بستنی‌های مریخی که دارند آب می‌شوند!

این یک توده‌ی بستنی و تکه‌های شکلات که دارند آب می‌شوند نیست، بلکه تلماسه‌های (تپه ماسه‌های) موج‌دار با لکه‌های تیره نزدیک قطب شمال سیاره‌ی بهرام (مریخ) در تصویرِ تازه منتشرشده‌ی فضاپیمای اروپایی-روسی "مدارگرد گازهای ناچیز" (تی‌جی‌او) است*.

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

این تصویر که تی‌جی‌او با دستگاه تصویربرداری رنگی و استریوی خود (کاسیس، CaSSIS) آن را گرفته، بخشی از اثرهای گرمایش بهاری در عرض‌های بالایی شمال سیاره‌ی سرخ را نشان می‌دهد.

تصویر در ۲۵ می گرفته شده بود ولی تازه (۱۶ سپتامبر) منتشر شده. مقام‌های سازمان فضایی اروپا (اسا) درباره‌ی آن نوشته‌اند: «در مناطق قطبی، به هنگام زمستانی یک لایه‌ی نازکی از یخ دی‌اکسید کربن روی سطح را می‌پوشاند و سپس با تابش نخستین آفتاب بهاری، فرازیده (تصعید) می‌شود، یعنی یکراست از یخ به بخار تبدیل می‌شود.»

آنها افزودند: «در میدان‌های تلماسه‌ای، باز شدن یخ‌ها به هنگام بهار از پایین (زیر سطح) به بالا رخ می‌دهد و باعث می‌شود گازها میان یخِ رویی و سطح ماسه‌ای زیرین به دام بیفتند. با ترک خوردن یخ، این گاز با خشونت آزاد می‌شود و شن و ماسه را هم با خود می‌آورد، در نتیجه این لکه‌ها و رگه‌های تیره که در تصویر کاسیس دیده شده پدید می‌آیند.»

مقام‌های اسا می‌گویند: «این تصویرِ تازه منتشرشده "تلماسه‌های برخان" با پیکره‌ی U-مانند را در بخش پایین، سمت راست نشان می‌هند که به هم رسیده و با پیوستن به یکدیگر پشته‌های برخانید (barchanoid) تشکیل داده‌اند.»

«نوک خمیدگی برخان‌ها رو به جهت باد است. روند تبدیل برخان به برخانید در اینجا نشان می‌دهد که باد دومی هم در شکل‌گیری این میدان تلماسه‌ای نقش دارد.»

تلماسه‌های برخانی تنها محدود به قطب‌های بهرام نیستند؛ خودروی کنجکاوی ناسا هم نمونه‌های آنها را در دهانه‌ی ۱۵۴ کیلومتری گیل که درست جنوب استوای سیاره‌ است دیده.

تی‌جی‌او در ماه مارس ۲۰۱۶ به همراه یک سطح‌نشین به نام اسکیاپارلی راهی فضا شد. این دو با هم نخستین گام از برنامه‌ی دو-بخشی اگزومارس که یک همکاری میان اسا و سازمان فضایی فدرال روسیه (روسکاسموس) بود را برعهده داشتند.

فرود اسکیاپارلی در اکتبر ۲۰۱۷ انجام شد ولی با برخورد به سطح و نابودی آن پایان یافت؛ همزمان، تی‌جی‌او با پیروزی در مدار سیاره جای گرفت. تی‌جی‌او به زودی بو کشیدن هوای سیاره را برای یافتن متان (که می‌تواند نشانه‌ای از زندگی احتمالی باشد) و دیگر گازهای ناچیز در آن آغاز کرد. .

گام دوم ماموریت اگزومارس بر یک خودروی زنده-یاب به نام روزالیند فرانکلین متمرکز است که بر پایه‌ی برنامه، در تابستان آینده راهی سیاره‌ی سرخ شده و در مارس ۲۰۲۱ بر آن فرود خواهد آمد. ناسا هم برنامه دارد تا در همان پنجره‌ی زمانی، خودروی زنده‌یاب خودش با نام مارس ۲۰۲۰ را به سیاره‌ی بهرام کند. به زودی در یک رقابت دانش‌آموزی، نام به یادماندنی‌تری برای این خودرو برگزیده خواهد شد.

--------------------------------------------

یادداشت:

* نام این فضاپیما در برخی جاها (حتی گاهی در همین وبلاگ) به اشتباه "مدارگرد ردیاب گاز" ترجمه شده. ولی واژه‌ی Trace در اینجا به معنای ردیابی نیست، بلکه واژه‌ایست که برای گازهای ناچیز در میان دیگر گازهای فراوانِ جو به کار برده می‌شود (Trace Gas). برای نمونه، در جو زمین به هر گازی به جز نیتروژن و اکسیژن و آرگون، گاز ناچیز یا trace gas می‌گویند- م

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

sand dune - Mars - European-Russian Trace Gas Orbiter - TGO - Colour and Stereo Surface Imaging System - CaSSIS - Red Planet - carbon dioxide - sublimate - European Space Agency - ESA - barchan dune - barchanoid ridge - ESA - NASA - Curiosity rover - Gale Crater - Red Planet - equator - Schiaparelli - ExoMars - Roscosmos - Russia - methane - Rosalind Franklin - 2020 Mars rover

منبع: Space.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان