ستاره‌ای که پیش از انفجار، توسط همدمش لخت شده بود!

* پژوهش‌ها نشان می‌دهند که یک همدم پنهان در یک سامانه‌ی دوتایی، موادی که همسایه‌اش در پایان زندگی به بیرون پس زده بود را پیش از انفجار آن مکیده بوده.

هنگامی که همجوشی هسته‌ای یک ستاره‌ی بزرگ به پایان می‌رسد، در خود می‌رُمبد و در انفجاری به نام ابرنواختر از هم می‌پاشد. این انفجار باعث می‌شود مواد لایه‌های بیرونی ستاره به بیرون پرتاب شوند و تنها یک هسته‌ی رمبیده به نام ستاره‌ی نوترونی از آن بماند. این موادِ پس زده شده به طور معمول جرمی تا چند برابر خورشید دارند.

عکس‌های رصدخانه‌ی پالومار از پیش از انفجار ابرنواختر iPTF14gqr، به هنگام رویداد، و پس از آن

ولی رصدهای انجام شده از یک ابرنواختر بسیار کم‌نور به نام "آی‌پی‌تی‌اف ۱۴جی‌کیوآر" (iPTF 14gqr) که در لبه‌های یک کهکشان مارپیچی در فاصله‌ی ۹۲۰ میلیون سال نوری زمین منفجر شده نشان می‌دهد که این انفجارِ ستاره‌ای به سرعت نورش خاموش شد. موادی که در این ابرنواختر پس زده شده بود تنها یک پنجم جرم خورشید بود.

مانسی کاسلیوال، استادیار در بنیاد فناوری کالیفرنیا (کلتک) می‌گوید: «ما رمبش این هسته‌ی پرجرم را دیدیم، ولی پرتابه‌های بسیار اندکی را در انفجار مشاهده کردیم. ما این را یک ابرنواختر با پوشش فرا-لخت می‌نامیم، پدیده‌ای که وجوش مدت‌هاست که پیش‌بینی شده. این نخستین بارست که ما به طور قانع‌کننده‌ای رمبش هسته‌ی یک ستاره‌ی بزرگ را می‌بینیم که اینقدر موادش کم است.»

یک ستاره برای این که به شکل یک ابرنواختر منفجر شود باید جرم کافی داشته باشد. بنابراین iPTF 14gqr هم می‌بایست در گذشته پوششی انبوه از مواد می‌داشته.

رصدهای رصدخانه‌ی پالومار در جنوب کالیفرنیا نشان می‌دهد که این ستاره‌ی نوترونی دارای همدمی پنهان است که پیش از انفجار، مواد را از آن دزدیده بوده. این می‌تواند کمبود جرمِ ستاره‌ی منفجر شده را توضیح دهد.

افزون بر این، همدم دزد -که می‌تواند یک کوتوله‌ی سفید، ستاره‌ی نوترونی، و یا سیاهچاله باشد- احتمالا به اندازه‌ی کافی به این ستاره‌ی نوترونی نزدیک هست که توانسته مواد آن را پیش از انفجارش بمکد. پس به باور اخترشناسان، ستاره‌ی نوترونی و همدمش عضو یک سامانه‌ی دوتاییِ نزدیک به همِ نوترونی-ستاره هستند.

اخترشناسان به کمک پیمایشگر میانجی اجرام گذرا (iPTF) در رصدخانه‌ی پالومار توانستند ابرنواختر را در نخستین ساعت‌های پس از انفجار ببینند.

کیشالای دی از کلتک، نویسنده‌ی اصلی پژوهش می‌گوید: «برای دیدن نخستین گام در یک ابرنواختر نیاز به پیمایش سریع اجرام گذرا و شبکه‌ای هماهنگ از اخترشناسان در سراسر دنیا داریم. ما بدون این اده‌های زودهنگام نمی‌توانستیم نتیجه بگیریم که این انفجارِ رمبش هسته‌ایِ یک ستاره‌ی بزرگ با پوششی به شعاع تقریبا ۵۰۰ برابر خورشید بوده.»

باور دانشمندان بر اینست که این ستاره‌ی نوترونی و همدمش سرانجام با هم یکی خواهند شد. اخترشناسان امیدوارند با "تاسیسات اجرام گذرای زوییکی" که جانشین iPTF در رصدخانه‌ی پالومار خواهد شد شمار بیشتری از این رویدادهای ابرنواختریِ کمیاب را بیابند.

یافته‌های این دانشمندان در شماره‌ی ۱۲ اکتبر نشریه‌ی ساینس منتشر شده است.

-------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

star - supernova - neutron star - sun - iPTF 14gqr - spiral galaxy - Mansi Kasliwal - Caltech - ultrastripped envelope supernova - Palomar Observatory - California - white dwarf - neutron star - black hole - binary system - Intermediate Palomar Transient Factory - Kishalay De - Caltech - Zwicky Transient Facility - Science

منبع: Space.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان