مشتری ماه‌های بزرگش را مدیون کیوان است

در آغاز تاریخ سامانه‌ی خورشیدی، مشتری یک مسافر تنها بود. این سیاره به اندازه‌ای بزرگ بود که شکافی گسترده در قرص پیرامون خورشید پدید آورده بود، شکافی خالی از هر گونه غبار و آواری که با آن بتواند ماه‌های بزرگی که امروزه دارد را درست کند. سپس سیاره‌ی کیوان (زحل) پدید آمد و احتمالا او بود که سنگ‌هایی را به درون مدار مشتری پرتاب کرد تا مشتری بعدها بتواند با آنها برای خودش ماه درست کند.

آیو، ماه گالیله‌ای مشتری بر پس‌زمینه‌ای از ابرهای این سیاره

 مشتری اکنون ۶۹ ماه دارد ولی ۴ تا از بزرگ‌ترینِ آنها -آیو، اروپا، گانیمد، و کالیستو- به احتمال بسیار در همان روزگار جوانی سامانه‌ی خورشیدی پدید آمدند نه این که مانند بیشتر ماه‌های کوچکش، آنها را از دیگر جاهای سامانه‌ی خورشیدی ربوده باشد. این چهار ماه که به نام ماه‌های گالیله‌ای شناخته می‌شوند به احتمال بسیار از حلقه‌ای از سنگ و غبار در لبه‌ی بیرونی مدار مشتری درست شدند.

پس از آن که مشتری از دل قرصی از سنگ و سنگ‌ریزه و گاز که خورشید را در بر گرفته بود پدید آمد (همان قرصی که همه‌ی سیاره‌ها را ساخت)، با پیشروی در مدارش همه‌ی مواد درون مدار را روبید (جاروب کرد) و مداری خالی برای خودش درست کرد. ولی گرانش خورشید می‌توانسته آوارهایی را به درون مداری درست بیرون از دسترس این سیاره‌ی غول‌پیکر کشانده باشد.

سنگ‌اندازی

توما رونه از دانشگاه اکس-مارسی فرانسه و همکارانش شبیه‌سازی‌هایی برای روند پیدایش کیوان انجام دادند تا چگونگی تاثیر آن بر این ذخیره‌ی سنگی را بررسی کنند. آنان دریافتند که کیوان در روزگار کودکی می‌توانسته مدارهای آن سنگ‌ها را به هم زده باشد. برخی از آنها هم می‌توانسته‌اند وارد مداری به گرد مشتری شده و در آنجا با برخورد به هم ماه‌های گالیله‌ای را بسازند.

خود کیوان احتمالا یا از سنگ‌هایی که درست بیرون از مدار مشتری بودند درست شده بوده یا این که در جایی دورتر به دنیا آمده و بعدها در اثر کشش گرانشی خورشید به درون کوچیده است- در هر دو صورت شبیه‌سازی‌ها نشان می‌دهند که او باعث جابجایی سنگ‌هایی شد که سرانجام ماه‌های مشتری را ساختند.

احتمالا تا حدود ۱۰۰ هزار سال پس از پیدایش کیوان این سنگ‌ها به هم برخورد کرده و انباشته شدند و ماه‌های گالیله‌ای را ساختند. به گفته‌ی پژوهشگران همین فرآیند می‌توانسته بعدها با پیدایش اورانوس و نپتون درست بیرون از مدار کیوان هم رخ داده و ماه‌های بزرگ کیوان -تیتان و یاپتوس- را ساخته باشد.

این می‌تواند آگاهی‌هایی درباره‌ی ماه‌های پیرامون سیاره‌های سامانه‌های دیگر، که با وجود سال‌ها جستجو، هنوز هیچ یک به طور قطعی دیده نشده به ما بدهد. رونه می‌گوید: «این پژوهش می‌تواند به این معنا باشد که سیاره‌هایی با ماه‌های پرشمار، مانند مشتری، ترجیحا -یا حتی تنها- در سامانه‌هایی پدید می‌آیند که بیش از یک سیاره‌ی بزرگ دارند.» این می‌تواند به ما کمک کند تا تصمیم بگیریم برای یافتن ماه‌های فراخورشیدی تلسکوپ‌هایمان را رو به چه سامانه هایی بگیریم.

پژوهشنامه‌ی این دانشمندان در arxiv.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

solar system - Jupiter - sun - moon - Saturn - Io - Europa - Ganymede - Callisto - Galilean moons - planet - Thomas Ronnet - Aix-Marseille University - France - computer simulation - Uranus - Neptune - Titan - Iapetus - stellar system

منبع: newscientist

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان