الماس‌های آسمانی یادگار سیاره‌های مُرده‌اند

* الماس‌هایی که در برخی از شهاب‌سنگ‌ها یافته شده یادگار سیاره‌ای به اندازه‌ی تیر یا بهرامند که دیرزمانیست نابود شده، و بنابراین می‌توانند نخستین بازمانده‌های شناخته شده از این دنیاهای از دست رفته باشند.

تصویر رنگی‌شده‌ی برشی از الماس درون شهاب‌سنگ المحطه سته زیر تلسکوپ الکرونی. الماس به رنگ آبی و آخال‌ها به رنگ زرد نشان داده شده‌اند، به همراه یک منطقه‌ی گرافیتی

دانشمندان یک اوریلیت (ureilite)، گونه‌ای از شهاب‌سنگ‌هایی که سرشار از کربنند و حتی گاهی دربردارنده‌ی الماس نیز هستند را بررسی کردند. به گفته‌ی فرهنگ نبیئی، نویسنده‌ی اصلی این پژوهش و دانشمند ایرانی بنیاد فناوری فدرال سوییس در لوزان، تاکنون بیش از ۴۸۰ اوریلیت یافته شده.

الماس‌های شهابی

این پژوهشگران به طور ویژه اوریلیتی به نام "المحطه سته" (Almahata Sitta، ایستگاه شش) را بررسی کردند که سال ۲۰۰۸ در بیابان نوبه‌ی سودان بر زمین افتاد. اندازه‌ی الماس‌های درون این شهاب‌سنگ چند ده تا چند صد میکرون بود (میانگین قطر موی انسان حدود ۱۰۰ میکرون است).

در گذشته یکی از توضیح‌های احتمالی برای الماس‌های درون اوریلیت‌ها برخوردهای پرانرژی، مانند برخوردهای میان سیارک‌ها بود. فشار چنین برخوردهایی می‌تواند گرافیت -گونه‌ای از کربن که برای مغز مدادها به کار می‌رود- را به جواهرات تبدیل کند. ولی بزرگی برخی از الماس‌های یافته شده در اوریلیت‌ها نشانگر اینست که فشاری بیش از فشار یک برخورد کیهانی برای ساخته شدنشان نیاز بوده.

اکنون نبیئی و همکارانش با گذراندن باریکه‌های الکترون، ذرات بلوری ساخته شده از آهن و گوگرد را در الماس‌های درون اوریلیت المحطه سته شناسایی کردند. این ذرات که به عنوان "آخال" شناخته می‌شوند تنها در الماس‌هایی یافته شده‌‌اند که زیر فشارهای پایدارِ بیشتر از ۲۰ گیگاپاسکال پدید آمده‌اند. وجود این آخال‌ها نشان می‌دهد که این الماس‌ها زیر فشار خردکننده‌ای که در دل سیاره‌ها یافته می‌شود ساخته شده‌اند.

نبیئی می‌گوید: «ما هرگز انتظار دیدن این آخال‌ها را نداشتیم.»

سیاره‌ای که مدت‌ها از مرگش گذشته

به گفته‌ی این پژوهشگران، این اوریلیت‌ها در دل یک پیش‌سیاره با اندازه‌ای میان تیر و بهرام (مریخ) ساخته شده‌اند، جرمی که در حدود ۱۰ میلیون سال نخستِ تاریخ سامانه‌ی خورشیدی ده‌ها نمونه از آن وجود داشته. این جنین‌های سیاره‌ای بلوک‌های ساختمانی سیاره‌های سنگی‌ای که امروزه در بخش درونی سامانه‌ی خورشیدی می‌بینیم بوده‌اند. اوریلیت‌ها می‌توانند واپسین بازمانده‌های این اجرام کیهانی که دیرزمانیست نابود شده‌اند، و نخستین یادگارهای شناخته شده شده‌ی پیش‌سیاره‌های گمشده باشند.

نبیئی می‌گوید: «برای من جالب است که آخال‌هایی به اندازه‌ی تنها چند ده نانومتر (چند میلیاردم متر) می‌توانند چیزهایی درباره‌ی پیش‌سیاره‌هایی به قطر حدود ۶۰۰۰ کیلومتر به ما بگویند.»

به گفته‌ی نبیئی، اوریلیت‌های دیگر را هم می‌توان برای جستجوی آخال در الماس‌هایشان بررسی کرد و آگاهی‌های بیشتری درباره‌ی دنیاهای نابودشده‌ای که از آنها آمده‌اند به دست آورد. این دانشمندان گزارش پژوهش خود را روز ۱۷ آوریل در نگارش برخطِ نشریه‌ی نیچر کامیونیکیشنز منتشر کردند.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

meteorite - Earth - planet - Mercury - Mars - ureilite - carbon - diamond - Farhang Nabiei - materials scientist - electron microscopist - Swiss Federal Institute of Technology - Lausanne - Almahata Sitta - Earth - Nubian Desert - Sudan - asteroid - graphite - electron - crystalline - iron - sulfur - inclusion - protoplanet - solar system - Nature Communications

منبع: astronomy

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان