آیو از چشم فضاپیمای جونو سراپا در آتش است

آیو، "ماه پیتزا"ی مشتری که به گونه‌ی شگفت‌انگیزی فعال است در این تصویرِ فروسرخِ فضاپیمای جونو چندین آتشفشان و تفتگاه را نشان می‌دهد.

نخستین بار دانشمند ناسا، لیندا مورابیتو بود که با بررسی عکس‌های فضاپیمای وویجر ۱ به وجود فعالیت‌های آتشفشانی در آیو، ماه سیاره‌ی مشتری پی برد. وی در آغاز چیزی که دیده بود را یک ماه ناشناخته پنداشت ولی اندکی بعد فهمید که این امکان ندارد زیرا اگر یک ماه بود می‌بایست مدت‌ها پیش در عکس‌های تلسکوپی دیده می‌شد. مورابیتو و گروهش به زودی دریافتند که آنچه دیده‌اند یک توده‌ی خاکستر آتشفشانی است که تا ۳۰۰ کیلومتر از سطح آیو بالا رفته. این نخستین بار در تاریخ بود که یک آتشفشان فعال در جایی بیرون از زمین دیده می‌شد.

امروزه می‌دانیم که آیو دارای دستکم ۴۰۰ آتشفشان است* که بیش از ۱۳۰ تای آنها فعالند و بنابراین می‌توان آن را آتشفشانی‌ترین جای سامانه‌ی خورشیدی دانست. فضاپیمای جونو در هفتمین گذرش از کنار مشتری (بخش پیرامشتری مدارش) با بهره از دستگاه "نقشه‌بردار شفقی فروسرخ مشتری" خود (جیرام، JIRAM) عکس‌هایی تماشایی از این ماه گرفت.

آیو در عکس‌های جونو مانند اینست که دارد در آتش می‌سوزد. دستگاه جیرام در طیف فروسرخ (نوری که ما آن را به عنوان گرما حس می‌کنیم) کار می‌کند و از همین رو توانسته نشانه‌های دستکم ۶۰ تفتگاه (نقطه‌ی داغ) را در هر دو سمت شب (چپ) و روز آیو ببیند.

تصویر آیو به رنگی که چشم انسان می‌بیند
این عکس در سال ۱۹۹۹ توسط فضاپیمای گالیله
گرفته شد. تصویر بزرگ‌تر

آیو جایی دوزخین پر از آتشفشان‌هاییست که دمایشان به ۱۳۰۰ درجه‌ی سانتیگراد می‌رسد. بیشتر گدازه‌های آن از بازالت تشکیل شده‌اند، گونه‌ای سنگ آذرین (آتشفشانی) که روی زمین هم فراوانست، ولی بخشی از گدازه‌های آن از گوگرد و دی‌اکسید گوگرد است که رنگ‌های ویژه‌ای به چشم‌انداز لکه‌دار آن داده.

ولی این ماه کوچک با داشتن فاصله‌ی بیش از ۶۴۰ میلیون کیلومتر از خورشید و قطری که تنها چند صد کیلومتر بزرگ‌تر از ماه زمینست، چگونه اینقدر داغ شده؟

بخشی از تقصیر بر گردن گانیمد و اروپا، دو ماه دیگرِ مشتری است. این دو با آیو در بازآوایی یا رزنانس مداری هستند (در هر یک دور گردش آیو، اروپا دو دور، و گانیمد چهار دور کامل می‌زند). یکی از نتایج این زمانبندی منظم اینست که اروپا و گانیمد با وارد کردن کشش گرانشی بر آیو مدار آن به گرد مشتری را برون‌مرکز (بیضی کشیده) کرده‌اند به گونه‌ای که در مدارش به مشتری بسیار نزدیک و از آن بسیار دور می‌شود.

این دوری و نزدیکی باعث کم و زیاد شدن شدیدِ کشش گرانشی مشتری بر آن می‌شود و این کش واکش هم به نوبه‌ی خود باعث می‌شود اصطکاکی کشندی درون آیو پدید آید که بخش‌های درونی آن را داغ کرده و آب می‌کند. آیو هم این گرمای کشندی نهان را به شکل آتشفشان‌ها، تفتگاه‌ها و جریان‌های غول‌پیکر گدازه‌ای آزاد می‌کند.

--------------------------------------------
* آیو هم مانند بسیاری از اجرام سامانه‌ی خورشیدی، شماری از ساختارهایش به نام‌های برگرفته از فرهنگ ایرانی نامیده شده‌: 
اهورامزدا، میترا، اشا، آذر، زال، و کاوه

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

Io - Voyager 1 - Linda Morabito - moon - volcano - Earth - Solar System - Juno - Jovian Infrared Aurora Mapper - JIRAM - Perijove - infrared - hot spot - planet - lava - basalt - volcanic rock - sulfur - sulfur dioxide - Sun - Europa - Ganymede - Jupiter - eccentric orbit - friction - pizza moon

منبع: universetoday

برگردان: یک ستاره در هت آسمان