کشف سیاره‌ای که به خودش ضدآفتاب می‌زند!

* گویا شگفتی سیاره‌های فراخورشیدی پایانی ندارد. سیاره‌ی فراخورشیدی غول‌پیکر داغی یافته شده که برفی از دی‌اکسید تیتانیوم بر سطح آن می‌بارد، ماده‌ای که یکی از اجزای اصلی کرم‌های ضدآفتاب است.

اخترشناسان به کمک تلسکوپ فضایی هابل ناسا سیاره‌ی کپلر-۱۳ای‌بی در فاصله‌ی ۱۷۳۰ سال نوری زمین که شش برابر پرجرم‌تر از مشتری است را بررسی کردند.

برداشت هنری از سیاره‌ی داغ کپلر-۱۳ای‌بی که با فاصله‌ای بسیار کم به گرد میزبانش، ستاره‌ی کپلر-۱۳ای می‌گردد. در پس‌زمینه‌، همدم این ستاره را می‌بینیم که خود یک سامانه‌ی دو-ستاره‌ای است؛ یکی از این دو، یک ستاره‌ی کوتوله‌ی نارنجی به نام کپلر-۱۳سی است. اندازه‌ی بزرگ‌تر

کپلر-۱۳ای‌بی بسیار به ستاره‌ی میزبانش نزدیک است و هر ۱.۸ روز زمینی یک بار به گرد آن می‌چرخد. همین نزدیک بودن باعث شده این فراسیاره با دمای سمتِ روزِ حدود ۲۷۶۰ درجه‌ی سلسیوس (۵۰۰۰ درجه‌ی فارنهایت)، یکی از داغ‌ترین سیاره‌های یافته شده تا به امروز باشد. گفتنی است کپلر-۱۳ای‌بی هم مانند بسیاری از سیاره‌هایی که مدار تنگ دارند، در قفل گرانشی با ستاره‌اش گرفتار شده و بنابراین یک سمتش همیشه روز است و یک سمتش همیشه شب.

رصدهای هابل نشان داده که دماهای بالای جو کپلر-۱۳ای‌بی کمتر از لایه‌های پایین آنست- این مایه‌ی شگفتیست زیرا بیشتر سیاره‌های فراخورشیدی که از گونه‌ی "مشتری داغ" هستند الگویی وارونه‌ی این را نشان می‌دهند.

در بیشتر مشتری‌های داغ، گاز دی‌اکسید تیتانیوم در بالای جو سیاره نور خورشید را درمی‌آشامد (جذب می‌کند) و این انرژی را به شکل گرما می‌گسیلد که همین به گرمایش جو بالایی می‌انجامد. پس چرا کپلر-۱۳ای‌بی این گونه نشده؟ به گمان دانشمندان، بادهای نیرومندِ این سیاره، دی‌اکسید تیتانیوم را به سمت شب سیاره می‌راند و این گاز هم در آنجا سرد و چگالیده شده و ابر می‌سازد. این ابرها هم سپس "برفی" از ضدآفتاب می‌سازند که به لطف گرانش نیرومند کپلر-۱۳ای‌بی، به درون لایه‌های پایین‌تر جو آن می‌بارند. این برف سپس دوباره به سمت روز رانده شده و در آنجا دوباره بخار می‌شود.

نویسنده‌ی اصلی پژوهش، تامس بیتی استادیار دانشگاه ایالتی پنسیلوانیا می‌گوید: «چیزهایی که از کپلر-۱۳ای‌بی دیده‌ایم، چگونگی چگالش (میعان) و پیدایش ابرها در جو مشتری‌های بسیار داغ، و تاثیر گرانش بر همنهش (ترکیب) یک جو را به ما نشان می‌دهد. هنگام نگاه کردن به این سیاره‌ها، نه تنها از میزان داغیشان، بلکه از گرانششان هم باید آگاه باشیم.»

به گفته‌ی پژوهشگران، فرآیند "تله‌ی سرد"ی که در کپلر-۱۳ای‌بی دیده شده تاکنون در هیچ فراسیاره‌ای عملا دیده نشده بوده.

در این برداشت هنری، غول گازی کپلر-۱۳ای‌بی از نظر اندازه با شماری از سیاره‌های سامانه‌ی خودمان مقایسه شده. این فراسیاره‌ی غول‌پیکر شش برابر بزرگ‌تر از مشتری است. اندازه‌ی بزرگ‌تر

بیتی می‌افزاید، این پژوهش تازه -که پژوهشنامه‌ی آن در شماره‌ی اکتبر ۲۰۱۷ آسترونومیکال جورنال منتشر شده- به اخترشناسان در بهتر شناختن سیاره‌های فراخورشیدی که بیشتر مانند سیاره‌ی خودمانند کمک می‌کند.

وی می‌گوید: «بررسی‌های بسیاری که ما روی سیاره‌های گونه‌ی "مشتری داغ" انجام می‌دهیم بستر آزمایشی برای بررسی رفتار جَوی در سیاره‌های سنگی زمین‌سان است. آشنایی بیشتر با جو این سیاره‌ها و کارکردشان به ما در بررسی سیاره‌های کوچک‌تر، که هم دیدنشان سخت‌تر است و هم ویژگی‌های پیچیده‌تری در جَوشان دارند کمک می‌کند.»

کپلر-۱۳ای‌بی چنان چه از نامش بر می‌آید، توسط تلسکوپ فضایی سیاره‌یاب کپلر ناسا، در سال ۲۰۱۱ یافته شده. این سیاره عضو یک سامانه‌ی سه-ستاره‌ای است که یکی از آنها با نام کپلر-۱۳ای میزبان این مشتری داغست؛ دو ستاره‌ی دیگر به نام‌های کپلر-۱۳بی و کپلر-۱۳سی شناخته می‌شوند و در واقع یک ستاره‌ی دوتایی‌اند که یکی از آنها یک ستاره‌ی کوتوله‌ی نارنجی (ستاره‌ی رشته‌ی اصلی رده‌ی K) است.

--------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

exoplanet - snow - titanium dioxide - sunscreen - NASA - Hubble Space Telescope - Kepler-13Ab - planet - Jupiter - Earth - tidally locked - hot Jupiter - Thomas Beatty - Pennsylvania State University - cold trap - The Astronomical Journal - Kepler space telescope - triple-star system - Kepler-13A - Kepler-13B - Kepler-13C - dwarf star - K-type - main-sequence

منبع: Space.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان