صفحه کهکشان راه شیری تاب دارد

یافته‌های تازه نشان می‌دهد که صفحه‌ی ستاره‌ای کهکشان راه شیریِ ما نه تخت است و نه پایدار، بلکه تاب دارد و هر چه از مرکزش دور می‌شویم این تابیدگی و پیچ‌خوردگی بیشتر می‌شود. این دستاورد پژوهش دانشمندان دانشگاه مک‌کواری و آکادمی علوم چین است که نخستین نقشه‌ی دقیق سه‌بعدی از کهکشانمان را پدید آورده‌اند. گزارش این دانشمندان در نشریه‌ی نیچر آسترونومی منتشر شده است.

برداشت هنری از قرص تاب خورده و چرخیده‌ی کهکشان راه شیری

از بسیار دور که نگاه کنیم، کهکشان راه شیری را مانند یک قرص نازک از ستارگانی می‌بینیم که هر چند صد میلیون سال یک بار منطقه‌ی مرکزی آن را دور می‌زنند. این منطقه‌ی مرکزی از میلیاردها ستاره تشکیل شده که مانند یک "چسب" گرانشی همه‌ی کهکشان را یکپارچه نگه داشته‌اند.

ولی این کشش گرانشی هر چه از منطقه‌ی درونی کهکشان دورتر می‌شویم ضعیف‌تر می‌شود. در بخش‌های بیرونی‌ترِ قرص، اتم‌های هیدروژنی که بیشترِ قرص گازی کهکشان راه شبری را ساخته‌اند دیگر در یک صفحه‌ی نازک محدود نیستند، بلکه نمایی تاب خورده و S-مانند به قرص داده‌اند.

ژیائودیان چن، نویسنده‌ی اصلی پژوهش از بنیاد علوم چین در پکن می‌گوید: «اندازه‌گیری فاصله‌ی خورشید تا بخش‌های بیرونی قرص گازیِ راه شیری بدون دانستن نمای واقعی آن کاری بی‌اندازه دشوار است.»

«ولی ما به تازگی فهرستِ تازه‌ای ستارگان متغیر خوش‌رفتاری به نام قیفاووسی‌های کیلاسیک که فاصله‌هایشان را با دقت ۳ تا ۵ درصد می‌توان اندازه گرفت منتشر کرده‌ایم [از داده‌های رصدخانه‌ی وایز-م].» این فهرست به پژوهشگران امکان داد تا نخستین تصویر سه‌بعدیِ دقیق را از کهکشان راه شیری تا بخش‌های بیرونی‌اش پدید بیاورند.

قیفاووسی‌های کلاسیک ستارگان جوانی‌اند به جرم چهار تا ۲۰ برابر خورشید و درخششی تا ۱۰۰ هزار برابر آن. آنها به دلیل جرم هنگفتشان زندگی سریعی دارند و در جوانی می‌میرند. آنها سوخت هسته‌ای خود را بسیار زود، گاهی تنها در چند میلیون سال به پایان می‌برند.

ویدیویی از پراکندگی سه‌بعدی ستارگان متغیر قیفاووسی کلاسیک در قرص تاب‌خورده‌ی کهکشان راه شیری (نقطه‌های آبی و سرخ) به مرکزیت خورشید. اگر ویدیو اینجا اجرا نشد می‌توانید آن را در تلگرام یک ستاره در هفت آسمان ببینید

این ستارگان تپش‌هایی با دوره‌ی چندروزه تا چندماهه دارند که خود را در تغییر درخشش آنها نشان می‌دهد. با دانستن درخشش دیداریِ یک قیفاووسی می‌توانیم دوره‌ی تپش آن را اندازه بگیریم و از این راه به یک فاصله‌ی بسیار اعتمادپذیر برسیم.

ریچارد د خیِس، استاد دانشگاه مک‌کواری و یکی از نویسندگان پژوهش می‌گوید: «برای ما تا اندازه‌ای مایه‌ی شگفتی بود که پی بردیم در سه بُعد، مجموعه‌ی ۱۳۳۹ ستاره‌ی قیفاووسی و قرص گازی کهکشان راه شیری با یکدیگر همراهی نزدیک دارند. این بینش‌های تازه‌ای درباره‌ی فرآیند پیدایش کهکشانمان به ما می‌دهد.»

«چیزی که شاید در بخش‌های بیرونی راه شیری برایمان از همه مهم‌تر بود این بود که پی بردیم ساختار قرص ستاره‌ای S-مانند کهکشان در یک الگوی مارپیچی با پیچ‌خوردگی فزاینده (رو به افزایش) تاب دارد.»

این نتیجه دانشمندان را به یاد رصدهایی انداخت که در گذشته روی یک دوجین کهکشان دیگر انجام شده بود و در آنها هم یک چنین الگوی مارپیچ با پیچ‌خوردهی فزاینده دیده شده بود.

آنها با ترکیب آن یافته‌ها با نتایج تازه به این نتیجه رسیدند که الگوی مارپیچی تاب‌خورده‌ی راه شیری به احتمال بسیار زیاد دستاورد "گشتاورهایی" است که توسط قرص پرجرمِ درونی پدید آمده‌اند.

لی‌کای دنگ، پژوهشگر ارشد آکادمی علوم چین می‌گوید: «این ریخت‌شناسی تازه یک نقشه‌ی به‌روز شده‌ی کلیدی برای بررسی حرکت‌های ستارگان کهکشان راه شیری و ریشه‌های پیدایش قرص آن به ما می‌دهد.»

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

Milky Way galaxy - star - Macquarie University - Chinese Academy of Sciences - 3D - Earth - Nature Astronomy - hydrogen - atom - plane - Xiaodian Chen - Beijing - variable star - Classical Cepheid - Sun - nuclear fuel - pulsation period - Professor Richard de Grijs - torque - rotational forcing - Licai Deng

منبع: sciencedaily

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان