توفان در فنجان چای

در این تصویرِ کهکشان فنجان چای، داده‌های پرتو ایکس به رنگ آبی و داده‌های دیدنی (مریی) به رنگ‌های سرخ و سبز دیده می‌شوند.  اندازه‌ی بزرگ‌تر

در این تصویر اختروشی را می‌بینیم که به دلیل نمای پیکره‌اش، به نام "فنجان چای" (Teacup) خوانده شده. اختروَش‌ها کهکشان‌هایی فعالند که ابرسیاهچاله‌ای در مرکزشان، با فروکشیدن مواد به آنها انرژی داده و بی‌اندازه درخشانشان کرده. این اجرام از ما بسیار دورند. اختروشِ فنجان چای که ۱.۱ میلیارد سال نوری از زمین فاصله دارد، تا همین اواخر که رصدهای تازه‌ای در طیف پرتو X روی آن انجام شد به عنوان اختروشی رو به مرگ پنداشته می‌شد.

این فنجان چای به نام "۲ام‌ای‌ا‌س‌ایکس جی۱۴۳۰۲۹۸۶+۱۳۳۹۱۱۷" هم شناخته می‌شود در سال ۲۰۰۷ در پروژه‌ای به نام "باغ وحش کهکشانی" یافته شد. در این برنامه‌ی شهروند-دانشمندی، کهکشان‌ها با بهره از داده‌های "پیمایش دیجیتالیِ آسمان اسلون" دسته‌بندی می‌شدند.

در فنجان چای، فوران نیرومندی از انرژی و ذرات از مرکز فنجان باعث پیدایش حبابی از مواد شده که دسته‌ی فنجان را پدید آورده و حدود ۳۰ هزار سال نوری از مرکز فاصله دارد.

رصدها اتم‌های یونیده‌ای را در دسته‌ی فنجان آشکار کرده که می‌توانند در اثر پرتوهای نیرومندی که در گذشته از اختروش به آنها تابیده بوده یونیده شده باشند. این تابشِ گذشته بسیار شدیدتر از تابش‌های کنونیِ اختروش بوده است. به نظر می‌رسید تابش این اختروش در ۴۰ هزار تا ۱۰۰ هزار سال گذشته ۵۰ تا ۶۰۰ برابر ضعیف‌تر شده، که می‌تواند نشانگر این باشد که اختروش دارد به سرعت رو به خاموشی می‌رود.

ولی داده‌های تازه‌ی تلسکوپ ایکس‌ام‌ام-نیوتنِ سازمان فضایی اروپا و رصدخانه‌ی پرتو ایکس چاندرای ناسا تابش‌های شدید پرتو ایکسی را آشکار کرده که دارد از یک چشمه‌ی مرکزیِ بسیار پوشیده می‌تابد. این نشان می‌دهد که اختروش هنوز دارد زیر پوشش خود به شدت می‌سوزد. اختروش به طور قطع با گذشت زمان کم‌نورتر شده، ولی این کم‌نور شدن به هیچ وجه به آن اندازه‌ای که در آغاز فکر می‌کردیم نبوده، شاید تنها حدود ۲۵ برار در ۱۰۰ هزار سال گذشته.

کهکشان فنجان چای در طیف‌های رادیویی و دیدنی (مریی). این فنجان در طیف رادیویی یک دسته‌ی دیگر هم دارد!

داده‌های چاندرا همچنین شواهدی از گازهای داغ‌تر را هم در حباب مرکزی، و نزدیک خود فنجان که سیاهچاله‌ی مرکزی را دربرگرفته نشان می‌دهد. این بدین معنی‌ست که بادی از مواد که دارد از سیاهچاله می‌وزد این پیکره‌ی فنجان چای را درست کرده.

در این تصویر، داده‌های پرتو X به رنگ آبی و داده‌های دیدنی (مریی) که از تلسکوپ فضایی هابل به دست آمده هم به رنگ‌های سرخ و سبز نشان داده شده‌اند. تصویر دیگری که در آن،داده‌های رادیویی هم به کار رفته یک "دسته"ی دوم را نیز در آن سمت "فنجان" نشان می‌دهد.

یافته‌های این پژوهش در نشریه‌ی آستروفیزیکال جورنال لترز منتشر شده.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه نامه:

quasar - Teacup - active galaxy - supermassive black hole - Earth - X-ray - Galaxy Zoo project - Sloan Digital Sky Survey - ionise - atom - ESA - XMM-Newton telescope - NASA - Chandra X-ray observatory - ESA - Hubble Space Telescope - radio - The Astrophysical Journal Letters - 2MASX J14302986+1339117

منبع: esa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان