انرژی تاریک احتمالا با گذشت زمان تغییر می‌کند

پژوهش تازه‌ای که با بهره از داده‌های رصدخانه‌ی پرتو X چاندرای ناسا و رصدخانه‌ی ایکس‌ام‌ام-نیوتن سازمان فضایی اروپا انجام شده نشان می‌دهد که انرژی تاریک احتمالا در درازنای تاریخ کیهان تغییر کرده است*. تصویرِ برداشت هنری که اینجا می‌بینید به شما کمک می‌کند تا روش دانشمندان در این بررسی را بهتر درک کنید. آنها در این روش، با اندازه‌گیری فاصله‌ی اختروش‌های دوردست، اثرهای انرژی تاریک در گذر زمان را تا زمانی حدود یک میلیارد سال پس از مهبانگ دنبال کردند. اختروش‌ها ابرسیاهچاله‌هایی با رشد سریعند که درخششی بی‌اندازه دارند.

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر (۸.۷ مگ)

انرژی تاریک که حدود ۲۰ سال پیش، با اندازه‌گیری فاصله‌ی [رده‌ای از] ابرنواخترها یافته شد، گونه‌ای نیرو، یا انرژی است که در سرتاسر فضا نفوذ دارد و باعث شتابدار شدن نرخ گسترش (انبساط) کیهان شده است. دانشمندان در این روش، تاثیر انرژی تاریک را تا زمانی حدود ۹ میلیارد سال پیش ردیابی کردند.

این آخرین یافته‌ها به کمک ترفندی تازه برای اندازه‌گیری فاصله‌های کیهانی به انجام شده. دانشمندان این ترفند تازه را برای تعیین فاصله‌ی ۱۵۹۸ اختروش به کار بردند، و از این راه توانستند اثرهای انرژی تاریک را از روزگار آغازین کیهان تا به امروز بسنجند. تصویر چاندرا از دو تا از دورترین اختروش‌هایی که در این پژوهش بررسی شده را در پیوستِ این تصویر می‌بینید.

در این ترفند تازه از داده‌های فرابنفش و پرتو ایکس برای برآورد فاصله‌ی اختروش‌ها بهره گرفته می‌شود. در اختروش‌ها، قرص برافزایشی پیرامون ابرسیاهچاله‌ی مرکز یک کهکشان نور فرابنفش تولید می‌کند (اینجا رنگ آبی نمایانده شده). بخشی از این فوتون‌های فرابنفش به با الکترون‌های درون ابری از گازهای داغ (رنگ زرد) که بالا و پایینِ قرص برافزایشی هستند برخورد می‌کند، و این برخورد می‌تواند انرژی پرتوی فرابنفش را بالا برده و به انرژی پرتوهای ایکس برساند. این برهم‌کنش باعث یک پیوند و هم‌بستگی میان میزان پرتوهای فرابنفش و ایکس می‌شود. این پیوند به درخشندگی اختروش، یعنی به میزان تابشی که می‌گسیلد بستگی دارد.

با بهره از این ترفند، اختروش‌ها تبدیل به شمع‌های استاندارد می‌شوند، چیزی که در این برداشت هنری هم نشان داده شده. با دانستن میزان درخشندگی، فاصله‌ی اختروش را می‌توان از روی میزان تابش آن محاسبه کرد.

پژوهشگران داده‌های فرابنفش برای ۱۵۹۸ اختروش را گرد آوردند تا به پیوندی (رابطه‌ای) میان شارهای فرابنفش و پرتو ایکس، و به فاصله‌ی زمین تا آن اختروش‌ها برسند. آنها با بهره از این اطلاعات نرخ گسترش کیهان را تا روزگاران بسیار آغازین بررسی کردند، و به شواهدی دست یافتند که نشان می‌داد میزان انرژی تاریک دارد با گذشت زمان افزایش می‌یابد.

از آنجایی که این روش تازه‌ای است، پژوهشگران برای نشان دادن کارایی و اعتمادپذیر بودن نتایج آن گام‌های دیگری هم برداشتند. آنها نشان دادند که نتایج این ترفند با نتایجِ مربوط به ابرنواخترهای ۹ میلیارد سالِ گذشته همخوانی دارد، و این همخوانی به آنها اطمینان داد که نتایجشان برای زمان‌های دورتر از ۹ میلیارد سال هم کارایی دارد و می‌توان به آنها اعتماد کرد. آنها همچنین تلاش کردند تا برای به کمینه رساندن خطاهای آماری و دوری از خطاهای روش‌مندی (سیستماتیکی) که می‌توانند بستگی به فاصله‌ی زمین تا جرم داشته باشند، اختروش‌هایی که برای برسی به کار بردند را بسیار با دقت برگزنند.

گزارش این پژوهش از سوی گویدو ریزالیتی از دانشگاه فلورانس ایتالیا و الیزابت لوسو از دانشگاه دورام بریتانیا در شماره‌ی ۲۸ ژانویه‌ی ۲۰۱۹ نشریه‌ی نیچر آسترونومی منتشر شده و نگارش برخط آن هم در دسترس است.

--------------------------------------------
این موضوع در گذشته هم مطرح شده بود. اینجا خواندید: 
* آیا انرژی تاریک با گذشت زمان تغییری می‌کند؟

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه نامه:

NASA- Chandra X-ray Observatory - ESA - XMM-Newton - dark energy - Big Bang - quasar - black hole - star - supernova - ultraviolet - UV - X-ray - galaxy - photon - electron - X-ray - luminosity - expansion rate - Earth - Nature Astronomy - Guido Risaliti - University of Florence - Italy - Elisabeta Lusso - Durham University - United Kingdom

منبع: nasa

ترجمه: یک ستاره در هفت آسمان

دلفین ۷۰ هزار ساله

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

این حباب کیهانی که از بادهای پرسرعتِ یک ستاره‌ی داغ و پرجرم باد شده، ابعادی غول آسا دارد.

عنوان رده‌بندی شده‌ی آن شارپلس ۳۰۸-۲ (یا اس‌اچ۲-۳۰۸) است و با فاصله‌ای در حدود ۵۲۰۰ سال نوری از زمین، در راستای صورت فلکی سگ بزرگ جای دارد. این حباب، پهنه‌ای کمی بیش از یک ماه کامل را در آسمان سیار‌ه‌ی زمین می‌پوشاند که در فاصله‌ی برآوردی آن، هم‌ارز قطری به اندازه‌ی ۶۰ سال نوریست.

ستاره‌ی بزرگ و سنگینی که شارپلس ۳۰۸-۲ را پدید آورده یک ستاره‌ی ولف-رایه است و همان نقطه‌ی روشنیست که نزدیک مرکز سحابی دیده می‌شود. ستارگان ولف-رایه بیش از ۲۰ برابر خورشید جرم دارند و باور بر اینست که نماینده‌ی یک گام کوتاه پیش-ابرنواختری در روند زندگی ستارگان بزرگند.

بادهای پرسرعتی که از این ستاره‌ی ولف-رایه می‌وزند، مواد کم‌سرعت‌تری را که در گام‌های پیشینِ زندگیِ ستاره از آن پس زده شده بودند با خود می‌روبند (جاروب می‌کنند) و در نتیجه این سحابی حباب-مانند را پدید آورده‌اند که دارد همچنان با سرعت ۶۰ کیلومتر بر ثانیه باد می‌شود.

سن این سحابیِ باد شده چیزی نزدیک به ۷۰ هزار سال است؛ یعنی زمانی آغاز به شکل‌گیری کرده بوده که سیاره‌ی زمین، در دوران پارینه‌سنگی میانی به سر می‌برد!

تابشِ به نسبت کم‌سویی که در این تصویر گسترده ثبت شده، بیشتر ناشی از گسیلش اتم‌های یونیده‌ی اکسیژن است و بر پایه‌ی نقشه‌ی رنگی، به فام‌های آبی نمایانده شده [زیرا بدون رنگ‌آمیزی برای چشم انسان نادیدنی است- م].

سحابی اس‌اچ۲-۳۰۸ به نام سحابی دلفین نیز شناخته می‌شود.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

Sharpless 2-308 - star - bubble - Sharpless 2-308 - constellation of the Big Dog - Canis Major - Full Moon - Wolf-Rayet star - nebula - Sun - supernova - star evolution - oxygen - atom.

منبع: apod.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

تصویر میدان‌گسترده از خورشیدگرفتگی بزرگ آمریکا

روشنایی تاج خورشید را تنها به هنگام تاریکیِ زودگذرِ زمان خورشیدگرفتگی‌های کلی می‌توان دید. تاج یا همان جو گسترده‌ی بیرونی خورشید که به طور معمول در پرتوی خیره‌کننده‌ی قرص این ستاره پنهان شده، چشم‌اندازی فریبنده دارد.

با این وجود، جزییات ظریف و بخش‌های دورترِ آن اگرچه با چشم دیده می‌شود، ولی عکاسی از آنها کاری بی‌اندازه دشوار است.

تصویر زاویه-گسترده‌ای که اینجا می‌بینید از پیوند ۱۲۰ عکس که در خورشیدگرفتگی بزرگ آمریکا در اوت ۲۰۱۷ گرفته شده بودند، و پردازش دیجیتالی وسواس‌گونه‌ی آنها درست شده.

لایه‌های پیچیده و پرتوهای آتشینِ آمیزه‌ی همیشه در تغییری از گاز داغ و میدان‌های مغناطیسی به خوبی اینجا دیده می‌شود. صدها ستاره‌ی کم‌نور تا قدر ۱۱ پشت ماه و خورشید دیده می‌شود و سیاره‌ی بهرام هم در انتهای سمت راست به رنگ سرخ می‌درخشد.

خورشیدگرفتگی کلی بعدی در ۲ ژوییه‌ رخ خواهد داد و مردمان ساکن در در نواری از شیلی تا آرژانتین به هنگام غروب بیینده‌اش خواهند بود.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

total solar eclipse - solar corona - Sun - Great American Eclipse - magnetic field - magnitude - Moon - Mars - Chile - Argentina

منبع: apod.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

فضانوردان آپولو یکی از کهن‌ترین سنگ‌های زمین را در ماه پیدا کرده‌اند

* گویا یکی از کهن‌ترین سنگ‌های زمین در ماه پیدا شده.

دانشمندان به تازگی در بخشی از موادی که سال ۱۹۷۱ توسط فضانوردان آپولو به زمین آورده شده بود یک تکه سنگ زمینی پیدا کره‌اند. این سنگ به احتمال بسیار در یک برخورد سهمگین که ۴ میلیارد سال پیش روی داد از زمین جدا شده بود.

تکه سنگی که فضانوردان آپولو ۱۴ در سال ۱۹۷۱ با خود از ماه آورده بودند احتمالا یک سنگریزه از روزگار آغازینِ زمین را در خورد دارد. این تکه سنگ زمینی با یک پیکان نشان داده شده.

دیوید کرینگ، یکی از نویسندگان این پژوهش از بنیاد ماه و سیاره‌ای هیوستون می‌گوید: «این یافته‌ای باورنکردنی است که به ما در ساختن تصویری بهتر از کودکی سیاره‌مان و بمبارانی که در زمان پیدایش زندگی، آن را دگرگون کرد می‌دهد.» (زیست‌شناسان عموما بر این باورند که زندگی در زمانی میان ۴.۱ و ۳.۸ میلیارد سال پیش روی زمین جوانه زد.)

این گروه پژوهشی به رهبری جرمی بلوچی از موزه‌ی تاریخ طبیعی سوئد و الکساندر نیمچاین از دانشگاه کرتین استرالیا نمونه‌های سنگ و خاکی که فضانوردان آپولو ۱۴ به زمین آورده بودند را بررسی کردند.

آنها تکه سنگی به جرم ۲ گرم را یافتند که از کوارتز (دُر کوهی)، فلدسپات، و زرگون (زیرکن) تشکیل شده بود، سنگ‌هایی که همگی در ماه کمیابند ولی در زمین فراوانند. بررسی‌های شیمیایی نشان می‌داد که این سنگ در یک محیط اکسیده شکل گرفته بوده، در دماهایی که با یافته‌های نزدیک سطح آغاز تاریخ زمین همخوانی دارد.

برداشت هنری از دوران پیشازیستی (هادئن)، روزگار پیدایش این سنگ در زمین. بخش بزرگی از سطح زمین را دهانه‌هایی پر از آب کم‌ژرفا پوشانده. رویدادی که این دهانه‌ها را پدید آورده بود پسماندهای سنگی‌ای به فضا فرستاد که برخی از آنها به ماه برخورد کردند.

شواهد موجود نشان می‌دهد که این سنگ ۴.۱ تا ۴ میلیارد سال پیش در ژرفای ۲۰ کیلومتری زیر سطح زمین پدید آمده، و سپس اندکی بعد در اثر برخوردی نیرومند به فضا پرتاب شده بوده.

این سنگِ آواره‌ی زمینی به زودی سر از ماه که در آن هنگام سه برابر به زمین نزدیک‌تر بود درآورد (ماه همچنان دارد با آهنگ ۳.۸ سانتیمتر در سال از زمین دور می‌شود). دردسرهای دیگری هم روی سطح ماه در انتظار این سنگ بود- به گفته‌ی پژوهشگران، این سنگ تقریبا ذوب شد و احتمالا در پی برخوردی به ماه که حدود ۳.۹ میلیارد سال پیش رخ داد زیر سطح مدفون شد، سپس در پی برخورد دیگری در ۲۶ میلیون سال پیش، از زیر سطح بیرون آمد.

این برخورد پایانی دهانه‌ی ۳۴۰ متری کاون را پدید آورد، همان جایی که فضانوردان، آلن شپارد و ادگار میچل ۴۷ سال پیش از خاکش نمونه برداشتند. (فضانورد سومِ آپولو ۱۴، استوارت روسا در گردونه‌ی فرماندهی آپولو به گرد ماه می‌چرخید.)

این عکس را فضاپیمای مدارگرد شناسایی ماه ناسا گرفته و جایگاه فرود آپولو ۱۴، نزدیک دهانه‌ی کاون را نشان می‌دهد. رد به جا مانده از فضانوردان آپولو ۱۴ در عکس دیده می‌شود. این تصویر پهنای ۱.۶ کیلومتر را می‌پوشاند.

گروه پژوهشگران می‌گویند ریشه‌ی زمینی این سنگ باستانی چیزی پیش‌بینی نشده بود. ولی این ساده‌ترین توضیح است؛ اگر سنگ خود ماه باشد ناچار خواهیم بود درباره‌ی شرایط درونی ماه در گذشته‌ی دور یک بازنگری انجام دهیم.

گزارش این دانشمندان در روز پنجشنبه، ۲۴ ژانویه در نشریه‌ی "Earth and Planetary Science Letters" منتشر شد.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

Earth - moon - David Kring - Universities Space Research Association - USRA - Lunar and Planetary Institute - Houston - Jeremy Bellucci - Swedish Museum of Natural History - Alexander Nemchin - Curtin University - Australia - quartz - feldspar - zircon - oxidize - Cone Crater - Apollo 14 - Alan Shepard - Edgar Mitchell - Stuart Roosa - Earth and Planetary Science Letters - felsite clast - NASA - Lunar Reconnaissance Orbiter

منبع: Space.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

تولد سیاهچاله‌های غول‌پیکر در کیهان آغازین

* زمانی که کیهان هنوز یک کودک بود -با سن کمتر از یک میلیارد سال- برخی از ستارگانش تبدیل به سیاهچاله‌هایی غول‌پیکر (ابرسیاهچاله) شدند. یک راز کلیدی در دانش اخترشناسی این بوده: چرا این همه ابرسیاهچاله در کیهان آغازین وجود داشته؟

این تصویر که نمایی از "شبیه‌سازی رنسانس" (Renaissance Simulation) است منطقه‌ای به گستردگی ۳۰ هزار سال نوری به مرکزیت خوشه‌ای از کهکشان‌های جوان را نشان می‌دهد که همراه با گرم کردن گازهای محیط، تابش (سفید) و فلز (سبز) منتشر می‌کنند. یک هاله‌ی ماده‌ی تاریک درست بیرون از این منطقه‌ی گرم دارد سه ابَرستاره به بزرگی ۱۰۰۰ برابر خورشید می‌ساازد. این ستاره‌ها به سرعت می‌رمبند و سیاهچاله‌های بزرگ می‌سازند که در درازنای میلیاردها سال تبدیل به ابرسیاهچاله‌هایی هیولاپیکر می‌شوند. این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

بر پایه‌ی پژوهشی تازه که با همکاری ناسا و بنیاد ملی دانش انجام شده، سیاهچاله‌های غول‌پیکر در اثر رشد بسیار سریع کهکشان‌ها پدید می‌‌آیند. برای ساختن یک کهکشان به ستاره‌ها نیاز است، که آنها هم در دل ابرهای گازی ساخته می‌شوند. ولی به جوهره‌ای نادیدنی به نام ماده‌ی تاریک هم نیاز داریم تا با رفتاری مانند یک چسب، جلوی گریز ستارگان از کهکشان را بگیرد. اگر ساختار "هاله"ی ماده‌ی تاریک در آغاز زندگی‌اش سریع رشد کند، روند شکل‌گیری ستاره‌ها سرکوب و خاموش می‌شود. در عوض یک سیاهچاله‌ی غول‌پیکر می‌تواند پیش از شکل‌گیری کهکشان پدید بیاید. سیاهچاله‌ها حریصانه گازهایی که باید ستاره‌ی تازه می‌ساختند را می‌بلعند و بزرگ و بزرگ‌تر می‌شوند.

در نظریه‌های پیشین گفته شده بود که تابشِ نیرومندِ کهکشان‌های دیگر باعث خاموش شدن ستاره‌زایی در این مناطق جوان با سیاهچاله‌های غول‌پیکر می‌شد. ولی شبیه‌سازی‌های تازه نشان می‌دهند این رشد سریع کهکشان‌هاسست که نیازی کلیدیِ برای رشد سیاهچاله‌ها است.

یک سیاهچاله جرمی بی‌اندازه چگال است که هیچ چیز، حتی نور هم نمی‌تواتند از چنگ گرانشش نجات پیدا کند. هنگامی که یک ستاره در انفجار ابرنواختری می‌میرد می‌تواند یک سیاهچاله از خود به جا بگذارد. از سوی دیگر، یک ستاره‌ی ابرپرجرم می‌تواند سرخت خود را به سرعت بسوزاند و یک سیاهچاله شود، بدون آن که به انفجاری نیاز باشد. دانشمندان می‌گویند دلیل پیدایش این همه ابرسیاهچاله در پیش-کهکشان‌های آغازین که شکل‌گیریِ سریع داشته‌اند نیز همین بوده.

این تصویر نمایی از ۳۰ هزار سال نوریِ درون هاله‌ی ماده‌ی تاریکِ یک خوشه‌ی کهکشانی جوان را نشان می‌دهد. این قرص گازی چرخان به سه توده تقسیم می‌شود که زیر گرانش خودشان می‌رمبند و ستارگان ابرپرجرم (ابرستاره) می‌سازند. این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

این بررسیِ همراه با شبیه‌سازی که روز ۲۳ ژانویه در نشریه‌ی نیچر منتشر شده بود همچنین نشان می‌دهد که سیاهچاله‌های غول‌پیکر در کیهان بسیار رایج‌تر از آنند که در گذشته پنداشته می‌شد.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه نامه:

star - black hole - supermassive black hole - NASA - National Science Foundation - dark matter - Nature - Renaissance Simulation - Sun

منبع: nasa

ترجمه: یک ستاره در هفت آسمان

نخستین عکس رنگی از اولتیما ثولی

سیارک‌های دوردست چه تفاوتی با سیارک‌های نزدیک به خورشید دارند؟

فضاپیمای نیوهورایزنز ناسا برای کمک به یافتن پاسخ همین پرسش، در روز ۱ ژانویه از کنار یکی از اجرام کمربند کوییپر به نام ۲۰۱۴ام‌یو۶۹ یا اولتیما ثولی، دورترین سیارکی که یک فضاپیمای زمینی تاکنون با آن دیدار کرده گذشت.

عکسی که اینجا می‌بینید باکیفیت‌ترین عکس از این سیارک ۳۰ کیلومتری است که تاکنون از نیوهورایزنز دریافت شده (عکس‌های باکیفیت‌تر هنوز نرسیده).

اولتیما ثولی با داشتن بافت سطحی نامعمول، دهانه‌های آشکارِ به نسبت کمتر، و لوب‌های تقریبا کروی، متفاوت با سیارک‌های درونی سامانه‌ی خورشیدی که تاکنون عکسی از آنها گرفته شده به نظر می‌رسد.

گمان می‌رود شکل پیکره‌ی آن دستاورد به هم چسبیدن خرده سنگ‌ها در آغاز تاریخ سامانه‌ی خورشیدی، و پدید آمدن دو جرم -اولتیما و ثولی- و سپس چرخش مارپیچ‌وار این دو به گرد یکدیگر و سرانجام برخورد و جوش خوردنشان به هم بوده.

پرسش‌های بسیاری درباره‌ی این جرم مانده که هنوز بررسی برای یافتن پاسخشان ادامه دارد؛ این که دلیل تفاوت رنگ مناطق گوناگون سطحش چیست، آیا جو رقیقی دارد یا نه، رنگ سرخش از کجا آمده، و سرانجام این که همه‌ی این آگاهی‌های تازه درباره‌ی روزگار آغازین سامانه‌ی خورشیدی چه کمکی به شناخت ما از روند پیدایش زمین می‌کند.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

Ultima Thule - New Horizons - asteroid - Sun - NASA - Kuiper belt - 2014 MU69 - Solar System - Earth

منبع: apod.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

کهکشانی با دُم سرخ و بلند

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

چرا یک دنباله‌ی سرخ بلند از کهکشان مارپیچی دی۱۰۰ که در این تصویر می‌بینید بیرون زده؟

این دنباله به طور عمده از هیدروژن برافروخته‌ای تشکیل شده که با پیشروی کهکشان در گازهای داغِ محیط درون خوشه‌ی کهکشانی گیسو، توسط فشار رَم یا فشار قوچ‌وار از این کهکشان بیرون کشیده شده است [این فشار چیزی مانند فشاریست که با حرکت درون آب حس می‌شود].

دنباله‌ی گازی از مرکز این کهکشان بیرون زده زیرا گازهای بخش‌های بیرونی آن که گرانش کمتری بر آنها وارد می‌شد، پیش از این توسط فشار قوچ‌وار بیرون کشیده شده بوده‌اند.

بلندی این دنباله به حدود ۲۰۰ هزار سال نوری می‌رسد؛ جرمی هم‌ارز ۴۰۰ هزار جرم خورشیدی دارد و ستارگانی هم دارند در آن ساخته می‌شوند.

پایین، سمت چپِ دی۱۰۰ یک کهکشان دیگر به نام دی۹۹ دیده می‌شود که نمایی سرخ دارد زیرا به طور عمده از ستارگانی پیر و سرخ تشکیل شده- گازهای ستاره‌سازِ این کهکشان مدت‌هاست که از آن بیرون کشیده شده و از همین رو دیگر ستاره‌ی تازه‌ای در آن ساخته نمی‌شود. بررسی سامانه‌هایی از این دست مانند آزمایشگاهی به شناخت ما از دگرگونی کهکشان‌ها در خوشه‌ها کمک می‌کند.

فاصله‌ی کهکشان دی۱۰۰ از زمین حدود ۳۵۰ میلیون سال نوریست. این تصویرِ رنگ زیف (رنگ کاذب) که به طور دیجیتالی پردازش شده، از پیوند داده‌های تلسکوپ مداری هابل و تلسکوپ زمینی سوبارو به دست آمده است.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

hydrogen - cluster of galaxies - spiral galaxy - D100 - Coma Cluster - ram pressure - Sun - D99 - star - Earth - Hubble - Subaru

منبع: apod.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

در عکس تازه اولتیما ثولی شماری از دهانه‌های آن هم دیده می‌شود

تصویر تازه‌ای که از فضاپیمای نیوهورایزنز ناسا دریافت شده پرجزییات‌ترین نمایش تا به امروز را از جرم کمربند کوییپر، اولتیما ثولی نشان می‌دهد. نیوهورایزنز در روز ۱ ژانویه‌ی ۲۰۱۹ از کنار اولتیما ثولی گذشته بود. به سختی می‌توان باور کرد که این جرم تا همین چند هفته پیش تنها مانند نقطه‌ای کوچک و مبهم دیده می‌شده. نیوهورایزنز این عکس را از فاصله‌ی ۶۷۰۰ کیلومتری، و حدود ۷ دقیقه پیش از رسیدن به نزدیک‌ترین فاصله از این جرم گرفته بود.

آلن استرن، پژوهشگر اصلی ماموریت نیوهورایزنز می‌گوید: «این عکسِ تازه تفاوت میان ویژگی‌های زمین‌شناختی دو لوب اولتیما ثولی را آشکار نموده و رازهای تازه‌ای را هم درباره‌ی آن مطرح کرده است. در ما‌ه‌های پیشِ رو عکس‌های رنگی با واگشود (رزولوشن) بالاتری دریافت می‌کنیم که امیدواریم به ما در گره‌گشایی از بسیاری از رازهای اولتیما ثولی کمک کنند.»

این عکس نخستین عکسی‌ست که برخی از دهانه‌های کوچک روی این جرم را آشکار کرده که روی لبه‌ی بالایی، در مرز میان شب و روز به روشنی دیده می‌شوند. در این تصویر همچنین نمای پرجزییاتی هم از یک گودی بزرگ روی این سنگ آسمانی می‌بینیم. این گودی که روی لوب سمت چپ است، قطری حدود ۷ کیلومتر دارد. نوار گردنبند-مانند یا طوق-مانند میان دو لوب در عکس‌های پیشین هم شناسایی شده بود ولی اینجا آن را با پادسانی (کنتراست) بالاتری می‌بینیم.

نیوهورایزنز در روز ۱ ژانویه از کنار این جرم که به طور رسمی به نام ۲۰۱۴ام‌یو۶۹ خوانده می‌شود گذشت. ولی برای تراگسیل همه‌ی داده‌هایش از این دیدار نیاز به ۲۰ ماه زمان دارد زیرا بسیار از زمین دور است و دارد با ذخیره‌ی برق پایینی کار می‌کند.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

NASA - New Horizons - Kuiper Belt - Ultima Thule - Alan Stern - crater - 2014 MU69 - Earth

منبع: Space.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

نواری که صلیب شمالی را به صلیب جنوبی می‌پیوندد

نواری هست که صلیب یا چلیپای نیمکره‌ی شمالی را به چلیپای نیمکره‌ی جنوبی (ماکیان را به چلیپا) پیوند می‌دهد ولی برای دیدنش باید در جا و زمان مناسبی باشیم.

این نوار یا مسیر، چنان که در این تصویر دیده می‌شود، در حقیقت نوار مرکزی کهکشان راه شیری است؛ جای درست و مناسبی که این عکس در آن گرفته شده زیر آسمان تاریک مرداب سِخار (Cejar) در شوره‌زار آتاکاما در شمال کشور شیلی؛ و زمان درست و مناسب هم اوایل اکتبر، درست پس از غروب آفتاب است.

شگفتی‌های آسمانی بسیاری در عکس ثبت شده‌اند از جمله ماه تابناک درون کمان راه شیری؛ ناهید درست بالای ماه؛ کیوان و تیر درست پایین ماه؛ ابرهای ماژلانی بزرگ و کوچک (کهکشان‌های ماهواره‌ای) در انتهای سمت چپ؛ هواتاب (شب‌فروغ) سرخ‌فام نزدیک افق سمت چپ تصویر؛ و روشنایی شهرهای کوچک در چند جای افق.

این تصویرِ سراسرنما (پانوراما) از پیوند ۳۰ عکس پدید آمده. شاید فکر کنید عکاس این تصاویر برای ثبت آنها از آرامش و سکوت ناحیه لذت می‌برده ولی واقعیت اینست که وی برای این کار نیاز به گوش‌بند داشته تا از عرعر بی‌وقفه‌ی خرهای وحشی در امان باشد!

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

Southern Cross - Milky Way Galaxy - Laguna Cejar - Salar de Atacama - Chile - sunset - Moon - Venus - Saturn - Mercury - Large Magellanic Cloud - Small Magellanic Cloud - satellite galaxy - airglow - horizon - panorama - earplug - wild donkey

منبع: apod.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

آیا تولد خشونت‌بارِ ماه زمینه‌ساز زندگی روی زمین شد؟

برخورد کیهانی سهمگینی که به پیدایش ماهِ زمین انجامید احتمالا اجزای زندگی‌ساز را هم به زمین داد. پژوهشگران تاکنون هرگز نتوانسته‌اند به این راز که زمین چگونه و کِی به کربن، نیتروژن، و گوگردش دست یافت پی ببرند، ولی پژوهشی تازه نشان می‌دهد که این عنصرها احتمالا ۴.۵ میلیارد سال پیش، از جرمی به زمین رسیده‌اند که به زمین کوبیده شد و و ماه را پدید آورد.

گروهی از پژوهشگران دانشگاه رایس تگزاس با بهره از یک رشته آزمایشها و شبیه‌سازی‌ها به بررسی این پرداختند که آیا این عنصرهای گریزا (فرار، عنصرهایی با نقطه‌ی جوش پایین) می‌توانسته‌اند دستاورد یک چنین برخوردی بوده باشند یا نه.

آنها برای شبیه‌سازیِ شرایط در زمان پیدایش یک هسته‌ی سیاره‌ای، آلیاژهایی دربردارنده‌ی کربن، نیتروژن، و گوگرد را با فشاری تا ۷ گیگاپاسکال فشردند و تا ۱۸۰۰ درجه‌ی سانتیگراد گرما دادند. آنها با بهره از این داده‌های آزمایشی حدود یک میلیارد شبیه‌سازی برای برخوردها میان زمین و اجرام گوناگونِ دربردارنده‌ی این مواد گریزا انجام دادند.

شبیه‌سازی‌هایی که بیشتر از بقیه با مشاهدات تجربی و پیشینه‌ی زمین‌شناسی همخوانی داشت آنهایی بودند که جرم برخوردگر در آنها یک جرم سنگی تقریبا هم‌اندازه‌ی بهرام (مریخ)، پر از کربن و نیترژن و با هسته‌ای سرشار از گوگرد بودند.

یکی از پژوهشگران، راجدیپ داسگوپتا می‌گوید: «به احتمال بسیار یک چنین برخوردگری آب -یکی دیگر از مواد گریزای مهم- را هم با خود آورده بوده.» وی می‌افزاید سیاره‌هایی که برخوردهای بزرگِ بیشتری از این دست داشته‌اند احتمالا شانس بیشتری برای پرورش زندگی داشته‌اند.

ریچارد گرینوود از دانشگاه آزاد انگلستان در میلتون کینز می‌گوید اگرچه این توضیحی پذیرفتنی است، ولی توضیح‌های دیگری هم هست که با مشاهدات همخوانی دارند، و ما هنور آگاهی‌هایمان به اندازه‌ی کافی نیست که بتوانیم نظریه‌ی درست را از این میان برگزینیم.

گرینوود می‌گوید: «یک برخورد بزرگ می‌توانسته این عنصرهای گریزا را آورده باشد، ولی این که چنین موادی کم کم آمده باشند برای من پذیرفتنی‌تر است، چنان چه هنوز هم این گونه است. برای انجام کامل یک کار نیازی نیست همه‌ی آن را یکجا انجام دهیم.»

پژوهشنامه‌ی این دانشمندان در نشریه‌ی ساینس ادونسز منتشر شده است.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

Earth - moon - carbon - nitrogen - sulphur - Rice University - Texas - volatile - element - alloy - planetary core - Mars - Rajdeep Dasgupta - Richard Greenwood - Open University - Milton Keynes - Science Advances

منبع: newscientist

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

ماه در زمان گرفتگی هم سرخ می‌شود، هم آبی

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

قرص ماه در زمان ماه‌گرفتگی‌ها به رنگ سرخ تیره دیده می‌شود، درست است؟ 

ولی در ماه‌گرفتگی ۲۰ ژانویه، بسیاری از بینندگان به هنگام گذشتن ماه از درون سایه‌ی زمین رنگ دیگری را هم دیدند: آبی فیروزه‌ای. عکسی که اینجا می‌بینید از رادبویل آلمان گرفته شده و همین پدیده را نشان می‌دهد. عکاس تصویر این رنگ‌های سرخ و آبی را شگفت‌انگیز توصیف کرده.

سرچشمه‌ی این رنگ فیروزه‌ای لایه‌ی ازون جو زمین است. پژوهشگر ماه‌گرفتگی، دکتر ریچارد کین، استاد بازنشسته‌ی دانشگاه کلرادو چنین توضیح می‌دهد: «بیشتر نوری که در هنگام ماه گرفتگی، ماه را روشن می‌کند از درون لایه‌ی پوش‌سپهر (استراتوسفر) جو زمین گذشته و به دلیل پراکنش به سرخی گراییده است. ولی نوری که از بخش بالایی پوش‌سپهر می‌گذرد، به درون لایه‌ی ازون نفوذ می‌کند. لایه‌ی ازون نور سرخ را درمی‌آشامد (جذب می‌کند) و در نتیجه پرتویی که از آن می‌گذرد و بر ماه می‌افتد عملا آبی‌تر می‌شود.»

تصویر در اندازه‌های بزرگ- بزرگ‌تر (۲.۹ مگ)

این رنگ آبی در همه‌ی ماه‌گرفتگی‌های کلی دیده می‌شود. بینندگانی که با چشم نامسلح ماه را نگاه می‌کنند اغلب متوجه آن نمی‌شوند زیرا پدیده‌ای زودگذر است و تنها در چند دقیقه‌ی آغاز و پایانِ گرفتِ کلی می‌شود آن را دید. دوربین‌های دوچشمی و تلسکوپ‌ها دید را بهتر می‌کنند، مانند همین تصویر که از پشت یک تلسکوپ ماکستوف-نیوتنی ۱۴ اینچی گرفته شده.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

Moon - Earth - Radebeul - Germany - ozone - Prof. Richard Keen - University of Colorado - lunar eclipse - stratosphere - Naked-eye - Binoculars - Maksutov-Newton telescope

منبع: spaceweather

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

پخت و پز مواد آلی در دل تیتان

* یک بررسی تازه نشان می‌دهد که جو نیتروژنی چگال تیتان، ماه سیاره‌ی کیوان، از "پخته شدن" مواد آلی باستانی پدید آمده است.

در این پژوهش تازه که در بنیاد پژوهش جنوب باختر (اس‌دبلیوآرآی) انجام شده به یکی از بزرگ‌ترین رازهای تیتان پرداخته شده: سرچشمه‌ی جو چگال و انبوهِ پر از نیتروژن آن. بر پایه‌ی این پژوهش، یک سرنخ درباره‌ی جو رازآلود تیتان "پُخت" مواد آلی در دل این ماه است.

دکتر کلی میلر از اس‌دبلیوآرآی و نویسنده‌ی اصلی این پژوهش می‌گوید: «تیتان ماه بسیار شگفت‌انگیزیست زیرا جو بسیار انبوهی دارد، که از این نظر در میان ماه‌های سامانه‌ی خورشیدی یگانه است. همچنین تنها جرم -به جز زمین- در سامانه‌ی خورشیدی است که پهنه‌های گسترده‌ی مایع روی طحش دارد. ولی مایع‌های تیتان به جای آب، هیدروکربن مایع است. شکی نیست که شیمی آلی گسترده‌ای روی تیتان جریان دارد و از همین به گونه‌ی انکارناپذیری کنجکاوی‌برانگیز است.»

جو تیتان بی‌اندازه چگال و انبوه است، حتی انبوه‌تر از جو زمین، و به طور عمده از نیتروژن تشکیل شده.

میلر می‌گوید: «تیتان تنها ماه در سامانه‌ی خورشیدی است که جَوی چشمگیر دارد، از همین رو دانشمندان دیرزمانیست که در پی یافتن سرچشمه‌ی آن بوده‌اند. نظریه‌ی اصلی اینست که یخ آمونیاکِ دنباله‌دارها در اثر برخوردها و یا نورشیمی (فوتوشیمی) به نیتروژن تبدیل شده و جو تیتان را ساخته است. اگرچه این شاید فرآیند مهمی باشد، ولی اثر چیزی که به عنوان بخش بسیار بنیادینی از دنباله‌دارها می‌شناسیم را نادیده می‌گیرد: مواد آلی پیچیده.»

یکی دیگر از جنبه‌های شگفت‌آور جو تیتان اینست که حدود ۵ درصدش را متان تشکیل داده، ماده‌ای که به سرعت (به سرعت در استاندارد اخترفیزیکی) واکنش انجام داده و مواد آلی‌ای می‌سازد که کم کم پایین می‌آیند و بر سطح می‌نشینند. بنابراین متانِ جو تیتان یا باید به گونه‌ای دوباره جایگزین (دوباره پُر) شود و یا این که [فرض کنیم] دوره‌ی کنونی تنها یک دوره‌ی یگانه در درازنای زندگی تیتان است.

چیزی که میلر را برای انجام این پژوهش برانگیخت داده‌های فضاپیمای روزتا از دنباله‌دار ۶۷پی/چوریموف-گراسیمنکو بود. این داده‌ها با شگفتی نشان می‌دادند که تقریبا نیمی از دنباله‌دار ۶۷پی یخ است، یک چهارم سنگ، و یک چهارم نیز مواد آلی.

میلر می‌گوید: «دنباله‌دارها و اجرام آغازینِ بخش بیرونی سامانه‌‌ی خورشیدی اجرام بسیار جالبی‌اند زیرا گمان می‌رود بلوک‌های ساختمانی به جا مانده‌ از روزگار پیدایش سامانه‌ی خورشیدی باشند. این اجرام کوچک می‌توانند در شکل‌گیریِ درون اجرام بزرگی مانند تیتان شرکت کرده باشند، و [بنابراین] مواد سنگی چگال و سرشار از آلی می‌تواند در هسته‌یاین اجرام بزرگ یافته شوند.»

میلر برای بررسی این راز تیتان داده‌های موجود که از مواد آلی در شهاب‌‌سنگ‌ها به دست آمده را با مدل‌های گرماییِ پیشین برای درون تیتان ترکیب کرد تا ببیند چه میزان مواد گازی می‌تواند تولید شود و آیا این میزان مواد با جَو کنونی قیاس‌پذیر هست یا نه. میلر با دنبال کردن این اصل استاندارد که "اگرچیزی را بپزیم، گاز تولید می‌شود" دریافت که نیمی از نیتروژن جو تیتان، و احتمالا همه‌ی متان آن می‌تواند دستاورد "پخت" این مواد آلی باشد که در همان آغاز زندگی تیتان به آن افزوده شده بودند.

گزارشش این دانشمندان در نشریه‌ی آستروفیزیکال جورنال منتشر شده. 

*****************

در همین باره:

* تیتان، ماه کیوان، جو غلیظش را از کجا آورده؟

* نشانه‌های زندگی بر روی تیتان، ماه کیوان

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

Southwest Research Institute - Titan - Saturn - moon - nitrogen - organic - solar system - Dr. Kelly Miller - SwRI - Earth - hydrocarbon - ammonia - photochemistry - methane - Rosetta - 67P/Churyumov-Gerasimenko - comet - meteorite

منبع: sciencedaily

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

کوه بلند، ماه سرخ، شهاب رنگین، و کندوی عسل!

دوستداران سیاره‌ی زمین احتمالا ماترهورن، کوهی که در پیش‌زمینه‌ی این چشم‌اندازِ شبانه دیده می‌شود را می‌شناسند. 

این ستیغ ۴۴۷۸ متریِ رشته کوه آلپ که در تاریخ کوهنوردی (عصر طلایی آلپینیسم) پرآوازه شد، در اینجا کنار قرصِ کاملا گرفته شده‌ی ماه قد برافراشته است.

این تصویرِ الهام‌بخش با وجود دمای ۲۲ درجه‌ی زیر صفرِ سپیده‌دم ۲۱ ژانویه، از فراز کوهستان نزدیک زرمات سوییس گرفته شده.

چهره‌ی سرخ و کم‌نور ماه که در سایه‌ی زمین غرق شده با پیوند چند نوردهی گوناگون آشکار شده است. درست بالای ستیغ کوه، ولی ۶۰۰ سال نوری دورتر، ستارگان خوشه‌ی بازِ کندوی عسل یا ام۴۴ خودنمایی می‌کنند.

جایزه‌ی شب‌زنده‌داری در این شب سردِ آلپ، پدیدار ششدن یک تیر شهاب درخشان و رنگین زیر قرص تاریک‌شده‌ی ماه بود که ردش درست به مسیر کوهنوردی شمالی-خاوری کوه ماترهورن در پشته‌ی هورنلی می‌رسد.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

planet - Earth - Matterhorn - mountaineering history - Alpine - totally eclipse - Moon - Zermatt - Switzerland - Praesepe - Beehive - star cluster - Messier 44 - meteor - Hornli ridge

منبع: apod.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

قلب شیر

این تصویر در دو اندازه‌ی بزرگ‌تر: ۳.۷ مگ- ۱۵.۸ مگ

کهکشان بیضیگون ام۱۰۵ شاید در نگاه نخست کهکشانی ساده و بی‌پیرایه، بدون هیچ ساختار ویژه‌ای دیده شود، ولی رصدهای تلسکوپ فضایی هابل نشان داده که ستارگان نزدیک مرکز این کهکشان بسیار سریع حرکت می‌کنند. دانشمندان نتیجه گرفته‌اند که این ستارگان دارند به گِرد ابرسیاهچاله‌ای به جرم ۲۰۰ میلیون برابر خورشید می‌گردند! این سیاهچاله با فروکشیدن موادی که به سویش می‌آیند انرژی بسیار هنگفتی آزاد کرده و باعث شده مرکز کهکشان بسیار درخشان‌تر از پیرامونش شود، چیزی که به نام یک هسته‌ی کهکشانی فعال (ای‌جی‌ان) شناخته می‌شود.

هابل چند ستاره و خوشه‌ی ستاره‌ایِ جوان را هم در ام۱۰۵ آشکار کرده که مایه‌ی شگفتی دانشمندان شده زیرا این کهکشان تاکنون یک کهکشان "مرده" پنداشته می‌شد که توان ستاره‌زایی ندارد، ولی اکنون به نظر می‌رسد ام۱۰۵ هر ۱۰ هزار سال یک ستاره‌ی خورشیدسان می‌سازد. همچنین فعالیت‌های ستاره‌زایی در یک حلقه‌ی گسترده‌ی گاز هیدروژن که مسیه ۱۰۵ و همسایه‌ی نزدیکش، ان‌جی‌سی ۳۳۸۴ را در بر گرفته نیز دیده شده است.

مسیه۱۰۵ در سال ۱۷۸۱ یافته شد. این کهکشان با فاصله‌ی حدود ۳۰ میلیون سال نوری از زمین، در صورت فلکی شیر دیده می‌شود و درخشان‌ترین کهکشان بیضیگون در گروه کهکشانی "شیر آی" یا Leo I [به نام گروه ام۹۶ هم شناخته می‌شود-م] جای دارد.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

NASA - ESA - Hubble Space Telescope - elliptical galaxy - Messier 105 - star - supermassive black hole - Sun - active galactic nucleus - star cluster - star formation - hydrogen - NGC 3384 - constellation of Leo - The Lion - Leo I galaxy group

منبع: spacetelescope

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

شکارچی پشت کوه‌های آلپ

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

این صورت فلکی را می‌شناسید؟

آنچه لابلای این قندیل‌های یخی و پشت کوه‌ها دیده می‌شود "شکارچی" یا جبار است، شناسایی‌پذیرترین گروه ستاره‌ در آسمان و نمادی که بیش از ۳۰ هزار است بشر با آن آشناست. این صورت فلکی حدود ۵۰ هزار سالست که با این پیکره‌بندی دیده می‌شود و تا هزاران سال دیگر هم همین گونه خواهد ماند.

شکارچی در این زمان از سال نمایی بسیار خوب دارد و چشم‌اندازی آشنا و بازآینده برای زمستان‌های نیمکره‌ی شمالی و تابستان‌های نیمکره‌ی جنوبی است.

این تصویر از پیوند هفت عکس درست شده که همگی در یک شب و از یک جا در کوه‌های آلپ اتریش، و با یک دوربین گرفته شده بودند.

زیر کمربندِ سه‌ستاره‌ای شکارچی، کمی به سمت راست، سحابی شکارچی دیده می‌شود. چهار ستاره‌ای هم که گرداگرد کمربند دیده می‌شوند از بالا، سمت چپ در جهت عقربه‌های ساعت، شبان‌شانه (ابط‌الجوزا، آلفا شکارچی)، گاما شکارچی (ناجذ) ، پای شکارچی (بتا شکارچی، رجل جبار)، و کاپا شکارچی (سیف) نام دارند.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

constellation - icicle - Orion - Earth - Austria - Alps - star - belt - Orion Nebula - Betelgeuse - Bellatrix - Rigel - Saiph

منبع: apod.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

برخورد یک سنگ به ماه در شب ماه‌گرفتگی

ماه‌گرفتگی چند شب پیش گویا به لطف یک همرویدادی عالی و چشمگیر، یک افزودنی روشن کوچک هم داشته: برق نوری که تقریبا در همان آغازِ گرفتِ کلی دیده شد و دستاورد برخورد شهابی بود که سفرش را با کوبیدن خود به ماه به پایان برد.

چنان چه دراین ویدیوهای ماه‌گرفتگی می‌بینید، این برخورد در منطقه‌ای که سایه‌ی زمین تاریکش کرده بود رخ داد.

اگر ویدیو اینجا اجرا نشد می‌توانید آن را در تلگرام، فیسبوک، و یا توییتر یک ستاره در هفت آسمان ببینید

دلیلی برای نگرانی وجود ندارد. ماه به طور منظم این برخوردها را تجربه می کند- به طور میانگین در هر سال ۱۴۰ دهانه‌ی برخوردی تازه روی سطح آن پدید می‌آید، و تازه این تنها آمارِ برخوردهاییست که دهانه‌هایی بزرگ‌تر از ۱۰ متر پدید می‌آورند.

دانشمندان گاهی اگر شانس بیاورند ابزار و تلسکوپ‌هایشان درست در زمان برخورد و رو به همان نقطه‌ای که نور چنین برخورد پرسرعتی پدیدار می‌شود تنظیم خواهد بود (در ژوییه‌ی ۲۰۱۸ یک تلسکوپ اسپانیایی دو برخورد که به فاصله‌ی زمانی اندکی رخ دادند را ثبت کرد). ولی این برخورد تازه هنگامی رخ داد که همه از سرتاسر جهان [البته در سمت شبِ زمین!] داشتند ماه را برای تماشای فرو رفتنش در سایه‌ی زمین نگاه کرده و تلسکوپ‌های ویژه آن را به طور زنده پخش می‌کردند. این آخرین ماه‌گرفتگی کلی تا سال ۲۰۲۱ بود.

خوردهای شهابی تنها دیدنی نیستند، دانشمندان می‌توانند آگاهی‌های علمی بسیاری هم از آنها به دست آورند. ناسا یک گروه ویژه برای دیدبانی این نورها دارد زیرا می‌توانند چیزهای بسیاری درباره‌ی این آوارهای سرگردان در سامانه‌ی خورشیدی در خود داشته باشند.

این برخوردها برای نگاه به گذشته هم ارزش دارند. سطح ماه تاریخ پرچزییاتی از برخوردها را در خود ثبت کرده، زیرا آنجا تقریبا هیچ خبری از نیروهایی که روی زمین باعث محو و ناپدید شدن دهانه‌ها می‌شوند جود ندارد- نه باران، نه زمین‌ساخت صفحه‌ای. و بر خلاف زمین، با لایه‌های چگالی از جو هم در بر گرفته نشده که شهاب‌های کوچک‌تر را پیش از رسیدن به سطح بسوزاند و ناپدید کند. این بدان معناست که ماه می‌تواند به عنوان یک بدل و جایگزین به دانشمندانی که می‌خواهند تاریخچه‌ی برخوردها به زمین را بررسی کنند کمک کند.

برخوردِ شب ماه‌گرفتگی یک دهانه‌ی دیگر برای بررسی به دانشمندان خواهد داد.

*****************************
* یک ستاره در هفت آسمان:
شاید این پرسش برایتان پیش بیاید که به چه دلیل برخورد سنگ به ماه باید به انفجار بیانجامد.  ناسا به این پرسش چنین پاسخ داده:
شهاب‌هایی که به ماه می‌خورند برای دیده شدن نیازی به اکسیژن و سوخته شدن ندارند.
نخست این که این شهاب‌ها با چنان سرعت و در نتیجه انرژی جنبشی بالایی به سطح برخورد می‌کنند که حتی اگر قلوه سنگی هم باشند، باز می‌توانند گودالی به پهنای چندین فوت پدید بیاورند.
دوم هم این که نور و درخششی که به هنگام برخورد آنها دیده می‌شود، ناشی از سوخته شدن و احتراق نیست، بلکه تابشی گرماییست که از سنگ گداخته و یا بخارهای داغی که در محل برخورد تولید شده‌اند گسیلیده می‌شود.

 --------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

lunar eclipse - meteorite - moon - meteor - Earth - crater - total lunar eclipse - NASA - solar system

منبع: Space.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

ماه‌گرفتگی بر فراز کلیسای جامع کلن

گاهی قرص کامل و روشن ماه در مسیر مداری‌اش وارد سایه‌ی زمین شده و به طور ناگهانی تاریک می‌شود. این چیزی بود که روز یکشنبه برای ماه رخ داد و یک ماه‌گرفتگی کلی در پی آورد.

این ماه‌گرفتگی که به نام ابَرماه‌گرفتگی خونین گرگ شناخته می‌شد ("ابَر" به دلیل این که قطر زاویه‌ای ماه اندکی بزرگ‌تر از همیشه بود، "خونین" به دلیل این که پراکنش نور آفتاب توسط جو زمین باعث می‌شود ماه در آن هنگام به رنگ سرخ تیره در آید، و "گرگ" به دلیل این که بر پایه‌ی برخی افسانه‌ها، گرگ‌ها به هنگام کامل شدن ماه در ژانویه، علاقه پیدا می‌کنند رو به ماه زوزه بکشند)، در نیمه‌ای از زمین که در آن هنگام رو به ماه بود دیده می‌شد.

این تصویر جالب از پیوند ۶۸ نمای پی در پی درست شده وروند گرفته شدن ماه را در آسمان کلیسای جامع کلن -یکی از میراث‌های جهانی یونسکو- در شهر کلن آلمان نشان می‌دهد. این ۶۸ عکس در یک بازه‌ی ۳ ساعته از آن شب بسیار سرد گرفته شده و سپس به روش دیجیتالی به هم پیوسته و برای حذف شدن یک دوچرخه‌سوار و یک رهگذر از آن، ویرایش شده‌اند.

ماه‌گرفتگی کلی بعدی در سال ۲۰۲۱ رخ خواهد داد.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

full Moon - Earth - total lunar eclipse - Super Blood Wolf Moon Eclipse - Cologne Cathedral - UNESCO World Heritage Site - Cologne - Germany

منبع: apod.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

شاید مدارهای اسرارآمیز اجرام دوردست کار "سیاره ۹" نباشد

* بر پایه ی پژوهشی تازه، دسته‌ی مدارهای نامعمول برخی از دوردست ترین اجرام سامانه‌ی خورشیدی را می‌توان بدون این که نیاز باشد دست به دامن جرم فرضی بزرگ و ناشناخته‌ای به نام "سیاره‌ی ۹" شویم هم توجیه کرد.

کشش گرانشی چوپانی‌ای که برای این توجیه نیازست می‌تواند به چای آن که از یک سیاره‌ی بزرگ بیاید، دستارورد شمار فراوانی جرم ترانپتونی (تی‌ان‌او) باشد.

آنترانیک سفیلین، نویسنده‌ی اصلی این پژوهش از دانشگاه کمبریج انگلستان می‌گوید: «اگر در مدل‌سازی، سیاره‌ی ۹ را کنار بگذاریم و به جایش انبوهی از اجرام کوچک که در منطقه‌ای گسترده پراکنده‌اند را بگذاریم، کشش گروهی (جمعی) میان این اجرام هم می‌تواند برون‌مرکز بودنِ (کشیده بودنِ) مدارهای برخی از اجرام ترانپتونی را به سادگی توضیح دهد.»

جستجوی جدی برای یافتن سیاره‌ی ۹ (یا چنانجه برخی آن را نامیده‌اند، سیاره‌ی X، یا سیاره‌ی غول‌پیکر پنج) در سال ۲۰۱۴  آغاز شد. در آن سال دو اخترشناس به نام‌های چاد تروخیو و اسکات شپرد وجود یک "آشوبگر" بزرگ و نادیده را در آن سوی نپتون پیشنهاد کردند، آشوبگری که نفوذ گرانشی‌اش می‌تواند دلیل مدارهای نامعمول اجرام دوردستی مانند سیاره‌های کوتوله‌ی سدنا و "۲۰۱۲ وی‌پی۱۱۳" باشد.

در ژانویه‌ی ۲۰۱۶، کنستانتین باتیگن و مایک براون شواهد بیشتری را ارایه کرده و اعلام کردند که گویا اجرام ترانپتونی دیگر هم این اثر گرانشی بر رویشان دیده شده. بر پایه‌ی برآورد باتیگن و براون، جرم این آشوبگر احتمالا ۱۰ برابر جرم زمین، و فاصله‌ی میانگینش از خورشد حدود ۶۰۰ یکای نجومی (ای‌یو) است.

این نظریه از آن هنگام تاکنون با یافته شدن اجرام ترانپتونی خوشه‌ایِ دیگر (که شمارشان تا به امروز به حدود ۳۰ رسیده) پابرجا مانده.

ولی وجود سیاره‌ی ۹ تنها توضیح ممکن نیست: به باور برخی از اخترشناسان، کششی که روی مدارهای این اجرام تاثیر می‌گذارد به احتمال بیشتر نه از یک سیاره‌ی بزرگ، بلکه از شمار فراوانی جرم کوچک سرچشمه می‌گیرد. این پژوهش تازه که توسط سفیلین و همکارش جهاد توما از دانشگاه آمریکایی بیروت انجام شده به همین نظریه‌ی دوم پرداخته است.

مدل‌سازی این دو نفر نشان می‌دهد که مدل "نیروی گروهیِ این اجرام کوچک" به راستی کارایی دارد- [البته] اگر جرم کل کمربند کویپر -حلقه‌ای از اجرام در آن سوی نپتون- تا ۱۰ برابر جرم زمین باشد. این یک "اگر" بسیار بزرگ است زیرا بالاترین برآورد برای جرم کمربند کویپر کمتر از ۱۰ درصد جرم زمین بوده (در یکی از پژوهش‌های تازه این جرم ۰.۰۲ جرم زمین برآورد شده).

ولی به نوشته‌ی سفیلین و توما، می‌دانیم که سامانه‌های ستاره‌ایِ شناخته شده‌ی دیگر قرص‌های گسترده‌ای از مواد به شعاع‌های بسیار بزرگ پیرامون خود دارند؛ و تاکید کرده‌اند که شکست ما در دیدن یکی از این حلقه‌ها به گرد خورشید خودمان به این معنی نیست که وجود ندارد.

سفیلین می گوید: «مساله اینست که اگر از درون سامانه به این قرص نگاه کنیم تقریبا ناممکن است که همه چیز را یکجا ببینیم. اکنون شواهد رصدی مستقیم نه برای این قرص داریم و نه برای سیاره‌ی ۹، به همین دلیل داریم احتمال‌های دیگر را بررسی می‌کنیم.»

او می‌افزاید: «این امکان نیز هست که هر دو مدل درست باشند- هم یک قرص بزرگ باشد و هم سیاره‌ی نهم.»«با یافتن هر جرم ترانپتونی تازه شواهد بیشتری که بتواند در توضیح رفتار آنها کمکمان کند به دست می‌آوریم.»

گزارش این پژوهش تازه برای انتشار درآسترونومیکال جورنال پذیرفته شده و نگارش برخطِ آن نیز در تارنمای arXiv در دسترس است.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

solar system - Planet Nine - trans-Neptunian object - TNO - eccentric orbit - Antranik Sefilian - Cambridge University - England - Planet X - Giant Planet Five - Chad Trujillo - Scott Sheppard - perturber - Neptune - dwarf planet - Sedna - 2012 VP113 - Konstantin Batygin - Mike Brown - Earth - AU - Jihad Touma - American University Of Beirut - Kuiper Belt - solar systems - sun - Astronomical Journal - arXiv

منبع: Space.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

سلفی تازه اینسایت در سیاره سرخ

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

این چهره‌ی کاوشگر سطح‌نشین اینسایت ناسا روی بهرام (مریخ) است.

اینسایت با پنل‌های خورشیدی‌اش، بر روی هم پهنایی به اندازه‌ی یک اتوبوس کوچک دارد. این کاوشگر در ماه نوامبر فرودی پیروزمندانه بر خاک سیاره‌ی سرخ انجام داد، با این هدف اصلی که فعالیت‌های لرزه‌ای را در این سیاره آشکار کند.

این خودنگاره (سلفی) که اینجا می‌بینید از پیوند چندین عکس درست شده که در زمان‌های گوناگون، توسط بازوی خود اینسایت از بخش‌های گوناگون آن گرفته شده بود.

لرزه‌سنج حسمند اینسایت (SEIS) با گنبد نارنجی‌اش که ماه گذشته در مرکز تصویر بود، اکنون بر سطح بهرام گذاشته شده است.

اینسایت با این سلفی، رسم قدیمی فضاپیماهای روباتیک در بهرام -گرفتن عکس از خودشان و فرستادنش به زمین- را ادامه می‌دهد، از جمله وایکینگ، سورجنر، پث‌فایندر (رهیاب)، اسپیریت، اپورچونیتی (فرصت)، فونیکس (ققنوس)، و کنجکاوی.

انتظار می‌رود داده‌های اینسایت آگاهی‌هایی بی‌سابقه درباره‌ی درون بهرام به بشر بدهد، منطقه‌ای که به گمان دانشمندان، سرنخ‌هایی را درباره‌ی پیدایش نه تنها خود بهرام، بلکه زمین ما در بر داشته باشد.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

NASA - Insight lander - Mars - solar panel - seismic activity - SEIS - seismometer - Viking - Sojourner - Pathfinder - Spirit - Opportunity - Phoenix - Curiosity.

منبع: apod.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان