کشف گامی تازه در چرخه زندگی کهکشان‌ها: اختروش‌های سرد

اختروش‌ها ابرسیاهچاله‌هایی هستند که حریصانه مواد کهکشان میزبانشان را می‌بلعند. این اجرام اگرچه به فروکشیدن مواد به درون خود شناخته می‌شوند، ولی اغلب در چرخه‌ی پرآشوبی که به گرد خود پدید می‌آورند، مواد و پرتوهایی را هم در فواره‌های پرانرژی به فضا پرتاب می‌کنند. این فرآیند آن چنان درخششی پدید می‌‌آورد که از سرتاسر کیهان دیده می‌شود. این اجرام از درخشان‌ترین اجرامی هستند که تاکنون شناخته شده.

برداشت هنری از اختروش نیرومندی  که موادی که دست کنارش هستند را پس می‌زند، ولی بخش‌های بیرونی کهکشان هنوز گاز و غبار سرخ دارند.

ولی داشتن یک اختروش برای یک کهکشان چیز خوشایندی نیست. کهکشان‌ها برای ساختن ستاره نیاز به ذخیره‌های گاز سردی دارند که بتوانند انباشته و چگالیده شوند، نه گازی که به شدت داغ شده و دارد توسط یک سیاهچاله‌ی خشن به فضا فوران می‌کند.

از همین رو کهکشان‌هایی که دارای اختروشند در پایان زندگی تولیدی خود پنداشته می‌شوند و دیگر توان ستاره‌زایی ندارند. ولی آلیسون کرک‌پاتریک از دانشگاه کانزاس، به تازگی رده‌ی کاملا تازگی از کهکشان‌ها را یافته که هم اختروش خشن دارند و هم توده‌های گاز سرد- یعنی احتمالا هنوز می‌توانند در پیری، ستاره‌ی تازه بسازند.

بازنشسته‌ی فعال

کرک‌پاتریک با بررسی داده‌های "پیمایش دیجیتالی آسمان اسلون" (اس‌دی‌اس‌اس)، همه‌ی اختروش‌های یک بخشِ ویژه‌ی آسمان را جدا کرد. پیمایش اسلون یک نقشه‌برداری دیجیتالی گسترده از آسمان در چندین طول موج است. وی سپس این اختروش‌ها را با اختروش‌هایی که در داده‌های پرتو X تلسکوپ ایکس‌ام ام-نیوتن و داده‌های فروسرخ رصدخانه‌ی فضایی هرشل از همین بخش آسمان بود مقایسه کرد. پرتوهای ایکس پرتوهایی پرانرژی‌ و نشانگرهایی خوب برای سیاهچاله‌های فعاند. از سوی دیگر فروسرخ، کم‌انرژی‌ترین پرتو است و از گاز و غبارِ برافروخته گسیلیده می‌شود.

اغلب اختروش‌ها در پوششی از گاز و غبارند- به باور اخترشناسان، این یک گام میانجی است، گامی که در آن، اختروش روشن شده ولی هنوز زمان کافی نداشته تا گاز و غبار پیرامونش را پس بزند. ولی از آنجایی که این اختروش‌ها با موادی اضافی که بیشترِ انرژیِ اختروش‌ها را درمی‌آشامند (جذب می‌کند) در بر گرفته شده‌اند، مانند اجرام سرخ‌فام و ماتی دیده می‌شوند.

چیزی که کرک‌پاتریک و همکارانش یافتند اختروش‌های درخشان آبی‌فامی بود که نشانه‌های گاز سرد هم داشتند. این نشان می‌داد که آنها دارند گاز و غباری که درست کنارشانست را به فضا می‌فرستند ولی هنوز این گاز و غبارهای پس‌زده شده به طور کامل از کهکشان بیرون نرفته‌.

به نظر کرک‌پاتریک این یک گام میانجی دیگر است که حتی از گام سرخ و مات هم کوتاه‌تر است و شاید تنها ۱۰ میلیون سال به درازا بکشد (چشم بر هم زدنی در استاندارد کهکشانی). بنابراین اختروش‌های سرد زمان چندانی در این گام نمی‌مانند و احتمالا دلیل کمیاب بودنشان هم همینست. ولی کرک‌اتریک هنوز مطمئن نیست که آیا این گامیست که بیشتر یا همه‌ی کهکشان‌ها آن را می‌گذرانند، یا تنها کهکشان‌های خاصی می‌توانند مدتی اختروش سرد بشوند.

برای یافتن پاسخ، کرک‌پاتریک می‌خواهد جستجویی از این هم گسترده‌تر انجام دهد و شمار بیشتری از این اختروش‌های سرد را بیابد.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه نامه:

quasar - supermassive black hole - galaxy - stars. But - Allison Kirkpatrick - University of Kansas - cold quasar - Sloan Digital Sky Survey - wavelength - XMM-Newton - X-Ray Space Telescope - Herschel Space Observatory - infrared

منبع: astronomy.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان