سیاره‌ای جهنمی با جو تیتانیوم

* گروهی از پژوهشگران به رهبری یک ایرانی، برای نخستین بار، در آسمان یک سیاره‌ی فراخورشیدی "اکسید تیتانیوم" شناسایی کرده‌اند.

اخترشناسان به کمک تلسکوپ بسیار بزرگ (وی‌ال‌تی) در رصدخانه‌ی جنوبی اروپا در شیلی توانسته‌اند این ماده را در جو "وسپ-۱۹بی" (WASP-19b)، سیاره‌ای سوزان در فاصله‌ی ۸۱۵ سال نوری زمین در صورت فلکی بادبان شناسایی کنند.

برداشت هنری از سیاره‌ی وسپ-۱۹بی در فاصله‌ی ۸۱۵ سال نوری زمین در صورت فلکی بادبان که در جوَش اکسید تیتانیوم یافته شده. تصویر در دو اندازه‌ی بزرگ‌تر: ۱.۲ مگابایت، ۴.۱ مگابایت

رایان مکدونالد، اخترشناس دانشگاه کمبریج بریتانیا و یکی از نویسندگان این پژوهش می‌گوید: «وجود اکسید تیتانیوم در جو وسپ-۱۹بی می‌تواند اثرهایی چشمگیر بر دما و گردش جو آن بگذارد.»

یکی از این اثر‌ها می‌تواند "وارونگی گرمایی" باشد. به گقته‌ی پژوهشگران، اگر اکسید تیتانیوم از اندازه‌ای بیشتر باشد می‌تواند جلوی ورود و خروج گرما از جو را بگیرد و باعث شود لایه‌های بالایی جو داغ‌تر از لایه‌های پایینی شوند (این پدیده در پوش‌سپهر یا همان استراتوسفر جو زمین نیز رخ می‌دهد ولی مقصر در اینجا ازون است نه اکسید تیتانیوم).

وسپ-۱۹بی سیاره‌ی غول‌پیکر شگفت‌انگیزی با جرمی نزدیک به جرم مشتری است. این فراسیاره (سیاره‌ی فراخورشیدی) به گونه‌ای باورنکردنی به ستاره‌ی میزبانش نزدیک است و هر ۱۹ ساعت یک بار به گرد آن می‌چرخد [هر سالش ۱۹ ساعت است! -م]. در نتیجه گمان می‌رود میانگین دمای جو آن به حدود ۲۰۰۰ درجه‌ی سلسیوس برسد.

این پژوهشگران -به رهبری دانشمند ایرانی، الیار صداقتی از رصدخانه‌ی جنوبی اروپا، مرکز هوافضای آلمان، و دانشگاه فنی برلین- به مدت یک سال، وسپ-۱۹بی را با بهره از دستگاه بازسازی شده‌ی فورس۲ در وی‌ال‌تی بررسی کردند. آنها به کمک این رصدها پی بردند که مقدار کمی اکسید تیتانیوم، به همراه آب و ردی از سدیم، در هوای سوزان این فراسیاره در گردش است.

هنگامی که وسپ-۱۹بی که از میان ما و ستاره‌ی میزبانش می‌گذرد، بخشی از نور ستاره از درون جو آن گذشته و با به جا گذاشتن اثر انگشتی ظریف در آن به زمین می‌رسد. دانشمندان با بهره از دستگاه فورس۲ در تلسکوپ وی‌ال‌تی توانستند این نور را به دقت بررسی کنند و دریابند که جو این سیاره دارای اندکی اکسید تیتانیوم، آب و ردی از سدیم است، به همراه ریزگردهایی سراسری که بسیار نور را می‌پراکنند.تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

صداقتی می‌گوید: «ولی آشکارسازی این مولکول‌ها کار ساده‌ای نبود، ما نه تنها نیار به داده‌هایی با کیفیت استثنایی داشتیم، بلکه تجزیه و تحلیل پیچیده‌ای را هم باید انجام می‌دادیم. ما برای نتیجه‌گیری الگوریتمی به کار بردیم که میلیون‌ها طیف از دامنه‌ی گسترده‌ای از همنهش‌های شیمیایی، دماها، و ویژگی‌های ابر یا ریزگرد را بررسی می‌کرد.»

یکی دیگر از نویندگان، نیکو مادهوسودهان که او هم از دانشگاه کمبریج است می‌گوید: «این که بتوانیم فراسیاره‌ها را در این سطح از جزییات بررسی کنیم چیزی نویدبخش و بسیار هیجان‌انگیز است.»

به گقته‌ی اعضای این گروه، این پژوهش تازه افزون بر آن که آگاهی بیشتری درباره‌ی وسپ-۱۹بی به ما می‌دهد، به طور کلی به پژوهشگران در بهبود مدل‌سازی از جو فراسیاره‌ها نیز کمک می‌کند. پژوهشنامه‌ی این دانشمندان روز ۱۳ سپتامبر در نگارشِ برخط (آنلاین) نشریه‌ی نیچر منتشر شد.

--------------------------------------------

تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

titanium oxide - exoplanet - European Southern Observatory - Very Large Telescope - VLT - Chile - WASP-19b - planet - Earth - Ryan MacDonald - University of Cambridge - England - thermal inversion - stratosphere - ozone - Jupiter - star - Elyar Sedaghati - German Aerospace Center - Technical University - Berlin - FORS2 - water - sodium - molecule - algorithm - Nature - Nikku Madhusudhan

منبع: Space.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان