ماری که به گرد یک خانواده پرآشوب می‌خزد!

* تلسکوپ بسیار بزرگ (وی‌ال‌تی) در رصدخانه‌ی جنوبی اروپا (اسو) نمایی پرجزییات را از یک ساختار شگفت‌انگیزِ مارمانند که در اثر برخورد بادهای ستاره‌ای تراشیده شده ثبت کرده است.

چیزی که وی‌ال‌تی به تصویر کشیده یک سامانه‌ی سه‌ستاره‌ای بزرگ در فاصله‌ی ۸۰۰۰ ال نوری زمینست که تازه یافته شده. این سامانه که به دلیل ساختار مارگونه‌اش به نام ایزد مصر باستان، آپوفیس نامیده شده، می‌تواند نخستین زادارِ انفجار پرتو گامایی باشد که تاکنون یافته شده [زادار یعنی در آینده چنین پدیده‌ای را خواهد آفرید].

این ساختار مارمانند آینده‌ای انفجاری پیش رو دارد: یک سامانه‌ی ستاره‌ای ولف-رایه دارد که نامزد احتمالی گونه‌ای از پرانرژی‌ترین رویدادهای کیهان است، یعنی یک انفجار پرتوگامای بلنددوره (جی‌آربی).

جوزف کالینگهام، نویسنده‌ی اصلی این پژوهش از بنیاد اخترشناسی رادیویی هلند (آسترون) می‌گوید: «این نخستین نمونه از چنین سامانه‌هاییست که تاکنون در کهکشان خودمان یافته‌ایم. ما انتظار یافتن چنین سامانه‌ای را در حیات خلوت خودمان نداشتیم.»

این سامانه از سه ستاره‌ی بزرگ تشکیل شده که با ساختاری فرفره‌ای از غبار در بر گرفته شده. نام رده‌بندی این ساختار "۲ایکس‌ام‌ام جی۶۰۰۵۰.۷-۵۱۴۲۴۵" است ولی به نام "آپوفیس" هم نامیده شده.

این نام به دلیل ساختار سینوسی آپوفیس به آن داده شده که مانند ماری به گرد ستارگان مرکزی سامانه پیچیده شده. آپوفیس در مصر باستان نام خدایی مارمانند، و نماد بی‌نظمی بود- نامی برازنده‌ی این سامانه‌ی پرآشوب.

جی‌آربی‌ها از نیرومندترین انفجارها در کیهانند. این رویدادها که میان چند هزارم ثانیه تا چند ساعت دوام می‌آورند، می‌توانند انرژی‌ای هم ارز برون‌دهی خورشید درسرتاسر عمرش آزاد کنند. به باور دانشمندان، جی‌آربی‌های بلند-دوره (آنهایی که بیش از ۲ ثانیه می‌پایند) در پی انفجار ابرنواختریِ ستارگان ولف-رایه‌ی سریع‌چرخان رخ می‌دهند.

برخی از پرجرم ترین ستارگان در سال‌های پایانیِ زندگی خود وارد گام ستارگان وولف-رایه می‌شوند. این گامی کوتاه است و تنها چند صد هزارسال به درازا می‌کشد- چشم برهم‌زدنی در استاندارد کیهان‌شناختی. ستارگان ولف-رایه مقدار بسیار انبوه و بزرگی از مواد را به شکل بادهای نیرومند ستاره‌ای، با سرعت میلیون‌ها کیلومتر بر ساعت به فضا پس می‌زنند. سرعت بادهای ستاره‌ای در آپوفیس ۱۲ میلیون کیلومتر بر ساعت اندازه‌گیری شده.

این بادهای ستاره‌ای توده‌هایی با پیکره‌های خوش‌تراش به گرد این سامانه پدید آورده‌اند- گفتنی‌ست این سامانه از یک ستاره‌ی دوتایی و یک ستاره‌ی همدم که با نیروی گرانش در کنار آن دو است تشکیل شده. در این تصویر به ظاهر تنها دو ستاره دیده می‌شود، ولی ستاره‌ی پایینی در حقیقت یک سامانه‌ی ولف-رایه‌ی دوتایی است که واگشود (وضوح) تصویر برای جدا دیدنشان کافی نبوده. برخورد بادهای نیرومند همین دو ستاره‌ی ولف-رایه ساختار مارمانند آپوفیس را تراشیده و شکل داده است.

چرخش غبارهای آپوفیس -همان ساختار ماری- رو به بیرون است و نسبت به بادهای ستاره‌ای با سرعت کمتری "می‌خزد"- کمتر از ۲ میلیون کیلومتر بر ساعت. این تفاوت سرعت به یکی از ستاره‌های سامانه‌ی دوتایی نسبت داده شده که هم باد پرسرعت و هم باد کم‌سرعت را در دو جهت مخالف می‌وزاند.

این می‌تواند بدین معنی باشد که این ستاره چرخشی نزدیک به بحرانی دارد: به اندازه‌ای سریع که دیگر کم مانده خودش از هم بپاشد. باور بر اینست که یک ستاره‌ی ولف-رایه با چنین چرخش سریعی، در پایان زندگی با رمبش هسته‌اش یک جی‌آربی بلنددوره پدید خواهد آورد.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

ESO - VLT - serpentine - Very Large Telescope - triple star system - Apep - Egyptian deity - gamma-ray burst - progenitor - Wolf-Rayet - GRB - Joseph Callingham - Netherlands Institute for Radio Astronomy - ASTRON - 2XMM J160050.7-514245 - chaos - Sun - supernova - stellar wind - binary star system -

منبع: eso

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان