جرم بی‌مانندی که هابل در منظومه خورشیدی یافته

* گروهی از اخترشناسان به رهبری دانشمندان آلمانی به کمک تلسکوپ فضایی هابل جرمی شگفت‌انگیز و فریبنده را در کمربند سیارک‌ها میان بهرام و مشتری یافته‌اند: دو سیارک که نه تنها به گرد هم می‌چرخند، بلکه ویژگی‌هایی دنباله‌دار-گونه هم دارند، از جمله یک گیسوی درخشان و و یک دُم بلند.

* این نخستین نمونه‌ی شناخته شده از سیارک‌های دوتاییست که در رده‌ی دنباله‌دارها نیز جای می‌گیرند. پژوهشنامه‌ی این دانشمندان در شماره‌ی این هفته‌ی نیچر انتشار یافته است.

اگر ویدیو اینجا اجرا نشد می‌توانید آن را در فیسبوک و همچنین کانال تلکرام یک ستاره در هفت آسمان تماشا کنید
و یا پویانمایی (gif) آن به بزرگی ۹.۹ مگابایت را در تارنمای ناسا ببینید

در سپتامبر ۲۰۱۶، درست پیش از آن که سیارک ۲۸۸پی از نزدیک‌ترین نقطه‌ی مدارش به خورشید بگذرد، به اندازه‌ی کافی به زمین نزدیک شد که اخترشناسان بتوانند به کمک تلسکوپ هابل بررسی دقیقی روی آن انجام دهند. [۱]

عکس‌های ۲۸۸پی نشان دادند که این جرم یک جرم تنها نیست بلکه در واقع دو سیارک تقریبا هم‌جرم و هم‌اندازه است که با فاصله‌ی حدود ۱۰۰ کیلومتر به گرد هم در چرخشند. نکته این بود که از آنجایی که به گرد هم می‌چرخیدند، جرم هر یک را می‌شد اندازه گرفت.

این پنج رشته عکس تلسکوپ هابل سیارک
۲۸۸پی را نشان می‌دهند که به گرد یکدیگر
می‌چرخند و نمایی دنباله‌دارگونه هم دارند
تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

ولی رصدها نشانگر فعالیتی در این سامانه‌ی دوتایی هم بودند.

جسیکا آگروال از بنیاد پژوهش سامانه ی خورشیدی ماکس پلانک در آلمان و رهبر گروه که نویسنده‌ی اصلی پژوهشنامه هم بود می‌گوید: «ما نشانه‌های نیرومندی از فرازِش (تصعید) آب‌های یخ‌زده را دیدیم که در اثر افزایش گرمای خورشید داشت رخ می‌داد، مانند همان چیزی که در دنباله‌دارها رخ داده و دُم آنها را پدید می‌آورد.» بنابراین ۲۸۸پی نخستین سیارک دوتاییِ شناخته شده‌ایست که به عنوان یک "دنباله‌دارِ کمربند اصلی سیارک‌ها" (ام‌بی‌سی) نیز شناخته می‌شود.

شناخت ریشه و فرگشت دنباله‌دارهای کمربند اصلی (سیارک‌هایی که میان بهرام و مشتری در گردشند و فعالیتی دنباله دارگونه نیز دارند)، عنصری کلیدی در شناخت ما از چگونگی پیدایش و فرگشت کل سامانه‌ی خورشیدی است. یکی از پرسش‌هایی که چنین اجرامی می‌توانند پاسخ دهند چگونگی آمدن آب به زمین است [۲]. از آنجایی که تنها شمار اندکی از این اجرام یافته شده، ۲۸۸پی برای پژوهش‌های آینده بی‌اندازه ارزشمند خواهد بود.

ویژگی‌های گوناگون ۲۸۸پی (فاصله‌ی بسیارِ دو همدم، اندازه‌ی تقریبا یکسان، برون‌مرکزی مداریِ بزرگ، و فعالیت دنباله‌دارگونه) هم آن را به نمونه‌ای یگانه در میان اندک سیاره‌های دوتاییِ شناخته شده تبدیل کرده است. به گفته‌ی آگروال، فعالیتی که در ۲۸۸پی دیده‌شده آگاهی‌هایی درباره‌ی گذشته‌ی آن به دانشمندان می‌دهد: «یخ سطحی نمی‌تواند در درازنای تاریخ سامانه‌ی خورشیدی در کمربند سیارک‌ها دوام بیاورد ولی اگر زیر گوشته‌ای خاکی به کلفتی تنها چند متر باشد، می‌تواند تا میلیاردها سال نگهداری شود.»

این دانشمندان بر پایه ی همین نکته به این نتیجه رسیدند که ۲۸۸پی تنها ۵۰۰۰ سالست که به عنوان یک سامانه‌ی دوتایی در آمده. آگروال نظریه‌ی پیدایش آنها را چنین توضیح می‌دهد: «محتمل‌ترین نظریه برای پدید آمدن ۲۸۸پی، فروپاشی به دلیل چرخش سریع است. پس از آن، احتمالا دو تکه در اثر گشتاورهای تصعید کم کم از هم دور شدند.»

برداشت هنری از سیارک دوتایی ۲۸۸پی. مدار دو سیارک‌ِ آن با بیضی آبی نشان داده شده. بخار آب و یخ برای آن یک گیسو و یک دم افشان ساخته.. تصویر دو دواندازه‌ی بزرگ‌تر: ۱.۵ مگ و ۳ مگ

این واقعیت که ۲۸۸پی تفاوت بسیاری با دیگر سیارک‌های دوتاییِ شناخته شده دارد پرسش‌هایی را پیش کشیده که آیا داشتن چنین ویژگی‌های بیمانندی تنها یک تصادف و همرویدادی بوده یا نه. از آنجایی که در یافته شدن ۲۸۸پی، شانس نقش بسیاری داشته، به احتمال بسیار تا مدتی دراز تنها نمونه از چنین جرمی خواهد ماند. آگروال در پایان می‌گوید: «ما برای یافتن پاسخ این پرسش نیاز به کارهای نظری و رصدی بیشتر، و همچنین یافتن اجرام بیشتری مانند ۲۸۸پی داریم.»

--------------------------------------------

یادداشت‌ها:

۱] مانند همه‌ی اجرامی که به گرد خورشید می‌گردند، ۲۸۸پی هم مداری بیضی دارد که در هر دور، آن را به نزدیک‌ترین و دورترین نقطه نسبت به خورشید می‌کشاند.

۲] پزوهش‌های کنونی نشان می‌دهد که بر خلاف آنجه تا مدت‌ها پنداشته می‌شد، این نه دنباله‌دارها بلکه سیارک‌های یخی بودند که آب را به زمین آوردند. [بخوانید: * سیارک‌ها "آب" را به زمین آوردند نه دنباله‌دارها]

--------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Solar System - NASA - ESA - Hubble Space Telescope - binary asteroid - Nature - coma - asteroid belt - Mars - Jupiter - comet - 288P - Sun - Earth - binary system - tail -Jessica Agarwal - Max Planck Institute for Solar System Research - Germany - sublimation - water - eccentricity - mantle - torque -

منبع: spacetelescope

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان