باستان‌شناسی کیهانی

این تصویر در دو اندازه‌ی دیگر: بزرگ (۵.۹ مگابایت)- بسیار بزرگ (۲۰ مگابایت)

این عکس را تلسکوپ فضایی هابل گرفته و تک تک لکه‌های روشنی که در آن می‌بینید برای خودشان یک کهکشان جداگانه‌اند- البته به جز نقطه‌ی پرنوری که در میانه‌ی چارچوب دیده می‌شود و در حقیقت یکی از ستارگان کهکشان خودمانست که دست بر قضا در میدان دید ما از این اجرام جاخوش کرده!

مرکز تصویر جای ویژه‌ایست؛ این نقطه بر مرکز خوشه‌ی کهکشانی بزرگی به نام WHL J24.3324-8.477 منطبق است و درخشان‌ترین کهکشان خوشه نیز همان جا دیده می شود. این خوشه‌ی کهکشانی در راستای صورت فلکی نهنگ جای دارد و نوری که اکنون از آن می‌بینیم حدود ۷.۱ میلیارد سال در راه بوده تا به چشم ما برسد (سرخگرایی یا انتقال به سرخ ۰.۵۶۶).

جهان هستی ساختارهایی با اندازه‌های گوناگون دارد-- سیاره‌ها دور ستارگان گرد می‌آیند، ستارگان در کهکشان‌ها انباشته می‌شوند، کهکشان‌ها با هم گروه می‌سازند، و گروه‌‌های کهکشانی هم خوشه‌ها را پدید می‌آورند. هر خوشه‌ی کهکشانی صدها تا هزاران کهکشان در خود جای داده که همگی در بند گرانش یکدیگرند.

ماده‌ی تاریک و انرژی تاریک نقش‌هایی کلیدی در پیدایش و دگرگونی این خوشه‌ها بازی می‌کنند، از همین رو بررسی خوشه‌های کهکشانی می‌تواند در شناخت این پدیده‌های رازگونه‌ی کیهان به دانشمندان کمک کند.

تلسکوپ فضایی هابل این تصویر فروسرخ را در برنامه‌ای به نام RELICS گرفته. در این برنامه، به هدف یافتن درخشان‌ترین کهکشان‌های دوردست برای بررسی‌های آینده توسط تلسکوپ جیمز وب، از ۴۱ خوشه‌ی بزرگ کهکشانی تصویربرداری شد. چنین پژوهشی بر دانسته‌های ما از ریشه و خاستگاه کیهان خواهد افزود.

--------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

NASA - ESA - Hubble Space Telescope - galaxy - galaxy cluster - WHL J24.3324-8.477 - planet - star - galaxy group - gravity - Dark matter - dark energy - infrared - Advanced Camera for Surveys - Wide-Field Camera 3 - RELICS - Reionization Lensing Cluster Survey - CSA - James Webb Space Telescope - JWST - constellation of Cetus - redshift

منبع: spacetelescope

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

تارهای سیاهی که در سرتاسر کیهان تنیده شده

آیا جهان ما در تسخیر چیزیست؟ این نقشه‌ی "ماده‌ی تاریک" گویا چنین چیزی را نشان می‌دهد.

نیروی گرانشی که از سوی ماده‌ی نادیدنیِ تاریک وارد می‌شود بهترین توضیح برای این پرسش است که چرا کهکشان‌ها اینقدر سریع دور خود می‌چرخند، چرا کهکشان‌ها اینقدر سریع خوشه‌های کهکشانی را دور می‌زنند، چرا عدسی‌های گرانشی اینقدر شدید نور را خم می‌کنند، و چرا پراکندگی ماده‌ی دیدارپذیر (معمولی) هم در فضای نزدیک و هم در پس‌زمینه‌ی ریزموج کیهانی به این شکل است.

در این تصویر که از آنِ نمایشگاه جهان تاریکِ آسمان‌نمای هایدن در موزه‌ی تاریخ طبیعی آمریکاست، نمایی از چگونگی تسخیرِ کیهان توسط ماده‌ی فراگیر تاریک را نشان می‌دهد.

این تصویر خود بخشی از یک شبیه‌سازی پرجرییات است و در آن، رشته‌های درهم پیچیده‌ی ماده‌ی تاریک (به رنگ سیاه) را می‌بینیم که مانند تار عنکبوت در کیهان تنیده شده، و در اندک جاهایی از آن هم توده‌های ماده‌ی باریونی (ماده‌ی معمولی) به رنگ نارنجی دیده می‌شود.

این شبیه‌سازی‌ها از دید آماری همخوانی نزدیکی با مشاهدات اخترشناسی دارند.

چیزی که مایه‌ی هراس است اینست که ماده‌ تاریک اگرچه جوهره‌ای شگفت‌انگیز و کاملا ناشناخته است، ولی شگفت‌انگیزترین سرچشمه‌ی گرانش در کیهان نیست.

این افتخار اکنون از آنِ انرژی تاریک است، سرچشمه‌ی یکدست‌تری از گرانشِ -البته از نوع وازننده (پادگرانش)- که تا جایی که می‌دانیم بر روند گسترش کیهان فرمان می‌راند.

-------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه‌نامه:

 dark matter - gravity- galaxy- cluster- gravitational lense- visible matter- cosmic microwave background- American Museum of Natural History- Hayden Planetarium Space Show Dark Universe - computer simulation- baryonic- dark energy- repulsive gravity

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

کشف کهکشان‌هایی که در مرکز خوشه‌های کهکشانی "وول می‌خورند"

اخترشناسان به کمک تلسکوپ فضایی هابل ناسا پی برده‌اند که درخشان‌ترین کهکشان‌ها در خوشه‌های کهکشانی، نسبت به مرکز جرم خوشه "می‌لولند" (وول می‌خورند). این یافته‌ی نامنتظره با پیش‌بینی‌های کنونی مدل استانداردِ ماده‌ی تاریک سازگار نیست. شاید بررسی بیشتر در این باره بتواند بینش‌های تازه‌ای درباره‌ی سرشت ماده‌ی تاریک به ما بدهد، شاید حتی نشان دهد که در این باره نیاز به فیزیک تازه‌ای داریم.

خوشه‌ی کهکشانی آبل ۳۸۳ از چشم تلسکوپ هابل. ین خوشه به اندازه‌ای پرجرم است که مانند یک عدسی همگرا، نور اجرام پشتش را خمانده و به چشم ما رسانده. این خوشه با فاصله‌ی ۲.۵ میلیارد سال نوری از زمین، در صورت فلکی جوی دیده می‌شود. تصویر بزرگ‌تر

ماده‌ی تاریک کمی بیش از ۲۵ درصد جرم-انرژی کیهان را تشکیل می‌دهد ولی به طور مستقیم دیده نمی‌شود و از همین رو به عنوان یکی از بزرگ‌ترین رازهای اخترشناسی نوین دانسته می‌شود. هم کهکشان‌ها و هم خوشه‌های کهکشانی با هاله‌هایی نادیدنی از ماده‌ی تاریک در بر گرفته شده‌‌اند. خوشه‌های کهکشانی گروه‌های غول پیکری از کهکشانند که گاه تا هزار کهکشان را در خود جای داده‌اند و همه‌ی آنها در گاز داغ میان‌کهکشانی غرقند. چنین خوشه‌هایی هسته‌های بسیار چگال و انبوهی دارند که در هر یک، کهکشانی غول‌آسا با عنوان "درخشان‌ترین کهکشان خوشه" (بی‌سی‌جی، BCG) دیده می‌شود.

مدل استاندارد ماده‌ی تاریک (مدل ماده‌ی تاریک سرد) پیش‌بینی می‌کند که اگر یک خوشه‌ی کهکشانی پس از گذراندن دوره‌ی پرآشوب ادغام کهکشان‌ها، به یک حالت واهِلیده (آرام گرفته، relaxed) برگردد، دیگر درخشان‌ترین کهکشانش (بی‌سی‌جی) از مرکز خوشه جابجا نخواهد شد و نفوذ گرانشی سهمگین ماده‌ی تاریک، آن را سر جای خود نگه خواهد داشت.

ولی اکنون گروهی از اخترشناسان سوییسی، فرانسوی و بریتانیایی با بررسی ۱۰ خوشه‌ی کهکشانی به کمک تلسکوپ فضایی هابل دریافته‌اند که بر خلاف چشمداشت‌ها، بی‌سی‌جی‌های آنها در مرکز خوشه ثابت نیستند.

بر پایه‌ی داده‌های هابل، با آن که این خوشه‌ها دیرزمانیست به حالت واهلیده رسیده‌اند، ولی این کهکشان‌ها دارند به گرد مرکز جرم (گرانیگاه) خوشه "می‌لولند". به بیان دیگر، مرکز بخش دیدارپذیر هر یک از این خوشه‌ها و گرانیگاه کلی آنها (که هاله‌ی ماده‌ی تاریک را هم در بر دارد) بر هم منطبق نیستند و به اندازه‌ی ۴۰ هزار سال نوری از هم فاصله دارند.

خوشه‌ی کهکشانی آبل اس۱۰۶۳ از چشم تلسکوپ هابل. این خوشه به
اندازه‌ای پرجرم است که مانند یک عدسی همگرا، نور اجرام پشتش را
خمانده و به چشم ما رسانده. این خوشه با فاصله‌ی ۴ میلیارد سال نوری
از زمین، در صورت فلکی درنا جای دارد. تصویر بزرگ‌تر

دیوید هاروی، اخترشناس بنیاد پلی‌تکنیک فدرال لوزان سوییس (EPFL)، و نویسنده‌ی اصلی گزارش این پژوهش می‌گوید: «ما پی بردیم که این بی‌سی‌جی‌ها به گرد مرکز هاله‌ها می‌لولند. این نشان می‌دهد که در مرکز این خوشه‌ها به جای یک منطقه‌ی انبوه و چگال (چیزی که مدل ماده‌ی تاریک سرد پیش‌بینی کرده)، ناحیه‌ای با چگالی بسیار کمتر وجود دارد. این یک نشانه‌ی خیره‌کننده از وجود گونه‌های ناشناخته‌ای از ماده‌ی تاریک درست در قلب خوشه‌های کهکشانیست.»

بررسی حرکت بی‌سی‌جی‌ها تنها می‌تواند به هنگام بررسی رفتار همگرایی گرانشی خوشه‌ها انجام شود. این خوشه‌ها به اندازه‌ای پرجرمند که فضازمان را خم کرده و باعث شده‌اند مسیر نوری که از اجرام دورتر (اجرام پشتشان) تابیده را خم کنند [مانند یک عدسی]. این اثر که به نام همگرایی گرانشی قوی شناخته می‌شود می‌تواند در تهیه‌ی نقشه از ماده‌ی تاریک خوشه‌های کهکشانی به کار رود، و به اخترشناسان اجازه دهد جای گرانیگاه را به دقت شناسایی کرده و سپس انحراف بی سی‌جی‌ها از این مرکز را اندازه بگیرند.

اگر این "لنگش" یک پدیده‌ی ناشناخته‌ی اخترفیزیکی نباشد و در حقیقت دستاورد رفتار ماده‌ی تاریک باشد، پس با مدل استاندارد ماده‌ی تاریک همخوانی نداشته و تنها می‌تواند با "برهمکنش ذرات ماده‌ی تاریک با یکدیگر" توجیه شود- یک ناسازگاری (تناقض) نیرومند با تعریف کنونی ما از ماده‌ی تاریک. این می‌تواند نشان دهد که برای حل راز ماده‌ی تاریک نیازمند فیزیک بنیادی تازه‌ای هستیم.

فردریک کوربَن، یکی از نویسندگان پژوهش از EPFL در پایان می‌گوید: «ما چشم به راه کاوشگرهای بزرگی مانند ماهواره‌ی اقلیدس هستیم که مجموعه داده‌های ما را گسترش خواهند داد. پس از آن خواهیم فهمید که این لولیدن بی‌سی‌جی‌ها زیر سر یک پدیده‌ی اخترفیزیکی تازه‌ است یا فیزیک بنیادی تازه‌ای نیاز داریم. هر کدام که باشد، چیز هیجان‌انگیزی خواهد بود!»

--------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

dark matter - NASA - ESA - Hubble Space Telescope - galaxy clusters - centre of mass - standard model - cold dark matter - halo - core - brightest cluster galaxy - BCG - Swiss - French - British - David Harvey - Switzerland - cold dark matter - gravitational lensing - fundamental physics - Frederic Courbin - Euclid survey - Abell S1063 - Grus - Abell 383 - Eridanus

منبع: spacetelescope

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

تیرهایی که شکارچی آسمان پرتاب می‌کند

تیرهای شهاب دارند از صورت فلکی شکارچی به سوی زمین پرتاب می‌شوند. این طبیعی‌ست، زیرا ماه اکتبر هر سال، زمان بارش‌ شهابی شکارچی (جباری) است.

در این تصویر که از پیوند چندین نوردهی درست شده، بیش از یک دوجین شهاب را می‌بینیم که در شب پایان هفته‌ی گذشته بر سر آتشفشان "وولان هادا" در مغولستان درونی کشور چین می‌باریدند.

رد همه‌ی شهاب‌های درون این تصویر به نقطه‌ی کوچکی در آسمان می‌رسد که کانون بارش نامیده می‌شود و اینجا درست بالا، سمت چپ کمربند شکارچی جای دارد.

شهاب‌های شکارچی سنگریزه‌هایی هستند که دنباله‌دار هالی در یکی از سفرهایش به بخش درونی سامانه‌ی خورشیدی از خود در فضا رها کرده. در حقیقت دنباله‌دار هالی مسئول دو بارش شهابیِ شناخته شده است، بارش دیگر بارش اِتا دَلوی است که در ماه می هر سال رخ می‌دهد.

ماه آینده بارش شهابی شیری (اسدی) را خواهیم داشت که دستاورد دنباله‌دار تمپل-تاتل است و ردهایی به همین اندازه روشن پدید می‌آورد.

-------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه‌نامه:

constellation of Orion - Orionids Meteor Shower - meteor - Wulan Hada - volcano - Inner Mongolia - China - radiant - belt of Orion - Comet Halley - Solar System - meteor shower - Eta Aquarids - Leonids Meteor Shower - Comet Tempel-Tuttle

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

رقص ارواح در سیاره‌ای بیگانه؟

این سیاره‌ی هراس‌انگیز چه سیاره‌ایست؟

گفتن ندارد که سیاره‌ی خودمان است: زمین؛ در شب تاریک و توفانی ۱۲ سپتامبر در کوِریر (Hverir)، ناحیه‌ای با چشم‌انداز آتشفشانی در شمال خاور ایسلند که از نظر زمین‌گرمایی (ژئوترمال) جای فعالیست.

توفان‌های زمین‌مغناطیسی در آسمان پرستاره‌ی این شب‌ نمایش‌های شفقی به راه انداخته‌اند و در برابر آنها، ستون‌های شبح‌وار گاز و بخار هم از دل دودخان‌ها* بیرون زده و در برابر آسمان سبز و وهم‌آور، رقص‌کنان رو به بالا می‌روند.

به دلیل فعالیت‌های تازه‌ی خورشید، امشب هم شانس روی دادن توفان‌های زمین‌مغناطیسی وجود دارد. پس آسمان‌دوستان ساکن عرض‌های جغرافیایی بالا باید گوش به زنگ باشند.

-------------------------------------------

* دودخان: Fumarole- سوراخ‌هایی در پوسته‌ی سیاره در مناطق آتشفشانی که از آنها گاز و بخار بیرون می‌زند.

-------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه‌نامه:

planet - Earth - Hverir - geothermal - Iceland - aurora - fumarole - geomagnetic storm - solar activity - Halloween

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

کشف سیاره‌ای که به خودش ضدآفتاب می‌زند!

* گویا شگفتی سیاره‌های فراخورشیدی پایانی ندارد. سیاره‌ی فراخورشیدی غول‌پیکر داغی یافته شده که برفی از دی‌اکسید تیتانیوم بر سطح آن می‌بارد، ماده‌ای که یکی از اجزای اصلی کرم‌های ضدآفتاب است.

اخترشناسان به کمک تلسکوپ فضایی هابل ناسا سیاره‌ی کپلر-۱۳ای‌بی در فاصله‌ی ۱۷۳۰ سال نوری زمین که شش برابر پرجرم‌تر از مشتری است را بررسی کردند.

برداشت هنری از سیاره‌ی داغ کپلر-۱۳ای‌بی که با فاصله‌ای بسیار کم به گرد میزبانش، ستاره‌ی کپلر-۱۳ای می‌گردد. در پس‌زمینه‌، همدم این ستاره را می‌بینیم که خود یک سامانه‌ی دو-ستاره‌ای است؛ یکی از این دو، یک ستاره‌ی کوتوله‌ی نارنجی به نام کپلر-۱۳سی است. اندازه‌ی بزرگ‌تر

کپلر-۱۳ای‌بی بسیار به ستاره‌ی میزبانش نزدیک است و هر ۱.۸ روز زمینی یک بار به گرد آن می‌چرخد. همین نزدیک بودن باعث شده این فراسیاره با دمای سمتِ روزِ حدود ۲۷۶۰ درجه‌ی سلسیوس (۵۰۰۰ درجه‌ی فارنهایت)، یکی از داغ‌ترین سیاره‌های یافته شده تا به امروز باشد. گفتنی است کپلر-۱۳ای‌بی هم مانند بسیاری از سیاره‌هایی که مدار تنگ دارند، در قفل گرانشی با ستاره‌اش گرفتار شده و بنابراین یک سمتش همیشه روز است و یک سمتش همیشه شب.

رصدهای هابل نشان داده که دماهای بالای جو کپلر-۱۳ای‌بی کمتر از لایه‌های پایین آنست- این مایه‌ی شگفتیست زیرا بیشتر سیاره‌های فراخورشیدی که از گونه‌ی "مشتری داغ" هستند الگویی وارونه‌ی این را نشان می‌دهند.

در بیشتر مشتری‌های داغ، گاز دی‌اکسید تیتانیوم در بالای جو سیاره نور خورشید را درمی‌آشامد (جذب می‌کند) و این انرژی را به شکل گرما می‌گسیلد که همین به گرمایش جو بالایی می‌انجامد. پس چرا کپلر-۱۳ای‌بی این گونه نشده؟ به گمان دانشمندان، بادهای نیرومندِ این سیاره، دی‌اکسید تیتانیوم را به سمت شب سیاره می‌راند و این گاز هم در آنجا سرد و چگالیده شده و ابر می‌سازد. این ابرها هم سپس "برفی" از ضدآفتاب می‌سازند که به لطف گرانش نیرومند کپلر-۱۳ای‌بی، به درون لایه‌های پایین‌تر جو آن می‌بارند. این برف سپس دوباره به سمت روز رانده شده و در آنجا دوباره بخار می‌شود.

نویسنده‌ی اصلی پژوهش، تامس بیتی استادیار دانشگاه ایالتی پنسیلوانیا می‌گوید: «چیزهایی که از کپلر-۱۳ای‌بی دیده‌ایم، چگونگی چگالش (میعان) و پیدایش ابرها در جو مشتری‌های بسیار داغ، و تاثیر گرانش بر همنهش (ترکیب) یک جو را به ما نشان می‌دهد. هنگام نگاه کردن به این سیاره‌ها، نه تنها از میزان داغیشان، بلکه از گرانششان هم باید آگاه باشیم.»

به گفته‌ی پژوهشگران، فرآیند "تله‌ی سرد"ی که در کپلر-۱۳ای‌بی دیده شده تاکنون در هیچ فراسیاره‌ای عملا دیده نشده بوده.

در این برداشت هنری، غول گازی کپلر-۱۳ای‌بی از نظر اندازه با شماری از سیاره‌های سامانه‌ی خودمان مقایسه شده. این فراسیاره‌ی غول‌پیکر شش برابر بزرگ‌تر از مشتری است. اندازه‌ی بزرگ‌تر

بیتی می‌افزاید، این پژوهش تازه -که پژوهشنامه‌ی آن در شماره‌ی اکتبر ۲۰۱۷ آسترونومیکال جورنال منتشر شده- به اخترشناسان در بهتر شناختن سیاره‌های فراخورشیدی که بیشتر مانند سیاره‌ی خودمانند کمک می‌کند.

وی می‌گوید: «بررسی‌های بسیاری که ما روی سیاره‌های گونه‌ی "مشتری داغ" انجام می‌دهیم بستر آزمایشی برای بررسی رفتار جَوی در سیاره‌های سنگی زمین‌سان است. آشنایی بیشتر با جو این سیاره‌ها و کارکردشان به ما در بررسی سیاره‌های کوچک‌تر، که هم دیدنشان سخت‌تر است و هم ویژگی‌های پیچیده‌تری در جَوشان دارند کمک می‌کند.»

کپلر-۱۳ای‌بی چنان چه از نامش بر می‌آید، توسط تلسکوپ فضایی سیاره‌یاب کپلر ناسا، در سال ۲۰۱۱ یافته شده. این سیاره عضو یک سامانه‌ی سه-ستاره‌ای است که یکی از آنها با نام کپلر-۱۳ای میزبان این مشتری داغست؛ دو ستاره‌ی دیگر به نام‌های کپلر-۱۳بی و کپلر-۱۳سی شناخته می‌شوند و در واقع یک ستاره‌ی دوتایی‌اند که یکی از آنها یک ستاره‌ی کوتوله‌ی نارنجی (ستاره‌ی رشته‌ی اصلی رده‌ی K) است.

--------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

exoplanet - snow - titanium dioxide - sunscreen - NASA - Hubble Space Telescope - Kepler-13Ab - planet - Jupiter - Earth - tidally locked - hot Jupiter - Thomas Beatty - Pennsylvania State University - cold trap - The Astronomical Journal - Kepler space telescope - triple-star system - Kepler-13A - Kepler-13B - Kepler-13C - dwarf star - K-type - main-sequence

منبع: Space.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

سحابی شبح کوچک

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

سحابی شبحگون ان‌جی‌سی ۶۳۶۹ با سیمای کم‌نورش در آسمان شب، به نام سحابی شبح کوچک نیز شناخته شده است.

این سحابی در سده‌ی ۱۸ میلادی به دست اخترشناس بریتانیایی، سر ویلیام هرشل در صورت فلکی مارافسای یافته شد. وی مانند همه‌ی اخترشناسان آن روزگار، این جرم را به دلیل گِرد بودنش و این که در تلسکوپ‌های آن زمان همچون یک سیاره دیده می‌شد به عنوان یک سحابی سیاره‌ای (سیاره‌نما) رده بندی کرد. 

ولی اکنون می‌دانیم که سحابی‌های سیاره‌نما هیچ ازتباطی با سیاره‌ها ندارند. آنها پوسته‌های گازی ستارگان خورشیدسانی هستند که در پایان زندگیشان پف کرده و لایه‌های بیرونیشان را به فضا پس می‌زنند و همزمان، هسته‌شان هم می‌رُمبد و تبدیل به یک کوتوله‌ی سفید می‌شود.

کوتوله‌ی سفید این سحابی که نزدیک مرکز آن دیده می‌شود، به شدت پرتوهای فرابنفش می‌گسیلد و گازهای رو به گسترشِ پیرامونش را روشن کرده است.

در این تصویر وسوسه‌انگیز که از پیوند داده‌های تلسکوپ فضایی هابل درست شده، جزییات و ساختارهای پیچیده‌ی ان‌جی‌سی ۶۳۶۹ به زیبایی نمایان شده‌اند.

پهنای ساختار دایره‌ای اصلی این سحابی حدود یک سال نوریست و پرتوهایی که از اتم‌های یونیده‌ی اکسیژن، هیدروژن، و نیتروژنِ آن گسیلیده شده به ترتیب به رنگ‌های آبی، سبز و سرخ نمایانده شده است.

سحابی شبح کوچک که بیش از ۲۰۰۰ سال نوری از زمین فاصله دارد، نمایی کوتاه از سرنوشت خورشید خودمان را به ما نشان می‌دهد که حدود ۵ میلیارد سال دیگر، آن هم برای خود یک سحابی سیاره‌نما پدید خواهد آورد.

-------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

NGC 6369 - Little Ghost Nebula - Sir William Herschel - constellation Ophiucus - planet - nebula - Planetary Nebula - sun - star - core - white dwarf - ultraviolet - wavelength - Hubble Space Telescope - ionized - oxygen - hydrogen - nitrogen

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

ستاره‌ بزرگ و کهکشان کوچک

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

شبح میراک واقعا چندان هم به ترسناکیِ یک شبح نیست. در واقع، شبح میراک تنها یک کهکشان کم‌نور و کاملا شناخته شده در صورت فلکی زن در زنجیر است که تصادفا در راستای خط دیدِ ستاره‌ی پرنورِ میراک (Mirach، بتای زن در زنجیر، بتای آندرومدا، جنب‌المسلسله) جای گرفته. 

میراک که در مرکز این تصویر دیده می‌شود، ۲۰۰ سال نوری از زمین فاصله دارد و یک غول سرخ با دمای کمتر از خورشید، ولی بسیار بزرگ‌تر و با درخششی بسیار بیشتر از آنست.

در بیشتر تصاویر تلسکوپی، نور شدید این ستاره و تیزی‌هایی که در اثر پراش نور آن پدید می‌آیند اجرامِ نزدیک به آن را پنهان کرده و باعث می‌شوند این کهکشان کم‌نور و افشان، در عکس‌ها همچون بازتاب درونی و شبح‌گونه‌ی نور تقریبا فراگیرِ ستاره دیده شود.

این کهکشان که ان‌جی‌سی ۴۰۴ نیز خوانده می‌شود، حدود ۱۰ میلیون سال نوری از زمین فاصله داشته و در این تصویر باکیفیت درست بالا، سمت چپ ستاره‌ی میراک دیده می‌شود.

این عکس را هم ببینید:
* دو کهکشان در دو سوی یک ستاره

-------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Mirach's Ghost - ghost - galaxy - Mirach - star - Beta Andromedae - red giant - Sun - diffraction - NGC 404

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

سیاره زمین به تازگی مهمانی از فضای میان‌ستاره‌ای داشته!

* گویا خورشید و خانواده‌اش به تازگی میزبان بازدیدکننده‌ای از سوی ستارگان بوده‌اند! 

برای نخستین بار، جرمی که از فضای میان‌ستاره‌ای پا به سامانه‌ی خورشیدی ما گذاشته دیده و شناسایی شده. این جرم که A/2017 U1 (ای/۲۰۱۷ یو۱) نامیده شده، هفته‌ی گذشته با تلسکوپ پان-استارز۱ در هاوایی دیده و شناسایی شد.

پل شوداز، مدیر مرکز اجرام نزدیک-زمین ناسا (NEO) در آزمایشگاه پیشرانش جت ناسا در پاسادینای کالیفرنیا می‌گوید: «ما چندین دهه است در انتظار چنین روزی بوده‌ایم.»

ای/۲۰۱۷ یو۱ به احتمال بسیار از بالای صفحه‌ی برجگاه (دایره‌البروج) وارد سامانه‌ی خورشیدی شد؛ در ۹ سپتامبر از نزدیک‌ترین فاصله‌ی خورشید گذشت و اکنون رهسپار فضای میان‌ستاره‌ای شده.

وی می‌افزاید: «از مدت‌ها پیش نظریه‌ها وجود چنین اجرامی را پیشگویی کرده‌ بودند -سیارک‌ها یا دنباله‌دارهایی که میان ستارگان در حرکتند و گاهی از درون سامانه‌ی خورشیدی می‌گذرند؛ ولی این نخستین موردیست که دیده می‌شود. فعلا همه چیز نشان می‌دهد که این جرم به احتمال بسیار یک جرم میان‌ستاره‌ای است، ولی برای تایید آن به داده‌های بیشتری نیازست.»

اخترشناسان در همان آغاز با توجه به هذلولی بودن مسیر ای/۲۰۱۷ یو۱ چنین حدسی زدند- این که مسیرش به گونه‌ایست که آن را به بیرون از سامانه‌ی خورشیدی خواهد فرستاد. در گذشته هم اجرامی با مسیر هذلولی یافته شده بود ولی به گفته‌ی متیو هولمن، آنها اجرامی [اهل خود سامانه‌ی خورشیدی] بودند که در اثر برهم‌کنش‌های گرانشی از مسیرشان بیرون رانده شده بودند. هولمن مدیر مرکز ریزسیاره (MPC) در کمبریج ماساچوست است، سازمانی که کار گرآوری داده‌ها درباره‌ی سیارک‌ها و دنباله‌دارها در سامانه‌ی خورشیدی را بر عهده دارد.

هولمن می‌افزاید ای/۲۰۱۷ یو۱ چنین رویارویی‌های نزدیکی نداشته. از دید نظری، برون‌ریزی گاز می‌تواند یک دنباله‌دار را وارد مسیر هذلولی کند ولی این هم به نظر نمی‌رسد یرای ای/۲۰۱۷ یو۱ روی داده باشد.

هولمن به اسپیس دات کام گفت: «هیچ یک از توضیح‌های ممکن در این مورد کارایی ندارند. پس تنها چیزی که می‌ماند اینست که بگوییم از جاهایی در فضای بیرون آمده.»

هنوز به طور دقیق نمی‌دانیم ای/۲۰۱۷ یو۱ چیست. نخستین بار که دیده شد، آن را یک دنباله‌دار دانستند (و به همین دلیل نام سی/۲۰۱۷ یو۱ را رویش گذاشتند). ولی در رصدهای بعدی هیچ نشانی از یک گیسو دیده نشد -ابر افشانی از گاز و غبار که هسته‌ی دنباله‌دارها را در بر گرفته- از همین رو آن را سیارک دانسته و عنوانش به ای/۲۰۱۷ یو۱ تغییر دادند.

البته به گمان هولمن، ای/۲۰۱۷ یو۱ بیشتر یخی است تا سنگی. دلیلش هم اینست که اجرامی به نسبت دور از ستارگان که راحت‌تر از سامانه‌شان به بیرون پرتاب می‌شوند بیشتر یخی هستند [مانند اجرام ابر اورت خودمان-م]. هولمن می‌گوید دنباله‌دارها همیشه هم گیسو ندارند؛ آنها زمانی گیسودار می‌شوند که به اندازه‌ی کافی به ستاره نزدیک شده و گاز و غبارشان آزاد شود.

سه تصویر که در روز ۲۱ اکتبر، به فاصله‌های زمانی ۹ دقیقه از هم از سیارک ای/۲۰۱۷ یو۱ گرفته شدند. در این دقیقه‌ها، تلسکوپ تنها این جرم را دنبال می‌کرده و به همین دلیل ستاره‌های پس‌زمینه به شکل خط دیده می‌شوند. گستردگی هر یک از این سه چارچوب ۳ دقیقه‌ی قوس، و شمال رو به بالاست 

اخترشناسان بر پایه‌ی چیزهایی که از مدار ای/۲۰۱۷ یو۱ می‌دانند، مسیر آن در سامانه‌ی خورشیدی را بازسازی کردند. ای/۲۰۱۷ یو۱ که به نظر می‌رسد پهنایی کمتر از ۴۰۰ متر دارد، با سرعت سرسام‌آور ۹۲ هزار کیلومتر بر ساعت، از مسیر صورت فلکی دیگ‌پایه (شلیاق) به این سو آمد

مسیر ورود ای/۲۰۱۷ یو۱ تقریبا عمود بر صفحه‌ی برجگاه (دایره‌البروج) بود، صفحه‌ای که هشت سیاره‌ی اصلی سامانه‌ی خورشیدی در آنند. در ۲ سپتامبر، ای/۲۰۱۷ یو۱ از درون مدار سیاره‌ی تیر از این صفحه گشت و سپس یک هفته بعد، نزدیک‌ترین نقطه‌ی مدارش به خورشید را پشت سر گذاشت.

ای/۲۰۱۷ یو۱ روز ۱۴ اکتبر نزدیک‌ترین دیدارش با زمین را انجام داد و از فاصله‌ی حدود ۲۴ میلیون کیلومتری آن گذشت (حدود ۶۰ برابر فاصله‌ی زمین-ماه). این جرم اکنون بالای صفحه‌ی برجگاهست و دارد با سرعت ۱۵۶۴۰۰ کیلومتر بر ساعت نسبت به خورشید، زوزه‌کشان از سامانه‌ی خورشیدی می‌گریزد و رو به صورت فلکی اسب بالدار می‌رود.

اخترشناسان در تلاشند ای/۲۰۱۷ یو۱ را پیش از آن که برای همیشه از دیدرس ما بیرون رود با تلسکوپ‌های گوناگون بررسی کنند. به گفته‌ی هولمن، این کار می‌تواند به دانشمندان در شناخت سرگذشت و خاستگاه آن کمک کرده و نیز بر آگاهی‌هایمان از فرآیندهای سیاره‌زایی در فضای نزدیک بیفزاید.

وی می‌گوید: «[این را بفهمیم که] چند تا از این اجرام در فضای میان‌ستاره‌ای سرگردان است؟ و پس از آن، چگونه شمار بیشتری از آنها را پیدا کنیم؟»

-------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

interstellar space - solar system - A/2017 U1 - Pan-STARRS 1 - Hawaii - Paul Chodas - Center for Near-Earth Object Studies - NASA - Jet Propulsion Laboratory - Pasadena - California - asteroid - comet - hyperbolic - planet - Matthew Holman - Minor Planet Center - Cambridge - Massachusetts - C/2017 U1 - star - coma - constellation Lyra - ecliptic - plane - Mercury - Earth - moon - sun - constellation Pegasus

منبع: Space.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

حبابی کوچک در دریای کیهانی

اینتصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

جرم ظریفی که سمت چپ مرکز این میدان گسترده‌ در دریایی کیهانی از ستاره و گاز برافروخته‌ غوطه‌ور است، با عنوان ان‌جی‌سی ۷۶۳۵ رده بندی شده و به نام سحابی حباب نیز شناخته می‌شود.

سحابی کوچک حباب توسط بادهایی که از ستارگان بزرگ می‌وزد باد شده و اکنون پهنایی به اندازه‌ی ۱۰ سال نوری پیدا کرده.

این سحابی در میان مجموعه‌ای از ابرهای گاز و غبار میان‌ستاره‌ای، در فاصله‌ی ۱۱ هزار سال نوری زمین، و در مرز صورت‌های فلکی قیفاووس و ذات‌الکرسی جای دارد.

در این چشم‌انداز خیره‌کننده، خوشه‌ی ستاره‌ای باز ام۵۲ را هم می‌بینیم (پایین، سمت چپ) که حدود ۵ هزار سال نوری از زمین غاصله دارد.

بالا، سمت راست سحابی حباب یک منطقه‌ی گسیلشی (نشری) به نام اس‌اچ۲-۱۵۷ جای دارد که به نام سحابی پنجه‌ی گربه نیز شناخته می‌شود.

این تصویر دستاورد ۴۷ ساعت نوردهی‌های باریک-باند و پهن-باند است و حدود ۳ درجه از آسمان سیاره‌ی زمین را می‌پوشاند. این پهنا، در فاصله‌ی برآوردی سحابی حباب هم‌ارز ۵۰۰ سال نوری است.

در همین زمینه:

*  سفری خیالی به یک حباب در ژرفای فضا

-------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

NGC 7635 - star - Bubble Nebula - constellation Cepheus - Cassiopeia - open star cluster - M52 - emission - Sh2-157 - Claw Nebula - narrow-band - broad-band

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

خورشید تاریک ولی رنگین!

این تصویر رنگارنگ یک "طیف درخشی فام‌سپهر" خورشید را در زمان خورشیدگرفتگی کلی ۲۱ اوت ۲۰۱۷ نشان می‌دهد. عکس توسط گروه اعزامی سازمان فضایی اروپا گرفته شده که خورشیدگرفتگی را از کَسپر در ایالت وایومینگ آمریکا زیر نظر داشتند.

در یک خورشیدگرفتگی، هنگامی که ماه نور خیره‌کننده‌ی نورسپهر (فوتوسفر) خورشید را می‌پوشاند، اخترشناسان می‌توانند سنجش‌هایی بی‌مانند را برای خورشید انجام دهند. از جمله‌ی این سنجش‌ها و بررسی‌ها، رنگ سرخ و به طور معمول نادیدنی فام‌سپهر (کروموسفر) است، لایه‌ای از جو خورشید که درست بالای سطح پرآشوب شیدسپهر آنست.

چنین تصویری می‌تواند به کمک دو برق نوری که درست پیش و پس از گرفتِ کلی، از لبه‌ی خورشید دیده می‌شود گرفته شود؛ این نور آنیِ چند ثانیه‌ای را به نام "درخش" (flash) می شناسیم. در لحظه‌ی درخش، پرتوی گسیلشی (نشری) خورشید به طیفی از رنگ‌ تجزیه شده و اثرانگشت عنصرهای شیمیایی گوناگون را نشان می‌دهد.

-------

برای درک بهتر این موضوع، می‌توانید این دو مطلب را بخوانید:

* طیفی از خورشید که در زمان عادی دیده نمی شود

* خورشیدگرفتگی رنگارنگ 

-------

طیف درخشی که اینجا می‌بینید در نخستین لحظه‌ی پدیدار شدن قرص خورشید از پشت ماه پس از گرفتِ کامل پدید آمده. نوردهی دوربین برای این تصویر دقیقا ۱/۳۰ (یک سی‌ام) ثانیه بود. اینجا هم سمت چپ و هم سمت راست، تصویر کامل خورشید (در همین لحظه) را می‌بینیم؛ ولی در سمت راست، طیف هر نقطه‌ی خورشید نیز به تصویر سمت چپ افزوده شده.

نیرومندترین تابش از آنِ هیدروژن است که به در بخش‌های هیدروژن-آلفا به رنگ سرخ، و آبی و بنفش در سمت چپ دیده می‌شود. رنگ زرد نشانگر هلیوم است، عنصری که نخستین بار به هنگام خورشیدگرفتگی کلی ۱۸ اوت ۱۸۶۸ در طیف درخشی خورشید دیده شد، هر چند که در آن زمان کسی آن را نمی‌شناخت. حدود سه دهه بعد بود که این عنصر روی زمین هم یافته شد. اکنون دیگر می‌دانیم که هلیوم پس از هیدروژن، دومین عنصر کیهان از نظر فراوانی است.

این عکس توسط اخترشناسان پروژه‌ی علمی آموزشی سزار گرفته شده. پایگاه این پروژه در مرکز اخترشناسی فضایی اروپا نزدیک مادرید اسپانیا است.

--------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

chromosphere - flash spectrum - total solar eclipse - United States - ESA - Casper - Wyoming - Moon - Sun - photosphere - totality - flash - element - hydrogen - hydrogen-alpha - helium - Cesar science educational project - ESA - European Space Astronomy Centre - Madrid - Spain

منبع: esa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

حفره‌ای برای زندگی روی ماه

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

آیا انسان ها می‌توانند زیر سطح ماه زندگی کنند؟

این امکان وسوسه‌انگیز در سال ۲۰۰۹، و پس از آن تقویت شد که فضاپیمای ژاپنی ماه‌گرد سلینی (SELENE) از سوراخی شگفت‌انگیز زیر سطح منطقه‌ی تپه‌های ماریوس (ماریوس هیلز) ماه عکس گرفت، چیزی که می‌تواند نورگیر سقف یک دالان گدازه زیر سطح ماه باشد.

بررسی‌های بعدی که توسط مدارگرد شناسایی ماه ناسا (ال‌آراو) انجام شد نشان داد که تا جایی که دیده می‌شود، حفره‌ی تپه‌های ماریوس (ام‌اچ‌اچ، MHH) تا حدود ۱۰۰ متر ژرفا و چند صد متر هم پهنا دارد.

به تازگی دانشمندان با بررسی دوباره‌ی داده‌های رادارِ نفوذکننده در سطحِ فضاپیمای سلینی، یک رشته پژواک شگفت‌انگیز دومینه (ثانویه) را در آنها یافته‌اند- نشان‌دهنده‌ی این که دالان‌های گدازه‌ی گسترده‌ زیر سطح تپه‌های ماریوس احتمالا تا چند کیلومتر ادامه دارند و به اندازه‌ی کافی گسترده هستند که شهرهایی را در خود جای دهند.

چنین دالان‌هایی می‌توانند پناهگاه ساکنان آینده‌ی ماه در برابر افت و خیزهای شدید دما، برخورد ریز-شهاب‌ها، و پرتوهای خطرناک خورشید باشند. حتی شاید بشود این دالان‌های گدازه‌ی زیرزمینی را بست و هوا برای نفس کشیدن در آنها انباشت. دانشمندان احتمال می‌دهند این دالان‌ها میلیاردها سال پیش، در زمان فعالیت‌های آتشفشانی ماه پدید آمده بودند.

اینجا عکسی از سطح منطقه‌ی تپه‌های ماریوس را می‌بینید که توسط فضاپیمای مدارگرد ماه ۲ی ناسا در دهه‌ی ۱۹۶۰ گرفته شده؛ در چارچوب پیوست (پایین، سمت چپ) هم عکس مدارگرد شناسایی ماه ناسا از ام‌اچ‌اچ (حفره‌ی ماریوس هیلز) دیده می‌شود.

چند گنبد آتشفشانی هم در تصویر دیده می‌شود و در بالا، سمت راست هم می‌توانید دهانه‌ی ماریوس را ببینید.

در همین زمینه: * دالان‌های گدازه در کره ماه می‌توانند به شهرهایی زیرزمینی تبدیل شوند

-------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Moon - Japan - SELENE - Marius Hill - skylight - NASA - Lunar Reconnaissance Orbiter - LRO - Marius Hills Hole - MHH - radar - echoe - lava tube - micro-meteor - solar radiation - volcano - Lunar Orbiter 2 - volcanic dome

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

ذره ذره وجود ما از کجا آمده؟

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

هیدروژنی که در بدن ما، و در تک تک مولکول‌های آبست از مهبانگ آمده. هیچ سرچشمه‌ی چشمگیر دیگری برای هیدروژن در کیهان سراغ نداریم.

کربن بدن ما در فرآیند همجوشی هسته‌ای در مرکز ستارگان پدید آمده، و همینطور اکسیژن. بیشتر آهن بدنمان هم از ابرنواخترهای ستارگان در دوردست‌های فضا و گذشته‌های دور سرچشمه گرفته.

و طلای جواهراتمان، به احتمال بسیار در برخورد ستارگان نوترونی‌ پدید آمده‌، رویدادی که به عنوان یک انفجار پرتوگامای زودگذر دیده و به عنوان امواج گرانشی حس می‌شود.

حتی عنصرهایی مانند فسفر و مس هم با این که به مقدار کم در بدنمان موجودند، ولی برای کارکرد همه‌ی گونه‌های شناخته شده‌ی زیستی اجزایی بنیادی‌اند.

در این تصویر، جدول تناوبی عنصرها را می‌بینید. رنگ‌هایی که در آن به کار رفته نشان‌دهنده‌ی بهترین نظریه‌های انسان‌ها برای ریشه‌ی هسته‌ای هممه‌ی عنصرهاست. سرچشمه‌ی برخی از عنصرها -مانند مس- هنوز به خوبی شناخته نشده و همچنان در دست پژوهش‌های دیداری و نظری‌ است. 

توضیح رنگ‌های تصویر:

آبی: هسته‌زایی مهبانگ

سبز: مرگ ستارگان کم‌جرم

زرد: انفجار ستارگان بزرگ

بنفش: ادغام ستارگان نوترونی

خاکستری: انفجار کوتوله‌های سفید

سرخ: هسته‌شکافی پرتوهای کیهانی (تریشش یا اسپالاسیون- فرآیندی که در آن، ذرات پرانرژی پروتون‌ها یا نوترون‌های یک هسته را از آن جدا می‌کنند و هسته‌های تازه‌ای می‌سازند-م)
قهوه‌ای: واپاشی‌ طبیعی هسته‌های عنصرهای پرتوزا (رادیواکتیو)

-------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

hydrogen - molecule - Big Bang - carbon - nuclear fusion - star - oxygen - iron - supernova - gold - neutron star - gamma-ray burst - gravitational wave event - life - periodic table - element - phosphorus - copper

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

کهکشانی کوچک اسیر گرداب

دسته‌ی ملاقه‌* در صورت فلکی خرس بزرگ (دب اکبر) را ادامه دهید تا به آخرین ستاره‌ی درخشان آن برسید. سپس کمی سر تلسکوپ را رو به جنوب و باختر بگردانید تا این جفت کهکشان برخوردی خیره‌کننده وارد میدان دیدتان شود- زوجی که با هم، ۵۱مین ورودی در فهرست پرآوازه‌ی شارل مسیه بوده‌اند [ام۵۱].

کهکشان اصلی این گروه، همان کهکشان بزرگیست که با ساختار مارپیچی خوش‌ریختش خود را از روبرو به ما نشان می‌دهد. این کهکشان زیبا که ان‌جی‌سی ۵۱۹۴ نام دارد، به نام "کهکشان گرداب" نیز شناخته می‌شود. بازوان مارپیچی این کهکشان و رگه‌های غبار درونشان با هم به گرد همدمش (کهکشان ان‌جی‌سی ۵۱۹۵) و در برابر آن حلقه زده‌اند. مسیه در آغاز این کهکشان را یک "سحابی مارپیچی" شناسایی کرده بود.

این زوجحدود ۳۱ میلیون سال نوری از زمین فاصله دارند و با آن که برای یافتنشان از صورت فلکی خرس بزرگ راهنمایی می‌گیریم، ولی به طور رسمی درون مرزهای زاویه‌ای صورت فلکی کوچک تازی‌ها (سگان شکاری) جای دارند.

اگرچه ام۵۱ از چشم ما کم‌نور و افشان دیده می‌شود، ولی عکس‌هایی که مانند این عکس با نوردهی بلندمدت گرفته می‌شوند می‌توانندرنگ‌های خیره‌کننده و دنباله‌های کشندی کم‌نور پیرامون کهکشان کوچک‌تر را آشکار کنند.

-------------------------------------------

یادداشت:

*) این ملاقه از هفت ستاره تشکیل شده که با هم به نام "هفت برادران" هم شناخته می‌شوند.

-------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Whirlpool Galaxy - Big Dipper - star - interacting galaxies - Charles Messier - spiral nebula - NGC 5194 - spiral arm - dust lane - galaxy - NGC 5195 - constellation Canes Venatici - M51

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

کشف یک "ماه" فراخورشیدی که از هر نظر دانشمندان را به شگفتی واداشته

در ماه ژوییه‌ی امسال خبرهای وسوسه‌انگیزی از یافته شدن یک ماه (قمر) به گرد یک سیاره‌ی فراخورشیدی به گوش رسید. اگرچه وجود این "فراماه" (ماه فراخورشیدی) هنوز تایید قطعی نشده، ولی شواهد نشان می‌دهند که این جرم گویا شگفت‌انگیزتر از هر آنچه تا امروز می‌پنداشتیم است و حتی شکل‌گیری‌اش هم سازوکاری ناشناخته داشته.

سمت راست: سیاره و ستاره‌اش- سمت چپ: سیاره و ماهش- تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

دیوید کیپینگ از دانشگاه کلمبیا در نیویورک، از سال ۲۰۱۲ تاکنون رهبری پژوهشی را برای جستجوی ماه‌های فراخورشیدی در داده‌های فضاپیمای کپلر بر عهده داشته. در ماه ژوییه، او و دانشجویش الکس تیچی اعلام کردند نشانه‌هایی از یک فراماه غول‌پیکر را یافته‌اند که احتمالا به گرد یک غول گازی در فاصله‌ی ۴۰۰۰ سال نوری زمین می‌گردد [این غول گازی کپلر-۱۶۲۵بی نام دارد و به نوبه‌ی خود، به گرد یک ستاره‌ی خورشیدسان به نام کپلر-۱۶۲۵ در صورت فلکی ماکیان می‌چرخد-م].

اگرچه این ماه هنوز فرضی است -و کیپینگ پیش از این هم نامزدهایی را یافته بود که بدون به جا گذاشتن هیچ ردی ناپدید شده بودند- ولی این مورد می‌تواند فصل تازه‌ای در جستجوی زندگی فرازمینی بگشاید و از همین رو بسیاری را درباره‌ی چیستی آن کنجکاو کرده.

رنه هلر از بنیاد ماکس پلانک برای پژوهش سامانه‌ی خورشیدی در آلمان، تصمیم به بررسی همین موضوع گرفته.

این بررسی ساده‌ای نیست. از آنجایی که این فراماه هنوز تایید نشده، آگاهی بسیار کمی از آن در دست است- اندازه و جرم دقیق آن ناشناخته است. هلر بر پایه‌ی محاسباتی که از روی داده‌های کپلر انجام داده گمان می‌کند که این ماه می‌تواند هر چیزی باشد، از یک جرم گازی کوچک به اندازه‌ی زمین گرفته تا جرمی سنگی و پوشیده با اقیانوس به بزرگی کیوان. ولی به نظر او ممکن‌ترین سناریو چیزیست درست میان این دو: یک دنیای نپتون-مانند.

یک چنین مگا-ماهی در سامانه‌ی خورشیدی وجود ندارد و همین باعث شگفت‌انگیزی این فراماه احتمالی شده. به همین دلیل سازوکار پیدایش آن هم به کلی برایمان یک راز است.

راه‌های ساخته شدن یک ماه

در حقیقت به گفته‌ی هلر، پیدایش این ماه را نمی‌توان با شناختمان از فرآیند پیدایش ماه‌ها در سامانه‌ی خورشیدی توضیح داد. برای نمونه، کره‌ی ماه خودمان در پی برخورد سهمگین جرمی با زمین، از تکه‌های جدا شده‌ی زمین درست شده. ماه‌های مشتری هنگامی که این سیاره‌ی غول‌پیکر داشت شکل می‌گرفت، از قرص گاز و غباری که زمانی سامانه‌ی خورشیدی را پر کرده بود ساخته شدند. و [تریتون، بزرگ‌ترین] ماه نپتون در حقیقت بعدها به دام گرانش این سیاره افتاده بوده.

این سه، تنها سازوکارهایی هستند که اخترشناسان می‌شناسند- و هیچ یک از آنها ساخته شدن ماهی به این بزرگی را توضیح نمی‌دهد. یعنی اگر وجود این فراماه تایید شود، به گفته‌ی هلر: «یک چیستان بزرگ برای نظریه‌پردازان پیدایش این اجرام پدید خواهد آورد.» وی می‌افزاید: «من با بهره از داده‌های کپلر و شناختی که از سامانه‌ی خورشیدی دارم، نمی‌توانم چگونگی پیدایش آن را بفهمم.»

تیچی و کیپینگ تلاش کرده‌اند نظریه‌پردازان را به گذاشتن وقت بیشتر برای بررسی این ماه احتمالی برانگیزند. تیچی می‌گوید: «اگر وجودش واقعی باشد، عالیست، بفرما. ولی اگر نباشد، خوب، از این که وقت دیگران را برای بررسی یک چیز خیالی گرفته‌ایم احساس بدی پیدا خواهیم کرد.» با این همه، تیچی اذعان می‌کند که یافته‌های هلر برایش هیجان‌انگیز بوده.

تیچی می‌گوید: «من فکر کنم نتیجه‌ی پایانی اینست که "این یک سامانه‌ی شگفت‌آور است" و ما هم این نتیجه را می‌پذیریم.» هم وی و هم کیپینگ گفته‌اند که بزرگی نامعمول این ماه چیزیست که درک آن را سخت کرده، ولی این الزاما به معنی آن نیست که وجودش را رد کنیم و کنار بگذاریم. تیچی می‌گوید: «جهان هستی می‌تواند ما را بسیار شگفت‌زده کند.»

این دو دانشمند برای تایید وجود این ماه می‌خواهند روز ۲۸ اکتبر یک بار دیگر، و این بار به کمک تلسکوپ فضایی هابل آن را رصد کنند. اگر این ماه تایید شود، ناچاریم نظریه‌های تازه‌ای برای پیدایش فراماه‌ها ارایه کنیم که بتوانند درباره ی چیستی این جرم و دیگر فراماه‌ها چیزهای بیشتری به ما بگویند.

این که شاید فراماه‌ها جاهای خوبی برای جستجوی زندگی بیگانه باشند اندیشه‌ی مهمیست. جان آرمسترانگ از دانشگاه ایالتی وبر در یوتا این نکته را یادآوری می‌کند که بسیاری از سیاره‌های فراخورشیدی غول گازی که تاکنون یافته‌ایم در منطقه‌ی زیست‌پذیر ستاره‌شان جای دارند، نه چندان دور از آن و نه چندان نزدیک به آن. اگر آنها دارای ماه باشند، این ماه‌ها می‌توانند جاهایی آرمانی برای زندگی باشند.

گزاش این دانشمندان در arXiv.

در همین زمینه:* آیا با امواج رادیویی می‌توان ماه های فراخورشیدی را یافت؟

--------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

moon - planet - solar system - exomoon - David Kipping - Columbia University - New York - Kepler spacecraft - Alex Teachey - gas giant - Kepler-1625b - Kepler-1625 - Cygnus - René Heller - Max Planck Institute for Solar System Research - Germany - Earth - Saturn - Neptune - giant impact - planet - Jupiter - Hubble Space Telescope - John Armstrong - Weber State University - Utah - habitable zone - arXiv

منبع: newscientist

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

کهکشانی که انفجار تاریخی در آن روی داد

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

آن نقطه‌ی سرخ را بالا، سمت چپ مرکز کهکشان ان‌جی‌سی ۴۹۹۳ می‌بینید؟ تا همین چند هفته پیش آنجا نبود!

دانشمندان هنگامی که در ماه اوت پهنه‌ای از آسمان که رویداد بی‌سابقه‌ی امواج گرانشی GW170817 در آن رخ داده بود را به دنبال همتای نوری آن جستجو می‌کردند، این نقطه که رو به خاموشی می‌رفت را یافتند و به سرعت به اهمیت تاریخی‌اش پی بردند.

این نقطه درست همان جایی بود که امواج گرانشی GW170817 از آن آمده بود، و در نتیجه دانشمندان برای نخستین بار توانستند با تلسکوپ‌های بزرگ، همتای الکترومغناطیسی یک رویداد موج گرانشی را هم شناسایی کنند.

این رویداد نشانگر شواهدی نیرومند از یک انفجار پرتوگامای زودگذر کیلونواختر بود، انفجار عنصرسازی که در پی برخورد و ادغام دو ستاره‌ی نوترونی رخ می‌دهد.

در این تصویر کهکشان عدسی* ان‌جی‌سی ۴۹۹۳ را از چشم تلسکوپ هابل می‌بینیم که آن نقطه‌ی سرخ رو به خاموشی را چند روز پس از یافته شدنش نشان می‌دهد.

بررسی‌ این رویداد همچنان ادامه دارد، از جمله بررسی سازوکار فیزیکی انفجار، شناخت عنصرهای سنگینی که در آن ساخته شده، همانندی سرعت امواج گرانشی با امواج نور، و واسنجی (کالیبره کردن) یک روش تازه برای اندازه‌گیری مسافت‌های کیهانی.

-------------------------------------------

* در بسیاری از جاها این کهکشان به عنوان یک کهکشان بیضیگون معرفی شده ولی در واقع یک کهکشان عدسی است، گونه‌ای میان کهکشان‌های بیضیگون و مارپیچی -م

-------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

NGC 4993 - galaxy - gravitational wave - GW170817 - electromagnetic wave - short gamma-ray burst - kilonova - element - neutron star - lenticular galaxy - Hubble

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

آیا می‌توانیم مهبانگ را ببینیم؟

* می‌دانیم که به کمک تلسکوپ‌ها می‌توان به گذشته نگاه کرد، پس در این صورت آیا می‌شود آنقدر به عقب برگردیم که به آغاز زمان برسیم؟ به همان لحظه‌ی انفجار بزرگ یا مهبانگ؟

احتمالا شنیده‌اید که نگاه کردن به فضا مانند نگاه کردن به گذشته است. نور برای آن که از ماه به زمین و چشم ما برسد، کمی بیش از یک ثانیه در راهست. پس هرگاه به آن می‌نگریم، در حقیقت داریم آن را در ۱ ثانیه پیش می‌بینیم. خورشید هم ۸ دقیقه‌ی نوری از ما فاصله دارد و نوری که اکنون از آن می‌بینیم، ۸ دقیقه پیش از آن جدا شده بوده.

برداشت هنری از تلسکوپ اروپایی پلانک در برابر نقشه‌ای که خودش از تابش زمینه‌ی کیهان پدید آورده بود
توضیح این نقشه را اینجا بخوانید: * تلسکوپ پلانک کامل‌ترین نقشه کیهان را پدید آورد- این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

نمونه‌ی بهتر شاید کهکشان زن در زنجیر (آندرومدا) باشد که ۲.۵ میلیون سال نوری از ما دور است و چیزی که ما از آن می‌بینیم، چهره و وضعیتی است که ۲.۵ میلیون سال پیش داشته. مهبانگ ۱۳.۷ میلیارد سال پیش رخ داده بود، پس با این حساب حتی اگر کلید "تاردیس"مان را جا گذاشته باشیم، آیا نباید بتوانیم آنقدر به گذشته نگاه کنیم تا به آغاز تاریخ برسیم؟

درآغاز تاریخ کیهان، دَمی پس از مهبانگ، همه چیز در هم آمیخته بود. انرژی و ماده یکی بودند. هیچ تفاوتی میان نور و پرتوها نبود، همه با هم یک نیروی یگانه بودند.

ما نمی‌توانیم چنین چیزی را ببینیم، زیرا در آن زمان عملا نوری در کار نبود و چیزی به نام فوتون وجود نداشت. تنها پس از آن که همه‌ی چیزهای درون این سوپ آغازین شروع به جدا شدن از هم کردند بود که فوتون‌ها و ذرات به چیستی‌هایی واقعی تبدیل شدند. نیروی الکترومغناطیس و نیروی هسته‌ای ضعیف از هم جدا شدند و گروه‌هایی تازه را ساختند، ولی هرگز نتوانستند به طور کامل تکانه‌ی آرایش آغازین را به دست آورند.

در پایان نخستین ثانیه، نوترون‌ها و پروتون‌ها پدید آمدند و در اثر گرما و فشار شدید به هم پیوستند و نخستین عنصرها را ساختند. ولی باز هم چنین چیزی را نمی‌توان دید زیرا کل کیهان همانند درون یک ستاره بود. همه چیز مات بود [نوری از خود نمی‌گذراند]. محیط بی‌اندازه داغ بود و آشفته‌تر از آن که اتم‌های پایدار الکترون‌داری که امروزه می‌بینیم پدید آید.

پس از آن که ۳۸۰ هزار سال از عمر کیهان گذشت، دمایش دیگر پایین آمده و به نقطه‌ی مناسب برای شکل‌گیری اتم‌ها رسیده بود. این لحظه‌ایست که سرانجام نور آزاد شد و توانست به سرتاسر جهان هستی، تا دوردست‌ها بتابد و به چشم ما هم برسد. در حقیقت، نوری که به نام تابش زمینه‌ی ریزموج کیهانی (CMB) شناخته می‌شود همان نوریست که در آن لحظه آزاد شد.

خوب، چرا ما همه‌ی این نورِ آزادشده را در همه‌ی جهت‌ها با چشممان نمی‌بینیم؟ دلیلش اینست که منطقه‌ای از فضا که این نور در آنست [از آنجا تابیده] بسیار از ما دور است و دارد با سرعت بسیاری هم از ما دورتر می‌شود. طول موج‌های این نور به اندازه‌ای کش آمده که به پرتوی ریزموج (مایکروویو) تبدیل شده. اخترشناسان تنها با رادیوتلسکوپ‌ها و ماهواره‌های حسمند است که می‌توانند آن را تنها ببینند.

بدبختانه ما هرگز نخواهیم توانست مهبانگ را ببینیم. حتی اگر به اندازه‌ی کافی به دوردست نگاه کنیم، دیدمان تنها به لبه‌ی کیهان دیدارپذیر خواهد رسید- مهبانگ چیزی فراتر از دسترس ما خواهد ماند.

در همین زمینه:
* ساخته شدن جهان کمی بیش از ۶ روز طول کشید

--------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Big Bang - Moon - Sun - Andromeda - Tardis - photon - Electromagnetism - weak nuclear force - momentum - element - atom - cosmic microwave background - wavelength - microwave - radio telescope - Planck - European Space Agency

منبع: universetoday

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان