مشاهده نخستین گام‌های تولد یک سیاره

* آرایه‌ی بزرگ میلیمتری/زیرمیلیمتری آتاکاما (آلما) تصویری از یک توده‌ی گاز به گرد یکی از نزدیک‌ترین ستارگان به زمین ثبت کرده که به گفته‌ی اخترشناسان، می‌تواند سیاره‌ای در نخستین گام‌های تولد باشد.

توده‌ی گازی که آلما دیده با درازایی به اندازه‌ی فاصله‌ی مشتری تا خورشید و پهنای زمین تا خورشید. این توده شاید روزی به یک ستاره‌ی کامل تبدیل شود

ستارگان در نخستین گام‌های زندگی‌شان با قرص‌های تختی از گاز و غبار که به آرامی به گِردشان می‌چرخد در بر گرفته شده‌اند. با گذشت زمان، این مواد یا انباشته و توده شده و سیاره‌هایی می‌سازند یا کم کم در اثر بادهای خودِ ستاره پراکنده و نابود می‌شوند. این فرآیند می‌تواند میلیون‌ها سال زمان ببرد، بنابراین اخترشناسان هیچ راهی برای دین فرآیندهای آن از آغاز تا به پایان ندارند. ولی آنها امیدوارند با تصویربرداری از قرص‌های پیرامون شمار بسیاری از ستارگان جوان بتوانند تک‌نماهایی از گام‌های گوناگون پیدایش سیاره‌ها به دست آورند.

اکنون به نظر می‌رسد اخترشناسان با بررسی "تی‌دبلیو مار باریک"، یک ستاره‌ی جوان در فاصله‌ی کمتر از ۲۰۰ سال نوری زمین، سیاره‌ای را یافته‌اند که در نخستین گام پیدایش خود است. آنها یک توده‌ی گازی بزرگ و افشان را دیده‌اند که در لبه‌ی قرص پیرامون این ستاره به گرد آن در چرخش است. این دانشمندان به رهبری تاکاشی تسوکاگوشی از رصدخانه‌ی ملی ژاپن، گزارش یافته‌های خود را در شماره‌ی ۶ ژوئن نشریه‌ی آستروفیزیکال جورنال لترز منتشر کرده‌اند.

همچنان رو به رشد

از آنجایی که قرص‌های پیرامون این ستارگان جوان به نسبت سرد هستند، تابش چندانی در نور دیدنی (مریی) ندارند. ولی در طیف‌های رادیویی می‌درخشند و از همین رو آرایه‌ی بزرگ آلما در شیلی به آسانی می‌تواند آنها را ببیند. آلما با آرایه‌ای از ۶۶ آنتن بشقابی می‌تواند عکس‌هایی دقیق و پرجزییات در طیف رادیویی بگیرد و با دقیق شدن در قرص‌های پیرامون تک‌ستارگان، جزییاتشان را به تصویر بکشد.

در مورد ستاره‌ی تی‌دبلیو مار باریک، آلما توده‌ای از مواد به پهنای فاصله‌ی زمین-خورشید، و درازای فاصله‌ی مشتری-خورشید را در لبه‌ی قرص پیرامون آن یافت. به گمان اخترشناسان، توده‌هایی که در قرص پیرامون ستارگان جوان دیده می‌شوند نشانگر یکی از نخستین گام‌های پیدایش سیاره‌ها هستند.

ولی این توده همچنین با بخش‌هایی از نظریه‌های اخترشناسان در تضادست. برای نمونه، چرا یک قرص (پیرامون ستاره) باید تنها یک پیش‌سیاره (همان توده) بسازد؟ مدل‌ها و پژوهش دیگر سامانه‌ها نشان می‌دهند که ساخته شدن همزمانِ چند سیاره احتمالش بیشتر است. همچنین انتظار می‌رود این توده‌های پیش‌سیاره‌ای بیشتر گِرد باشند، نه مانند چیزی که در قرص تی‌دبلیو مار باریک دیده شده [بیضیگون].

شاید این پیش‌سیاره تنها یک تاوه‌ی (vortex) چرخان از گاز باشد، مانند توفندهایی که در گازهای جو زمین پدید می‌آیند. یا شاید هم چیزی که اخترشناسان دارند اینجا می‌بینند واقعا نخستین گام و نخستین دم پیدایش یک سیاره باشد، چیزی که تاکنون دیده نشده بوده.

تسوکاگوشی و گروهش می‌خواهند یک بار دیگر این سامانه‌ی ستاره‌ای را با آلما و تلسکوپ‌های دیگر، از جمله سوباروی ژاپن، رصد کنند و دمای درون قرص را اندازه گرفته و سرنخ‌های بیشتری درباره‌ی جنین‌های احتمالی ستارگان در آن پیدا کنند.

-------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه نامه:

planet - star - Earth - stellar wind - planet formation - TW Hydrae - Takashi Tsukagoshi - National Astronomical Observatory - The Astrophysical Journal Letters - radio wave - ALMA - Chile - Sun - Jupiter - protoplanet - vortex - hurricane - Japan - Subaru telescope

منبع: astronomy.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان