سیاره کوتوله‌ای که هم ماه دارد و هم حلقه!

* اخترشناسان یک حلقه به گرد هائومیا یافته‌اند، یک سیاره‌ی کوتوله که ۲ میلیارد کیلومتر دورتر از پلوتو است. این دورترین حلقه‌ایست که تاکنون در سامانه‌ی خورشیدی یافته شده.

آلن استرن از بنیاد پژوهشی جنوب باختر در بولدر کلرادو می‌گوید: «این یک کشف برجسته و بسیار هیجان‌انگیز است.»

برداشت هنری از هائومیا، سیاره‌ی کوتوله‌ی حلقه‌دار و تخم مرغی-شکل [یک ستاره در هفت آسمان: نمی‌دانم به چه دلیل در این عکس هیچ یک از ماه‌های هائومیا به تصویر کشیده نشده]

تا همین چندی پیش، تنها حلقه‌های شناخته شده، حلقه‌های سیاره‌های غول‌پیکری مانند کیوان بود. ولی در سال ۲۰۱۳، اخترشناسان دو حلقه به گرد چاریکلو یافتند، یک تکه سنگ شگفت‌انگیز به پهنای حدود ۲۵۰ کیلومتر میان مدارهای کیوان و اورانوس [خبرش را خواندید: * غافلگیری ستاره‌شناسان: کشف یک سیارک حلقه‌دار!]

همچنین احتمال می‌رود کایرون، یکی از همسایه‌های چاریکلو هم حلقه داشته باشد.

اکنون اخترشناسان یک حلقه هم در آن سوی نپتون یافته‌اند. خوزه-لوییس اورتیز و پابلو سانتوس-سان از بنیاد اخترفیزیک اندلس در گرانادای اسپانیا، در روز ۲۱ ژانویه‌ی همین امسال به همراه همکارانشان، گذشتن سیاره‌ی کوتوله‌ی هائومیا را از برابر یک ستاره‌ی سرخ کم‌نور مشاهده کردند. در کل، ۱۲ تلسکوپ در ۶ کشور اروپایی این "ستاره‌گرفتگی" را پی گرفتند.

مدت زمانی که گرفتگی به درازا کشید، شکل و اندازه‌ی هائومیا را نشان می‌داد. ولی پیش و پس از کنار رفتن کامل از جلوی ستاره، بخشی از نور ستاره توسط حلقه‌ای که به گرد استوای هائومیا بود پوشیده شد. سانتوس-سان می‌گوید: «این به راستی ما را شگفت‌زده کرد.» پهنای این حلقه ۷۰ کیلومتر است و حدود ۲۲۹۰ کیلومتر از مرکز هائومیا فاصله دارد.

چرخشی مانند فرفره

ویلیام مک‌کینان، از دانشگاه واشنگتن در سن‌لوییس میسوری می‌گوید: «باور نکردنیست. این یک کشف بسیار بزرگ است.»

وی می‌گوید ویژگی‌های نامعمولِ بسیاری که هائومیا دارد می‌تواند سرنخی درباره‌ی این که این سیاره‌ی کوتوله در همان آغاز چگونه حلقه‌دار شده به ما بدهد. این دنیای دوردست پیکره‌ای تخم مرغ-مانند دارد که می تواند دستاورد چرخش سریع آن باشد. هائومیا هر دور چرخش به گرد محورش را در ۳ ساعت و ۵۵ دقیقه کامل می‌کند، در حالی که سیاره‌ی کوتوله‌ی پلوتو که تقریبا به طور کامل کروی است، هر ۶.۴ روز زمینی یک بار به گرد خود می‌چرخد. اگر کسی روی استوای هائومیا باشد، در هر ۲۴ ساعت ۶ بار طلوع و ۶ بار هم غروب خورشید را خواهد دید. این جرم همچنین دو ماه کوچک به نام‌های هی‌یاکا و ناماکا هم دارد.

به گمان مک‌کینان، همه‌ی این ویژگی‌ها به هم ربط دارند. وی فکر می‌کند احتمالا در گذشته یک جرم بزرگ به هائومیا برخورد کرده که هم باعث چرخش [سریع] آن شده و هم آوارهایی پدید آورده بوده که اکنون حلقه و ماه‌هایش را ساخته‌اند.

این برخود می‌تواند یک پدیده‌ی دیگر را هم توضیح دهد: چندین جرم دیگر وجود دارد که تقریبا در همان مسیر هائومیا به گرد خورشید می‌گردند و با داشتن آب یخ‌زده روی سطحشان، همنهشی (ترکیبی) همسان با آن دارند. آنها همگی می‌توانند یادگار همان برخورد آغازین باشند.

برداشت هنری از هائومیا، سیاره‌ی کوتوله‌ی حلقه‌دار و تخم مرغی-شکل. اگر ویدیو اینجا اجرا نشد می‌توانید آن را در تلگرام یک ستاره در هفت آسمان ببینید
[یک ستاره در هفت آسمان: نمی‌دانم به چه دلیل در این ویدیو هیچ یک از ماه‌های هائومیا به تصویر کشیده نشده]

دنیاهای درخشان تازه

اورتیز و سانتوس-سان هم دریافته‌اند که هائومیا کمی بزرگ‌تر از چیزیست که پنداشته می‌شد: در پهن‌ترین بخش، قطری برابر با قطر پلوتو دارد که بزرگ‌ترین جرمِ شناخته شده‌ در آن سوی نپتون است. ولی در باریک‌ترین بخش، قطرش تنها به ۱۰۲۵ کیلومتر می‌رسد که از نصف قطر پلوتو هم کمتر است.

همچنین چگالی هائومیا بسیارکمتر از برآورد پیشین است و همنهش و ساختاری مانند پلوتو دارد. هر دوی آنها به طور عمده سنگی‌اند و با لایه‌ای از آب یخ در بر گرفته شده‌اند. و نیز هر دو درخشانند- آنها نیمی از نوری که به سطحشان می‌تابد را بازمی‌تابانند.

استرن می‌گوید همه‌ی این ویژگی‌ها می‌توانند از هائومیا نامزدی خوب برای دیدار پژوهشیِ فضاپیمایی مانند نیوهورایزنز ناسا که در سال ۲۰۱۵ از کنار پلوتو گذشت بسازند.

در حقیقت، نیوهورایزنز همین تازه جستجویش برای یافتن حلقه پیرامون ده‌ها جرم دوردست را آغاز کرده. استرن که پژوهشگر اصلی ماموریت نیوهورازنز است می‌گوید: «چیزی که می‌خواهیم بدانیم اینست که آیا این حلقه‌ها پدیده‌هایی کمیابند یا معمول؟»

مسیر این فضاپیما رو به هائومیا نیست که بخواهد آن را بررسی کند، ولی استرن می‌گوید می‌توانیم کاوشگری را به سوی آن بفرستیم: «این جرم با داشتن پیکره‌ای تخم مرغی، یک حلقه و دو ماه، می‌تواند جایی بسیار شگفت‌انگیز برای بازدید باشد.»

پژوهش این دانشمندان در نشریه‌ی نیچر منتشر شده است.

-------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

ring - Haumea - Pluto - solar system - Alan Stern - Southwest Research Institute - Boulder - Colorado - planet - Saturn - Chariklo - Uranus - Chiron - Neptune - José-Luis Ortiz - Pablo Santos-Sanz - Institute of Astrophysics of Andalusia - Granada - Spain - dwarf planet - constellation Boötes - European - eclipse - star - top - William McKinnon - Washington University - St Louis - Missouri - Earth - equator - water ice - reflect - NASA - New Horizons - Nature

منبع: newscientist

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان