خبر رسمی: وویجر ۲ هم از منظومه خورشیدی بیرون رفت و وارد فضای میان‌ستاره‌ای شده

* اکنون زمان آن رسیده که با یکی از پرحرف و حدیث‌ترین کاوش‌های عصر فضا خداحافظی کنیم: به گزارش ۱۰ دسامبر ناسا، وویجر ۲ هم از قلمروی خورشید بیرون رفت و وارد فضای میان‌ستاره‌ای شد.

وویجر ۲ که در سال ۱۹۷۷ راهی فضا شده بود، بیش از ۴ دهه به کاوش سامانه‌ی خورشیدی پرداخته و از همه‌ی کاو‌ش‌هایش پرآوازه‌تر این بود که نخستین فضاپیمایی شد که با اورانوس و نپتون دیدار کرد. این کاوشگر اکنون به به سلف خود پیوسته و از مرزهای قلمروی نفوذ خورشید بیرون رفته است، نقطه‌ای که دانشمندان هنوز نمی‌توانند جای دقیقش را شناسایی کرده و زمان رسیدن به آن را پیش‌بینی کنند. شگفت اینکه داده‌های مربوط به دومین گذر بشر از این مرز با داده‌های گذر پیشین (وویجر ۱) همخوانی دقیق ندارند.

این تصویر ناسا جایگاه کنونی وویجر ۲ را در فضای میان‌ستاره‌ای را نشان می‌دهد. ناسا خبر ورود این فضاپیما به فضای میان‌ستاره‌ای را در روز ۱ دسامبر ۲۰۱۸ اعلام کرد. وویجر ۱ سال ۲۰۱۲ به این نقطه رسیده بود. تصویر بزرگ‌تر

اد استون از کلتک و دانشمند پروژه‌ی وویجر می‌گوید زمان و مکان رسیدن وویجر ۲ به این مرز بسیار متفاوت با وویجر۲ است ولی ویژگی‌هایش همانست. او می‌افزاید: «ماه‌های پیش رو می‌توانند بسیار روشنگر باشند... بیش از اینها در راهست!»

وویجر۲ تنها فضاپیماییست که با هر چهار غول گازی سامانه‌ی خورشیدی (مشتری، کیوان، اورانوس و نپتون) دیدار کرده و در این دیدارها ۱۶ ماه، پدیده‌هایی مانند "لکه‌ی تیره‌ی بزرگ" گذرا و اسرارآمیز نپتون، ترَک‌های پوسته‌ی یخی اروپا، و ساختارهای حلقه‌ای سیاره‌ها را کشف کرده‌ است.

دانشمندان از اواخر ماه اوت که داده‌های دریافتی از وویجر ۲ نزدیک شدن آن به هورمَرز (مرز خورشیدی، heliopause) را نشان می‌دادند تاکنون این کاوشگر را زیر نظر گرفتند. هورمرز حبابیست که توسط بادهای خورشید -ذرات بارداری که از آن بیرون می‌زنند و سرتاسر سامانه‌ی خورشیدی را درمی‌نوردند- پدید آمده. دانشمندان هورمرز را مرز میان سامانه‌ی خورشیدی و فضای میان‌ستاره‌ای می‌دانند، هر چند که بسته به تعریف ما از سامانه‌ی خورشیدی، هورمرز حتی می‌تواند بسیار دورتر از این نقطه، در آن سوی ابر اورت باشد، یعنی فاصله‌ای به اندازه‌ی ۱۰۰۰ برابر فاصله‌ی زمین و خورشید.

بیرون از این حباب، فضاپیما با پرتوهای کیهانیِِ بسیار بیشتری روبرو می‌شود تا ذرات کم‌انرژی‌تری که در همسایگی خودمانست. وویجر ۲ دو دستگاه دارد که ذراتی که به آن برخورد می‌کنند را ردیابی می‌کند. اگر ذرات کم‌انرژی‌تر تقریبا ناپدید شوند و ناگهان موجی از ذرات پرتوهای کیهانی دریافت شود نشانگر اینست که این کاوشگر از هورمرز گذشته.

پیش‌بینی زمان گذر از این مرز کار دشواریست، زیرا وویجر ۲ تنها دومین کاوشگری بود که می‌بایست با داده‌‌ها و ارتباطاتش گذر از آن را نشان می داد [و دانشمندان تجربه‌ی کافی برای آن نداشتند]. وویجر ۱ همین کار را در سال ۲۰۱۲ انجام داده بود. ولی حباب هورمرز یک کره‌ی کامل نیست و و با کاهش و افزایش بادهای خورشیدی کوچک و بزرگ می‌شود. از همین رو دانشمندان ناچار بودند چشم به راه داده‌ها باشند و ببینند داده‌ها چه می‌گوید، و در ماه اوت بود که داده‌های وویجر ۲ خبر از افزایش کلی پرتوهای کیهانی و کاهش ذرات محلی دادند.

راب دکر که با یکی از دستگاه‌های آشکارساز ذرات وویجر ۲ کار می‌کند می‌گوید: «از حدود ۵ نوامبر چیزی شگفت‌انگیز رخ داد.» این چیز [نشانگر] گذر از هورمرز بود. دانشمندان برای گذر وویجر ۲ هیجان بیشتری داشتند زیرا دستگاهی دارد که در وویجر ۱، بسیار پیش از رسیدن به هورمرز از کار افتاده بود- دستگاه آزمایش علمی پلاسما. این بدین معنا بود که گذر وویجر تنها در داده‌های تازه خلاصه نمی‌شد، بلکه گونه‌ی تازه‌ای از داده‌ها هم از آن دریافت می‌شد.

محور افقی این نمودار، زمان را نشان می‌دهد و محور عمودی آن هم نرخ ذرات در هر ثانیه را. نمودار پایینی برای ذرات خورشیدی است و نمودار بالایی هم از آنِ پرتوهای کیهانی که از درون کهکشان می‌آیند

با این وجود، اگر دو دسته‌ی داده‌ها با هم مقایسه شوند تفاوت این دو سفر نمایان خواهد شد. وویجر ۱ به درون لوله‌های شاری (flux tube) رفت که داده‌های پویا (دینامیک) پدید می‌آورد. وویجر ۲ از درون این لوله‌ها نگذشته. ولی در برخی از داده‌های این فضاپیما یک برآمدگی شگفت‌انگیز دیده می‌شود. استون می‌گوید: «ما هنوز نمی‌دانیم دلیل این برآمدگی چیست.» همچنین، خروج وویجر ۲ احتمالا به سادگی و سرراستی وویجر ۱ نیست زیرا خورشید اکنون در گامی از چرخه‌اش است که باعث می‌شود حباب خورشیدی کمی بزرگ‌تر شود. به گفته‌ی استون، ما شاید دوباره هورمرز را ببینیم.

با وجود هیجان‌انگیز بودن خروج از هورمرز، این رویداد فرق چندانی برای خود وویجر ۲ نخواهد داشت. این کاوشگر تا زمانی که بتواند به زمین پیام و داده خواهد فرستاد، و سرانجام با پایان گرفتن باتری پلوتونیومی‌اش که انرژی آن را تامین می‌کند دستگاه‌هایش از کار خواهند افتاد [در آن فاصله دیگر نور خورشید توان کافی ندارد]. و به پیش‌بینی دانشمندان، از سال ۲۰۲۵ به بعد این کاوشگر برای همیشه خاموش خواهد شد.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

NASA - Voyager 2 - solar system - Neptune - Uranus - Voyager 1 - sun - Ed Stone - California Institute of Technology - American Geophysical Meeting - Jupiter - Saturn - Great Dark Spot - Europa - ring - heliopause - solar wind - interstellar space - Oort Cloud - Earth - cosmic rays - Rob Decker - Plasma Science Experiment - flux tube - solar cycle - plutonium

منبع: Space.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان