، ولی اغلب ابرنواخترهای پر-کلسیم‌ در فاصله‌های بسیار دور از نزدیک‌ترین کهکشان دیده شده‌اند، و همین به پرسش‌های بسیاری درباره‌ی "زادار" آنها (ستاره‌ای که آنها را پدید می‌آورد، پیشگام، نیا) انجامیده است.

--------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

firecracker - New Year’s Eve - spiral arm - NGC 5559 - spiral galaxy - galactic bulge - star formation - star - William Herschel - constellation of Boötes - herdsman - calcium - supernova - 2001co - Ca-rich SNe - spectra - progenitor

منبع: spacetelescope

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

تاجی پرابهت که تنها با پوشاندن چهره پدیدار می‌شود!

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

بیشتر عکس‌ها به اندازه‌ی کافی شکوه و ابهت تاج خورشید را نشان نمی‌دهند. تماشای این تاج با چشم خودمان به هنگام خورشیدگرفتگی کامل تجربه‌ایست که هیچ چیزی با آن برابری نمی‌کند.

سازگاری (انطباق) چشم انسان برای دیدن ویژگی‌ها و گستردگی تاج خورشید می‌تواند بهتر از بیشتر دوربین‌های سطح میانگین باشد.

ولی اکنون روزگار دیجیتال است.

این تصویر از پیوند ۴۰ نما از ۱۰۰۰ نما با نوردهی‌های یک تا ۲ ثانیه‌ای درست شده که به روش دیجیتالی هم پیوسته و پرداخته شده تا جزییات ظریف خورشیدگرفتگی کامل اوت ۲۰۱۷ را نمایان کند.

لایه‌های پیچیده و سوزان تاج خورشید که آمیزه‌ای همیشه در تغییر از گاز داغ و میدان‌های مغناطیسی است به خوبی اینجا دیده می‌شوند. زبانه‌های صورتی‌رنگ خورشیدی نیز بر لبه‌ی خورشید حلقه زده‌اند.

حتی جزییات محو سطح تاریک ماه نو که از بازتاب نور خورشید توسط زمین اندکی روشن و نمایان شده را هم می‌توانیم در این تصویر ببینیم. در آن هنگام، زمین از روی ماه در گام کامل بود.

--------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Sun - corona - total solar eclipse - magnetic fields - prominenc - New Moon - Full Earth -

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان