پلوتو از نظر زمین شناسی یک دنیای زنده است

* یافته‌های تازه درباره‌ی تپه‌های ماسه‌ای پلوتو نشان می‌دهد که این سیاره‌ی کوتوله زمین‌شناسی و هوایی بسیار پویاتر از آنچه می‌پنداشتیم دارد؛ با بادهایی که در جو تنُک و چندلایه‌ی آن می‌وزند و به دگرگونی چشم‌اندازهای آن کمک می‌کنند.

تلماسه‌های دشت اسپوتنیک. بخش بالای تصویر کوه‌هایی را نشان می‌دهد که این دشت را در بر گرفته‌اند. تصویر بزرگ‌تر- بسیار بزرگ‌تر (۳ مگ)

این تپه‌های ماسه‌ای (تلماسه‌ها) که نزدیک کوه‌های پیرامون دشت اسپوتنیک یافته شده‌اند، از دید زمین‌شناختی بسیار جوان به نظر می‌آیند، با بازه‌های سنی در اندازه‌ی چند دهه یا چند سده.

دانشمندان گروه نیوهورایزنز ناسا این تپه‌ها که با فاصله‌های برابر در سطح پلوتو پدید آمده‌اند را در عکس‌هایی یافتند که فضاپیمای نیوهورایز در سال ۲۰۱۵ با گذر از کنار این سیاره‌ی کوتوله گرفته و به زمین فرستاده بود. به نظر می‌رسد این تپه‌ها از ذرات متان یخ‌زده، به کوچکی دانه‌های شن درست شده‌اند. این دانه‌ها توسط بادهایی که از کوه‌های نزدیک می‌وزد چنین آرایشی گرفته شده‌اند.

باد می‌تواند در فرآیندی به نام بادروبی این تلماسه‌ها را پدید بیاورد. در این فرآیند، باد می‌تواند ته‌نشست‌ها (رسوبات) را از سطح کَنده، و آنها را با پراندن، چرخاندن، و لغزاندن جابجا کنند. ولی بادهای پلوتو به اندازه‌ی کافی نیرو ندارند که بتوانند به تنهایی این دانه‌ها را از سطح جدا کند. فرآیند فرازش (تصعید، تبدیل یکراستِ جامد به گاز، بدون گذشتن از گام مایع) هم می‌تواند با سست کردن و آزاد کردن ذرات ته‌نشستی که باد آورده و به یخ چسبیده‌اند چنین تلماسه‌هایی بسازند.

جفری مور، دانشمند مرکز پژوهشی ایمز ناسا و یکی از نویسندگان نخستین پژوهشنامه‌ای که درین باره منتشر شد می‌گوید: «الگوی تکرارشونده‌ی خیره‌کننده‌ای که در این بخش از دشت اسپوتنیک می‌بینیم بی‌شک مانند الگوی تلماسه‌ای است. ولی می‌تواند الگوی "فرسایش فرازشی" (تصعیدی)، و یا دستاورد آمیزه‌ای از جابجا شدن ذرات و فرسایش فرازشی نیز باشند.»

وجود سازندهای تلماسه‌ای جوان در پلوتو به ما می‌گوید که همه‌ی این سامانه‌های پیچیده در پویایی (دینامیک) این سیاره‌ی کوتوله نقش دارند. داده‌های نیوهورازنز سطحی با زمین‌شناسی پرجنب و جوش را نشان می‌دهد که گفتگوهای دامنه‌داری را در جامعه‌ی علمی به راه انداخته.

مور می‌گوید: «پژوهش‌های بیشتر می‌تواند در یافتن ریشه‌ی این سازندها به ما کمک کند.» وی می افزاید آنها هر چه باشند دیگر روشن شده که پلوتو یکی از شگفت‌انگیزترین و پیچیده‌ترین اجرام در سامانه‌ی خورشیدی ماست.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

dune - Pluto - dwarf planet - Sputnik Planitia - formation - New Horizon - methane - eolian transport - sediment - sublimation - Jeffery Moore - Ames Research Center - Silicon Valley - Science - sublimation erosion - solar system

منبع: nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان