کشف یکی از پیرترین ستارگان کیهان

* یکی از پیرترین ستارگان کیهان دارد بی سر و صدا در همین کهکشان خودمان، به فاصله‌ی ۲۰۰۰ سال نوری از زمین زندگی می کند- کوتوله‌ای سرخ با سن ۱۳.۵ میلیارد سال!

بر پایه‌ی پژوهشی که گزارش آن در نشریه‌ی آستروفیزیکال جورنال منتشر شده، این کوتوله‌ی سرخ ۱۳.۵ میلیارد ساله تقریبا هیچ عنصر سنگینی ندارد؛ که نشان می‌دهد ابر موادِ سازنده‌ی آن ابری تقریبا دست نخورده بوده که از نخستین روزهای پس از مهبانگ به جا مانده بود. افزون بر این، از آنجایی که این ستاره‌ای کوچک به جرم تنها یک هفتم خورشید است و از مواد بسیار کهن درست شده، اخترشناسان را به بازنگری در جمعیت‌شناسی نخستین ستارگان کیهان واداشته است.

از سوی دیگر، از آنجایی که این ستاره بسیار به ما نزدیکست و در واقع هم‌محله‌ای ما در کهکشانست، بنابراین به احتمال بسیار این منطقه از کهکشان باید ۳ میلیارد سال پیرتر از چیزی باشد که در گذشته پنداشته می‌شد.

نیاکان باستانی

نخستین ستارگان کیهان به احتمال بسیار حدود ۲۰۰ میلیون سال پس از مهبانگ به دنیا آمدند. این ستارگانِ آغازین از موادی که در آن روزگار در دسترس بود ساخته شدند- به طور عمده هیدروژن، کمی هلیوم، و درصد ناچیزی هم لیتیوم.

این ستارگان در روند زندگی‌شان عنصرهای آغازین را همجوشاندند و عنصرهای سنگین‌تر، که اخترشناسان به همه‌ی آنها "فلز" می‌گویند را ساختند. سرانجام برخی از این ستارگانِ نخستین دچار انفجار ابرنواختری شدند و "فلزهایی" که ساخته بودند و در دلشان به دام افتاده بود را به درون فضا پرتاب کرده و ابرهای پیرامون را اندکی پرفلز کردند. سپس، همین ابرها نسل بعدی ستارگان را ساختند. این روند پیاپی همچنان ادامه یافت و باعث شد هر نسل ستارگان پرفلزتر از نسل پیشین شود.

کوین اشلافمان، نویسنده‌ی اصلی پژوهش از دانشگاه جانز هاپکینز می‌گوید: «خورشید ما به احتمال بسیار وارث هزاران نسل از ستارگان بزرگ جوانمرگیست که پیش از او زندگی کرده و مرده بودند. ولی چیزی که این ستاره‌ی نویافته را ویژه و شگفت‌انگیز کرده اینست که احتمال می‌رود تنها یک نسل میان او و آغاز کیهان بوده.»

کوچک است. خوب که چه؟

پیدا کردن ستاره‌ای که اندکی پس از مهبانگ پدید آمده بی‌شک چیز فریبنده‌ایست، ولی کوچک بودن این ستاره‌ی پیر و کم‌فلز هم به همان اندازه فریبنده و شگفت‌انگیزست. گفتنی‌ست که این ستاره 2MASS J18082002-5104378 B نام دارد و عضو یک سامانه‌ی دوتاییست.

به طور کلی، اخترشناسان فکر می‌کنند نخستین ستارگان کیهان بی‌اندازه بزرگ و پرجرم بوده و زندگی‌های بسیار کوتاهی داشتند. در حقیقت تا اواخر دهه‌ی ۱۹۹۰، بسیاری از پژوهشگران بر این باور بودند که کیهان آغازین تنها می‌توانست ستارگان غول‌پیکر بسازد.

ولی در سال‌های بعد، با پیشرفته‌تر و پیچیده‌تر شدن شبیه‌سازی‌ها ، این دیدگاه کم کم دگرگون شد. برای نمونه، دانشمندان ژاپنی در سال ۲۰۱۲ با انجام یک شبیه‌سازی نشان دادند که در کیهان آغازین، انفجار ابرنواخترها می‌توانسته [با تکه تکه کردن ابرهای پیرامون] به پیدایش ستارگان کم‌جرم در ابرهای پیرامونشان بیانجامد.

اگرچه دانشمندان دقیقا مطمئن نیستند که ستاره‌ی کوچک 2MASS J18082002-5104378 B چگونه پدید آمده، ولی اخترفیزیکدان دانشگاه موناش، آندره کیسی می‌گوید: «این کشف گویای اینست که نخستین ستارگان کیهان همگی بزرگ نبوده و مدت‌ها پیش نمرده بوده‌اند. این ستاره‌ی باستانی می‌توانسته از مقدار بسیار کمی از مواد پدید آمده باشد، که این بدان معناست که برخی از یادگارهای نخستین روزگار پس از مهبانگ می‌توانند هنوز هم زنده باشند. این دیدگاه ما درباره ی ستاره‌زایی در آغاز کیهان را تغییر می‌دهد.»

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

red dwarf - Milky Way - star - Earth - The Astrophysical Journal - element - Big Bang - Sun - hydrogen - helium - lithium - metal - supernova - Kevin Schlaufman - Johns Hopkins University - 2MASS J18082002-5104378 B - Japan - Andrew Casey - Monash University

منبع: astronomy.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان