پرده شبحگون کیهانی

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر (۳.۸ مگ)

این پسمانده‌های گازی برافروخته و پرانرژی با هم نمایی شبحگون به نام سحابی پرده را در آسمان سیاره‌ی زمین، در راستای صورت فلکی ماکیان پدید آورده‌اند.

خود سحابی پرده یک پسماند بزرگ ابرنواختر است، یک ابر گسترنده که از انفجار مرگبار ستاره‌ای بزرگ به جا مانده. نور انفجار آن ابرنواختر بیش از ۵۰۰۰ سال پیش به زمین رسیده بود. موج شوکِ میان‌ستاره‌ای که در پی این رویداد سهمگین و فاجعه‌بار پدید آمد در فضا به پیش رفت و با برخورد به مواد میان‌ستاره‌ای، آنها را برانگیخت.

سحابی پرده که به نام حلقه‌ی ماکیان هم شناخته می‌شود اکنون حدود ۳ درجه، یا تقریبا ۶ برابر قطر زاویه‌ای ماه کامل را در آسمان می‌پوشاند. با در نظر گرفتن فاصله‌ی برآورد شده‌ی این سحابی از زمین که ۱۵۰۰ سال نوریست، گستردگی‌اش به بیش از ۷۰ سال نوری می‌رسد و پهنای این تصویر از بخش باختری آن هم حدود نصف این اندازه می‌شود.

در واقع، سحابی پرده به اندازه‌ای بزرگ است که بخش‌های روشن‌تر آن به عنوان سحابی‌هایی جداگانه شناخته می‌شوند، از جمله جاروی جادوگر (ان‌جی‌سی ۶۹۶۰) که پایین، سمت راستِ مرکز چارچوب دیده می‌شود. بالا، سمت راست هم نمای وهم‌انگیز آی‌سی ۱۳۴۰ را می‌بینیم. به امید هالووینی خوش برای شما!

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

planet - Earth - constellation of Cygnus - Veil Nebula - supernova remnant - star - Cygnus Loop - full Moon - Witch's Broom - NGC 6960 - IC 1340 - Happy Halloween

منبع: apod.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

چرخش کهکشان‌های "اَبَر-مارپیچی" سریع‌تر از پیش‌بینی‌هاست

کهکشان‌های مارپیچی هر چه بزرگ‌تر باشند سریع‌تر می‌چرخند. این واقعیتی‌ست که برای اخترشناسان شناخته شده. ولی در چند سال گذشته پژوهشگران رده‌ی تازه‌ای از کهکشان‌های مارپیچی هیولاپیکر را یافته‌اند که "اَبَر-مارپیچی"ها (super spirals) نام گرفته‌اند.

ردیف بالا تصاویر تلسکوپ فضایی هابل از سه کهکشان مارپیچی که جرم هر یک چند برابر راه شیری است را نشان می‌دهد. ردیف پایین تصویرهای گرفته شده در "پیمایش آسمانی دیجیتال اسلون" از سه کهکشان مارپیچی بسیار بزرگ‌تر را نشان می‌دهد، مارپیچی‌هایی به اندازه‌ای بزرگ که در رده‌ی "اَبَرمارپیچی‌ها" جای گرفته‌اند و جرم هر یک به ۱۰ تا ۲۰ برابر جرم راه شیری می‌رسد. کهکشان پایین، سمت راست با نام "۲ام‌اف‌جی‌سی ۰۸۶۳۸" پرجرم‌ترین کهکشان مارپیچی‌ای است که تا به امروز شناخته شده، با یک هاله‌ی ماده‌ی تاریک به جرم دستکم ۴۰ تریلیون خورشید.اخترشناسان با سنجیدن سرعت چرخش بخش‌های بیرونی این مارپیچی‌ها میزان ماده‌ی تاریکشان را اندازه گرفتند. آنها پی بردند که ابرمارپیچی‌ها بسیار سریع‌تر از چیزی که بر پایه‌ی جرم دیدارپذیرشان پیش‌بینی شده بود می‌چرخند. این سرعت آنها می ‌تواند به دلیل هاله‌ی ماده‌ی تاریکی باشد که آنها را در بر گرفته.

و اکنون در یافته‌ای غافلگیرکننده که گزارش آن در آستروفیزیکال جورنال لترز منتشر شده، اخترشناسان می‌گویند این ابر-مارپیچی‌ها در حقیقت از چیزی که بر پایه‌ی پیکره‌ی دیدارپذیرشان (ماده‌ی معمولی آنها) پیش‌بینی شده بود هم سریع‌تر می‌چرخند. در سریع‌ترینِ آنها، سرعت ستارگان به ۲ میلیون کیلومتر بر ساعت هم می‌رسد. بر پایه‌ی برخی برآوردها، این تقریبا سه برابر سریع‌تر از سرعت چرخش خورشید خودمان به گرد مرکز کهکشان راه شیری است.

این بدان معناست که نسبت ماده‌ی تاریک به ماده‌ی معمولی در این کهکشان‌ها بیشتر از مارپیچی‌های کوچک‌تری مانند راه شیری است، که باعث سرعت چرخشِ بیشترِ آن شده. این کشف یک چیز دیگر را هم نشان میدهد: بیشترین اندازه‌ای که یک کهکشان مارپیچی می‌تواند داشته باشد.

بزرگ‌ترین کهکشان‌های مارپیچی

اخترشناس پاتریک اوگل به هنگام بررسی درخشان‌ترین کهکشان‌های ثبت شده در پیمایش‌های کهکشانی به ابر-مارپیچی‌ها برخورد: کهکشان‌های مارپیچی‌ای که ماده‌ی دیدارپذیرشان ۱۰ تا ۲۰ برابر راه شیری بود. بزرگ‌ترین و درخشان‌ترین کهکشان‌های کیهان کهکشان‌های بیضیگونِ کپه‌ای هستند نه مارپیچی‌های چرخان، از همین رو این کشف غافلگیرکننده بود.

اوگل می‌گوید: «پنداشت‌ها بر این بوده که کهکشانهای مارپیچی تا پیش از به پایان بردن سوخت ستاره‌زایی‌شان به هر دلیلی، نمی‌توانند بزرگ‌تر از راه شیری بشوند.» اوگل رهبر این پژوهش از بنیاد علوم تلسکوپ فضایی در مریلند است

او و دیگر اخترشناسان ویژگی‌های این ابرمارپیچی‌ها را اندازه گرفتند و از این که با چنین سرعتی می‌چرخند شگفت‌زده شده.

هنگامی که جرمی به گرد جرمی دیگر می‌چرخد، سرعت مداری‌اش بستگی به جرم آن جسم مرکزی دارد. چه سیاره‌ای دور یک ستاره بگردد و چه ستاره‌ای دور مرکز کهکشان بگردد، در هر صورت هر چه جسم مرکزی پرجرم‌تر باشد، سرعت مداری جسم بیرونی بیشتر خواهد بود.

بیشتر کهکشان‌های مارپیچی دارای سرعت چرخشی متناسب با مقدار ماده‌ی دیدارپذیرشان هستند (ستارگان، سیاره‌ها، گازها و ...). ماده‌ی تاریک هم نقش و سهمی در این سرعت دارد، ولی مقدار خود ماده‌ی تاریک هم متناسب با مقدار ماده‌ی دیدارپذیر است، بنابراین سرعت چرخش همچنان متناسب با ماده‌ی دیدارپذیر می‌ماند.

ولی ابرمارپیچی‌ها بسیار سریع‌تر از چیزی که اخترشناسان بر پایه‌ی جرم دیدارپذیر آنها پیش‌بینی کرده بودند می‌چرخند، یعنی عملا نسبت ماده‌ی تاریکِ آنها بسیار بالاتر از ماده‌ی دیدارپذیرشان است. به گمان اوگل و گروهش، در پرجرم‌ترین کهکشان‌های مارپیچی، انباشت ماده‌ی تاریک احتمالا جلوی ساختن ستارگان بیشتر را می‌گیرد. بنابراین با وجود این که آنها به توده‌های (هاله‌های) بزرگ‌تری از ماده‌ی تاریک نگاه می‌کنند، ولی احتمالا مارپیچی‌هایی که به همان نسبت بسیار بزرگ‌تر هستند را در آنها نخواهند دید [یعنی احتمالا ماده‌ی تاریک که ابرمارپیچی‌ها را در بر گرفته بسیار بزرگ است، ولی ماده‌ی دیدارپذیرش به نسبت آن رشد نکرده و بزرگ نیست-م].

از دید اوگل، این کشف [نشان‌دهنده‌ی] یک روش هیجان‌انگیز برای بررسی چگونگیِ رفتار ماده‌ی تاریک و اثر آن بر کیهان است. او می‌خواهد در آینده رصدهایی انجام دهد تا بزرگی واقعی این ابرمارپیچی‌ها را بررسی کرده و چگونگی پیدایش آنها را بیشتر بشناسد.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه نامه:

spiral galaxy - super spiral - The Astrophysical Journal Letters - sun - dark matter - Milky Way - Patrick Ogle - elliptical galaxy - Space Telescope Science Institute - Maryland - planet - star - Hubble - Sloan Digital Sky Survey - 2MFGC 08638

منبع: Astronomy.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

هیدروژن‌ها و اکسیژن‌های شکارچی

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر (۶.۳ مگ)

سحابی بزرگ شکارچی (جبار) که یک منطقه‌ی ستاره‌زایی پهناور در نزدیکی خودمانست را شاید بتوان پرآوازه‌ترین سحابی و ابر کیهانی در اخترشناسی دانست. در این منطقه، گازهای برافروخته و تابناک ستارگان داغ و جوان را در لبه‌ی یک ابر مولکولی میان‌ستاره‌ایِ غول‌پیکر که تنها ۱۵۰۰ سال نوری از زمین فاصله دارد در بر گرفته‌اند.

در این تصویر ژرف (با نوردهی بلند) که پرتوهای گسیلیده از اتم‌های هیدروژن و اکسیژن در آن به رنگ‌های ویژه‌ی هر یک نشان داده شده‌اند، پیچه‌ها و لایه‌های غبار و گاز بیش از همه نمایانند.

سحابی بزرگ شکارچی را می‌توانید با چشم نامسلح نزدیک کمربند سه ستاره‌ای شکارچی -که به سادگی در آسمان شناسایی می‌شود- در صورت فلکی نامدار شکارچی ببینید.

این سحابی افزون بر آن که یک خوشه‌ی باز و درخشان ستاره‌ای به نام خوشه‌ی ذوزنقه را در خود جای داده، پرورشگاه‌های ستاره‌ای پرشمار دیگری را هم در بر گرفته. این پرورشگاه‌ها انباشته‌اند از گاز هیدروژن فراوان، ستارگان داغ جوان، قرص‌های پیش‌سیاره‌ای (پروپلید)، و فواره‌های ستاره‌ای که مواد را با سرعت بسیار از خود بیرون می‌زنند.

سحابی شکارچی یا ام۴۲ حدود ۴۰ سال نوری گستردگی دارد و در بازوی مارپیچی همنام خودش که خورشید هم در آنست، یعنی بازوی شکارچی کهکشان راه شیری جای گرفته است.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

Great Nebula in Orion - molecular cloud - oxygen - hydrogen - constellation Orion - open cluster - star - Trapezium - Orion Nebula - proplyd - stellar je - M42 - spiral arm - Galaxy - Sun

منبع: apod.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

برخورد نزدیک با "بلندترین آذرخش زمین"

اگر آذرخش دیدید پا به فرار بگذارید! این چیزیست که سازمان ملی اقیانوسی و جَوی آمریکا (NOAA) در دفترچه‌های راهنمای خود درباره‌ی ایمنی در برابر آذرخش‌ها می‌گوید. ولی در روز ۱۵ اکتبر ۲۰۱۹، خلبان کریس هولمز هنگامی که آذرخش در ابرهای توفانی پیرامون هواپیمایش آغاز شد جایی برای فرار نداشت.

او می‌گوید: «داشتم در فرازای ۳۵۰۰۰ پایی روی خلیج مکزیک، نزدیک شبه‌جزیره‌ی یوکاتان پرواز می‌کردم که توفان با برق‌های آذرخش آغاز شد. ولی تنها آذرخش معمولی در آن نبود. چندین دیو (شبح، sprite) و فواره که از ابر توفانزا بیرون می‌جهیدند هم پدید آمد.»

فیلمی که هولمز از فاصله‌ی ۵۶ کیلومتری ثبت کرده را اینجا می‌بینید. وی می‌گوید: «شگفت‌انگیزترین چیزی بود که در دوران خلبانی‌ام دیده‌ام»

هولمز رویارویی نزدیکی با یک "فواره‌ی غول‌آسا" داشت، چیزی که به نام "بلندترین آذرخش زمین" شناخته می‌شود، زیرا به اندازه‌ای به بالا می‌جهد که به یون‌سپهر جو، در فرازای حدود ۸۰ کیلومتری می‌رسد. این گونه‌ی آذرخش در سال‌های ۲۰۰-۲۰۰۱ نزدیک تایوان و پورتوریکو یافته شد. از آن هنگام تاکنون تنها چند ده فواره‌ی غول‌آسا به تصویر کشیده شده.

در عکس‌های گذشته که از سطح زمین گرفته شده بودند تقریبا هیچگاه امکان نداشت پایه‌ی این فواره در لبه‌ی ابر را ببینیم [زیرا عکاس‌ها تقریبا زیر ابر بوده‌اند، اگر هم از فاصله‌ی دور به ابر نگاه می‌کردند، به گونه‌ی که بتوانند لبه‌ی بالایی ابر را هم ببینند، پراکنش نور در جو باعث می‌شد فواره دیده نشود-م]. به همین دلیل ویدیویی که هولمز گرفته چیز ویژه‌ای است. او فیلمش را از بالای ابرهای توفانی گرفت، جایی که فواره‌ی غول‌آسا عملا درست در دیدرسش بود.

اسکار ون در ولد از گروه پژوهش آذرخش‌ها در دانشگاه پلی‌تکنیک کاتالونیا که فیلم هولمز را بررسی کرده می‌گوید: «فیلم او به زیبایی قله‌ی ابر، جایی که فواره از آن بیرون می‌زند و به طور معمول بیرون از دید است را نشان می‌دهد. من تک‌نماهایی (تک‌فریم‌هایی) از ویدیو را برگزیدم تا بتوانیم چیزی که رخ داده را به طور دقیق ببینیم.»

نماهایی که ون در ولد برگزیده ترتیب رویدادها را نشان می‌دهند. وی توضیح می‌دهد: «نخست، رشته‌هایی تقریبا به رنگ آبی ملایم به بالا می‌جهند. این‌ها درفشک‌هایی (تیغه‌هایی) همانند "آتش سنت المو" هستند. پس از این که فواره به بیشینه‌ی بلندی خود رسید، چیز دیگری با سرعتِ کمتر از قله‌ی ابر به بیرون می‌زند: یک "پیشگام آذرخش" (lightning leader) سفید داغ.»

این کمی شگفت‌آور بود. برخی پژوهشگران تا سال‌ها فکر می‌کردند فواره‌های غول‌آسا تنها در صورتی می‌توانند به چنین فرازایی برسند که درفشک‌هایشان از پیشگام آذرخ کمک بگیرند (پیشگام آذرخش آنها را تقویت کند). ویدیوی هولمز درست خلاف این را نشان می‌دهد: فواره‌ی غول‌آسا پیش از آن که پیشگام آذرخش حتی از ابر جدا شود به یون‌سپهر می‌رسد.

ترتیب رویدادها در پدیده‌ی "فواره‌ی غول‌آسا"

ون در ولد می‌افزاید: «این نشان می‌دهد که درون این ابر احتمالا یک پیکربندی الکتریکی بسیار نیرومندتر از آنچه پنداشته می‌شد وجود دارد- شاید چیزی به اندازه‌ی ۲۰ میلیون ولت.»

این تنها بدین معنی است که هنوز راه درازی برای شناخت کامل فواره‌های غول‌آسا داریم.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

lightning - NOAA - pilot - Chris Holmes - thunderstorm - Gulf of Mexico - Yucatan Peninsula - sprite - thunderhead - Gigantic Jet - Earth - ionosphere - Taiwan - Puerto Rico - Oscar van der Velde - Lightning Research Group - Universitat Politècnica de Catalunya - Saint Elmo’s Fire - lightning leader - electric

منبع: spaceweather

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

این سیارک به اندازه‌ای گرد است که می‌تواند کوچکترین سیاره کوتوله باشد

زمان آن رسیده که یک سیاره‌ی کوتوله‌ی دیگر به فهرست اجرام سامانه‌ی خورشیدی بیفزاییم. بهترین عکس‌هایی که تاکنون از سیارک های‌جیا گرفته شده نشان می‌دهد که پیکره‌ای تقریبا به طور کامل کروی دارد، اصلی‌ترین نیاز برای شناسایی جرمی به عنوان یک سیاره‌ی کوتوله. ولی شیوه‌ی پدید آمدن آن چیزی‌ست که شاید انگیزه‌ی یک بازنگری در این تعریف باشد.

هایجیا در سال ۱۸۴۹ یافته شده بود ولی تاکنون نتوانسته بودیم عکس‌های پُروضوحی از آن بگیریم. در داده‌هایی که تاکنون داشته‌ایم برایمان ناممکن بود که بفهمیم تغییراتی که در بازتاب نور از هایجیا دیده می‌شود چند درصدش دستاورد دگرگونی‌های پیکره‌اش، و چند درصد از درخشندگی سطحش است. اکنون عکس‌های تازه‌ای که به کمک تلسکوپ بسیار بزرگ (وی‌ال‌تی) در رصدخانه‌ی جنوبی اروپا در شیلی گرفته شده برای نخستین بار پیکره‌ی واقعی آن را نشان می‌دهد که بسیار کروی‌تر از چیزیست که در آغاز پنداشته میی‌شد.

یک جرم برای این که به عنوان یک سیاره‌ی کوتوله شناخته شود باید چهار شرط را برآورده کند: باید در مدار خورشید باشد (به گرد خورشید بچرخد)، نباید یک ماه (قمر) باشد، نباید همه‌ی اجرام کوچک‌تر از خود در مدارش را جاروب کرده باشد [هایجیا در کمربند سیارک‌هاست-م]، و باید جرم کافی داشته باشد که با گرانش خود پیکره‌ای کروی پیدا کرده باشد. ما از پیش می‌دانستیم که هایجیا سه شرط نخست را دارد، و این تصویرهای تازه که میروسلاو بروش از دانشگاه چارلز پراگ به همراه همکارانش از پشت تلسکوپ وی‌ال‌تی گرفته نشان می‌دهند که هایجیا شرط چهارم را نیز برآورده می‌کند.

کوچکترین کوتوله

هایجیا با قطر کمی بیش از ۴۳۰ کیلومتر، کوچک‌ترین سیاره‌ی کوتوله‌ایست که تاکنون یافته شده. قطر کوچکترین سیاره‌ی کوتوله بعد از هایجیا بیش از دو برابر قطر آنست. بر پایه‌ی شبیه‌سازی‌های این دانشمندان، به نظر می‌رسد روند پیدایش این سیاره‌ی کوتوله متفاوت با دیگران بوده است: یک جرم بزرگ‌تر در برخوردی سهمگین به طور کامل در هم شکست و تکه‌های آن با چسبیدن و جوش خوردن به هم یک کره ساختند، برخلاف کوتوله‌های دیگر که در روندی آرام و با گذشت زمان تغییر پیکره داده‌اند.

بروش می‌گوید: «معمولا برای ساختن جرمی مانند سیاره‌ی کوتوله‌ی وستا نیاز به میلیون‌ها سال زمان دارید تا این پیکره‌ی کروی و جامد به دست آید[۱]. اینجا پای رویدادی بسیار خشن‌تر در میان بوده، زیرا رویدادی برخوردی بوده و تنها چند ساعت زمان برده، نه چند میلیون سال.»

هایجیا برای این که به طور رسمی یک سیاره‌ی کوتوله شود باید از سوی انجمن بین‌المللی اخترشناسی گواهی دریافت کند. بروش می‌گوید این سازوکارِ تازه می‌تواند انگیزه‌ای برای بازنگری در تعریف سیاره‌های کوتوله باشد، زیرا اگرچه این سیارک از دید فنی همه‌ی شرایط سیاره‌های کوتوله را دارد، ولی روند خشن شکل‌گیری‌اش آن را متفاوت با دیگر سیاره‌های کوتوله که شکل‌گیری آرام و آهسته‌ای داشته‌اند کرده.

جزییات یافته‌های این دانشمندان در نشریه‌ی نیچر آسترونومی منتشر شده است.

--------------------------------------------

یادداشت:

۱] گفتنی‌ست وستا در حقیقت نه سیارک است و نه سیاره‌ی کوتوله، بلکه یک پیش‌سیاره است- م

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه نامه:

dwarf plane - asteroid - Hygiea - Very Large Telescope - Chile - sun - moon - Miroslav Brož - Charles University - Prague - Vesta - International Astronomical Union - Nature Astronomy

منبع: نیوساینتیست

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

سلفی مریخی روی مخزن خاک رس

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ تر (۹.۵ مگ)

به چه دلیلی باید خاک رُس در سیاره‌ی بهرام (مریخ) وجود داشته باشد؟

روی زمین، خاک رس در ته دریاچه‌های آرام پدید می‌آید، جایی که کانی‌هایی ویژه، آب را در خود به دام می‌اندازند، ولی در سیاره‌ی سرخ چه؟

در این تصویر که روز ۱۲ می ۲۰۱۹ (۲۴۰۵مین روز مریخی یا سولِ کار کنجکاوی) گرفته شده، خودروی کنجکاوی را در منطقه‌ای می‌بینیم که با مته‌کاری در دو سنگ آن به بیشترین انباشت رُسی که تا به امروز در بهرام دیده‌ایم دست یافته است. این انباشت خاک رس گواه دیگری بر وجود آب در دهانه‌ی گیل در گذشته‌ی دور است.

کنجکاوی برای ثبت این خودنگاره (سلفی)، ۵۷ عکس با دوربین انتهای بازوی خودکارش گرفته [خود بازو در عکس‌ها حذف شده- م].

جزییات بسیاری از پیکره‌ی این خودرو که به اندازه‌ی یک اتومبیل است دیده می‌شود، از جمله چرخ‌های ناهموار، ابزارهای علمی پرشمار، و یک دکل بلند که دوربین‌هایی را در بر دارد که کار "چشم‌های" خودرو را انجام می‌دهند. یکی از این چشم‌ها توانایی شلیک باریکه‌ی لیزر فروسرخ نیز دارد.

کنجکاوی همچنان به راندن پیرامون و روی کوه شارپ -در مرکز دهانه‌ی گیل- ادامه می‌دهد. هدف این کاوشگر یافتن سرنخ‌هایی تازه درباره‌ی تاریخ بهرام است و دانستن این که آیا سیاره‌ی سرخ در درازنای تاریخش شرایطی برای پشتیبانی از زندگی داشته یا نه.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

Earth - clay - mineral - Mars - Curiosity - Gale Crater - selfie - infrared - laser - Mount Sharp - red planet

منبع: apod.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

وقتی ایستگاه فضایی از جلوی چهره پاک و بی‌لکه خورشید می‌گذرد

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر (۵ مگ)

ایستگاه فضایی بین‌المللی (آی‌اس‌اس) را معمولا تنها در آسمان تاریک شب می‌توان دید. این پایگاه مداری همچنان که سیاره‌ی زمین را دور می‌زند، در بسیاری از جاها، تقریبا ماهی یک بار مانند نقطه‌ی روشنی که به آرامی در آسمان پیش می‌رود دیده می‌شود.

روشنی ایستگاه فضایی از بازتاب نور خورشید است و تنها از پس از غروب آفتاب و تا پیش از سر زدن آفتاب می‌تواند دیده شود، و همین که وارد سایه‌ی زمین شود، دیگر دیده نخواهد شد.

ایستگاه فضایی را هر از گاهی به هنگام روز هم می‌توان دید، تنها در زمان‌هایی که یکراست از جلوی قرص خورشید می‌گذرد.

گذشتن آن از جلوی خورشید به اندازه‌ای سریع انجام می‌شود که تنها با نوردهی‌های کوتاه می‌توان چهره‌ی تاریک و ضدنورشده‌ی آن را روی زمینه‌ای از قرص روشن خورشید ثبت کرد.

تصویری که اینجا می‌بینید دقیقا همین کار در آن انجام شده. در حقیقت این تصویر پیوندی از رشته نماهایی (عکس‌هایی) است که یک ماه پیش با زمان‌بندی خوب از جایی در سانتافه‌ی آرژانتین گرفته شده بودند.

این رشته نماها سپس با تصویری جداگانه که بافت یکدست و بی‌لکه‌ی سطح خورشید را نشان می‌دهد، و یک نمای دیگر که زبانه‌های خورشیدی را در لبه‌ی آن آشکار کرده پیوند داده شده‌اند.

خورشید اکنون در کمینه‌ی فعالیتش به سر می‌برد ولی این کمینه به گونه‌ی نامنتظره‌ای ژرف بوده به گونه‌ای که خورشید بیشتر روزهای سال ۲۰۱۹ را با چهره‌ای بی‌لکه گذرانده است.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

Earth - International Space Station - ISS - Sun - silhouette - Santa Fe - Argentina - prominence - Solar Minimum - sunspot

منبع: apod.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

ابرخوشه‌ای از کهکشان‌ها در دست ساخت

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر (۳.۳ مگ)

اخترشناسان به کمک رصدخانه‌ی پرتو X چاندرا و چند تلسکوپ دیگر نقشه‌ای پرجزییات از یک برخورد کمیاب میان چهار خوشه‌ی کهکشانی پدید آورده‌اند. جرم هر یک از این چهار خوشه دستکم صدها تریلیون برابر جرم خورشید است و سرانجام همگی به هم پیوسته و یکی از پرجرم‌ترین و بزرگ‌ترین اجرام کیهان را پدید خواهند آورد.

خوشه‌های کهکشانی بزرگ‌ترین ساختارهایی در کیهانند که با نیروی گرانش یکپارچه شده‌اند. آنها از صدها یا حتی هزاران کهکشانِ جای گرفته در گاز داغ تشکیل شده‌اند و دربردارنده‌ی انبوهی از ماده‌ی نادیدنیِ تاریک، حتی بیشتر از ماده‌ی معمولی هستند. گاهی دو خوشه‌ی کهکشانی با هم برخورد می‌کنند، مانند آنچه در "خوشه‌ی گلوله" دیده می‌شود، ولی گاهی نیز همزمان بیش از دو خوشه با هم رویارو می‌شوند.

داده‌های این تلسکوپ‌ها یک مگا-ساختار را در سامانه‌ای به نام آبل ۱۷۵۸ در فاصله‌ی حدود ۳ میلیارد سال نوری زمین، در صورت فلکی تازی‌ها نشان می‌دهد. این سامانه از دو جفت خوشه‌ی کهکشانیِ برخوردی تشکیل شده که دارند به سوی هم پیش می‌روند. دانشمندان نخست در سال ۲۰۰۴ با بهره از داده‌های چاندرا و ماهواره‌ی اروپایی ایکس‌ام‌ام-نیوتن، آبل ۱۷۵۸ را به عنوان یک سامانه‌ی چهار-خوشه‌ای شناسایی کرده بودند.

داده‌های پرتو X چاندرا در این تصویر به رنگ آبی و سفید نشان داده شده‌اند که به ترتیب، گسیلش‌های کم‌نورتر و درخشان‌تر را می‌نمایانند. اینجا همچنین داده‌های نور دیدنی (مریی) از "پیمایش آسمانی دیجیتال اسلون" (اس‌دی‌اس‌اس) هم به چشم‌انداز افزوده شده. داده‌های چاندرا برای نخستین بار یک موج شوک را در گازهای داغِ دو جفت خوشه‌ی شمالی نشان می‌دهد- موج شوک در این گازها مانند چیزی‌ست که از پرواز یک هواپیما با سرعت زِبَرصوت پدید می‌آید. پژوهشگران به کمک همین موج شوک توانستند سرعت این دو خوشه را نسبت به یکدیگر حدود ۳ تا ۵ میلیون کیلومتر بر ساعت برآورد کنند.

این دانشمندان همچنین در این رصدها از داده‌های رادیویی تلسکوپ رادیویی غول‌پیکر موج متری (جی‌ام‌آرتی، GMRT) و داده‌های پرتو X رصدخانه‌ی ایکس‌ام‌ام-نیوتنِ سازمان فضایی اروپا هم بهره جستند.

دو خوشه‌ی شمالی سامانه‌ی آبل ۱۷۵۸. درباره‌اش اینجا خوانده بودید: * شمال، جنوب، شرق، غرب: چهره‌های یک خوشه کهکشانی

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskiesم

twitter.com/1star_7sky

واژه نامه:

Chandra X-ray Observator - cluster - Sun - Bullet Cluster - Abell 1758 - Earth - quadruple galaxy cluster - XMM-Newton - European Space Agency - ESA - X-rays - Sloan Digital Sky Survey - shock wave - sonic boom - supersonic - Giant Metrewave Radio Telescope - GMRT

منبع: nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

الهه سبزپوش سپیده‌دم در آسمان کانادا

ائوس، ایزدبانوی سپیده‌دم در افسانه‌های یونان
باستان. منبع عکس: ویکیپدیا

به نظرتان این شفق قطبی مانند چیست؟

در سال ۲۰۱۳، سحرخیزان شمال کانادا که جرات کرده و در هوای سرد بامدادی برای تماشای آسمان بیرون رفته بودند، با شفقی شگفت‌آور روبرو شدند.
این شفق قطعا شبیه چیزی بود، ولی چه چیزی؟

به گفته‌ی عکاسِ این چشم‌انداز، برخی آن را مانند یک "جادوگر" و برخی هم مانند "ایزدبانوی سپیده‌دم" ["ائوس" در اسطوره‌های یونان باستان- عکس روبرو را ببینید] می‌دانستند. ولی شما هم می‌توانید آن را به هر پدیده‌ی هالووینی ترسناکی تشبیه کنید.

از تشبیه‌های پاریدولیایی که بگذریم، شفق سبزفام درون این عکس بی‌شک هیچ ربطی به هالووین ندارد و یک پدیده‌ی علمی ساده است که در اثر برهمکنش ذرات پرانرژی خورشید با اکسیژنِ درون لایه‌ی بالایی جو زمین رخ داده.

در پایین عکس، آبشار یخ‌زده‌ی الکساندرا دیده می‌شود و میانه‌ی چشم‌انداز هم با دسته‌های درختان همیشه‌سبز آراسته‌ شده.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

 Ghost - Canada - aurora - astrophotographer - witch - goddess of dawn - Halloween - pareidolic - oxygen - Earth - Alexandra Fall - evergreen tree

منبع: apod.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

نقش پرتوهای کیهانی در پدید آمدن تلماسه‌های تیتان

تیتان، بزرگ‌ترین ماه سیاره‌ی کیوان (زحل)، پس از زمین تنها جایی در سامانه‌ی خورشیدی است که اقیانوس‌های مایع روی سطحش دارد، ولی به جز این، پهنه‌های بزرگ بیابان هم دارد که پوشیده از تلماسه (تپه‌ی ماسه‌ای) هستند. باور رایج بر اینست که مواد سازنده‌ی این تلماسه‌ها از آسمان به سطح باریده‌اند، ولی پژوهشی تازه نشان می‌دهد که این مواد می‌توانند همانجا روی سطح ساخته شده باشند.

تلماسه‌های تیتان در منطقه‌ی استوایی آن گسترده شده‌اند و بلندی‌شان در برخی جاها تا ۱۰۰ متر می‌رسد. عکس‌های فضاپیمای کاسینی ناسا نشان می‌دهد که این تلماسه‌ها دربردارنده‌ی مولکول‌های آلی تیره‌رنگی هستند که به گِرد زنجیره‌های بلندی از اتم‌های کربن ساخته شده‌اند.

مولکول‌های آلی را می‌توانیم در در جو انبوهِ تیتان هم ببینیم، چیزی که بسیاری از پژوهشگران را به این نتیجه رسانده که این مواد از جو بر روی سطح باریده‌اند. ولی رالف کایزر از دانشگاه هاوایی در مانوآ و همکارانش پی برده‌اند که این مواد می‌توانند روی خود سطح پدید آمده باشند، در فرآیندی که می‌تواند در اجرام دیگر هم رخ دهد، حتی در اجرامِ بدون جو.

کاسینی شناسه‌ی یخ استیلن را در همان مناطق تلماسه‌های تیتان پیدا کرد، از همین رو کایزر و گروهش آزمایشی را انجام دادند تا ببینند این یخ می‌تواند به روش شیمیایی به مولکول‌های آلیِ پیچیده تبدیل شود یا نه. آنها یخ استیلن را در آزمایشگاه با پرتوهایی پرانرژی همسان با پرتوهای کیهانی که در همه جای کهکشان هستند بمباران کردند، سپس یخ را گرما دادند تا جایی که فرازیده (تصعید) شد و توانستند همنهش (ترکیب) پایانی آن را تعیین کنند [هم‌ارز فارسیِ"تصعید" می‌شود "فرازش". این واژه‌ی مناسبی‌ست که به سادگی می‌توان از آن فعل هم ساخت-م].

آنها پی بردند که پرتوهای باریده بر یخ باعث واکنش شیمیایی در آن شده و مولکول‌های آلی‌ای که در تلماسه‌های تیتان می‌بینیم را پدید بیاورد. رالف لورنتز از دانشگاه جانز هاپکینز مریلند می‌گوید این مولکول‌ها همچنین به احتمال بسیار در جو هم ساخته می‌شوند، و بنابراین می‌توانند از آنجا هم بیایند.

به گفته‌ی کایزر، این فرآیند شاید در اجرام بدون جَوی مانند سیاره‌های کوتوله‌ی پلوتو و ماکی‌ماکی کارایی بیشتری هم داشته باشد، چنانچه در آنها هم نشانه‌های یخ آلی دیده شده.

لورنتز می‌گوید: «سخن آخر این که ما دقیقا نمی‌دانیم شن‌های این تلماسه‌ها از چه هستند و از کجا به آن منطقه رسیده‌اند.» شناخت ما از سطح تیتان بسیار اندک است، به همین دلیل ناسا می‌خواهد کاوشگر دراگون‌فلای را در سال ۲۰۲۶ به آنجا بفرستد. دراگون‌فلای که برای پاسخ به بسیاری از پرسش‌های ما درباره‌ی شیمی تیتان طراحی شده در سال ۲۰۳۴ بر جایی نزدیک این تلماسه‌ها خواهد نشست.

گزارش این دانشمندان در نشریه‌ی ساینس اَدوَنسِز منتشر شده است.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه نامه:

Titan - solar system - sand dune - Saturn - moon - NASA - Cassini spacecraft - organic molecul - carbon - atom - Ralf Kaiser - University of Hawai’i - Mānoa - acetylene - cosmic rays - galaxy - Ralph Lorenz - Johns Hopkins University - Maryland - dwarf planet - Pluto - Makemake - Dragonfly - Science Advances

منبع: نیوساینتیست

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

برای نخستین بار تولد یک عنصر سنگین در برخوردی کیهانی ردیابی شد

* دانشمندان برای نخستین بار یک عنصر سنگین که تازه ساخته شده را در فضا شناسایی کرده‌اند. این عنصر در رویداد برخورد دو ستاره‌ی نوترونی پدید آمده.

به گفته‌ی پژوهشگران، این کشف آگاهی‌هایی درباره‌ی چگونگی ساخته شدن سنگین‌ترین عنصرهای کیهان به ما می‌دهد و تکه‌ی گمشده‌ای از جورچینِ "پیدایش عنصرهای شیمیایی" را برایمان فراهم می‌سازد.

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

داراک واتسون، رهبر این پژوهش از بنیاد نیلز بور دانشگاه کپنهاگ می‌گوید: «این نتایج همچنین تایید می‌کنند که ستارگان نوترونی در خود نوترون دارند.»«واقعا احمقانه به نظر می‌رسد، ولی چیزیست که از آن مطمئن نبودیم. اکنون همه‌ی چیزهایی که یافته‌ایم به عنصرهایی اشاره دارد که تنها در حضور انبوه نوترون‌ها ساخته شده‌اند.»

کیهان آغازین

سه عنصر سبک نخست -هیدروژن، هلیوم، و لیتیوم- در نخستین دَم‌ تاریخ، درست پس از مهبانگ (انفجار بزرگ) ساخته شدند. بیشتر عنصرهای سنگین‌تر از لیتیوم در جدول تناوبی، تا آهن، میلیاردها سال بعد در هسته‌های تارگان ساخته شدند.

ولی چگونگی پیدایشِ عنصرهای سنگین‌تر از آهن، مانند طلا و اورانیوم، تا مدت‌ها ناشناخته بود. پژوهش‌های گذشته سرنخی کلیدی را به ما نشان داده بود: برای این که اتم‌ها رشد کنند و سنگین‌تر شوند باید به سرعت نوترون بگیرند. این نوترون‌گیری سریع که به نام "فرآیند آر" (r-process) شناخته می‌شود تنها در طبیعت در محیط‌های خشن و افراطی رخ می‌دهد، جاهایی که در آنها، اتم‌ها با شمار انبوهی نوترون بمباران می‌شوند.

پژوهش گذشته این را نشان داده بود که یک چشمه‌ی احتمالی برای عنصرهای فرآیند آر می‌تواند ادغام ستارگان نوترونی باشد. ستارگان نوترونی هسته‌های فراچگال ستارگان بزرگند که در پی انفجار ابرنواختری از آنها به جا می‌مانند. دلیل نامیدن این اجرام به نام "ستارگان نوترونی" اینست که آنچنان کشش گرانشی نیرومندی دارند که پروتون‌ها و الکترون‌ها را به هم می‌فشارد و از آنها نوترون می سازد.

مشاهده ادغام دو ستاره‌ی نوترونی

در سال ۲۰۱۷ برای نخستین بار ادغام دو ستاره‌ی نوترونی دیده شد. دانشمندان این مشاهده را با بهره از امواج گرانشی انجام دادند، موج‌هایی در بافت فضازمان که در پی برخورد دو ستاره‌ی نوترونی در فاصله‌ی ۱۳۰ میلیون سال نوری زمین گسیلیده شده بود. به دنبال این رویداد که جی‌دبلیو۱۷۰۸۱۷ نام گرفت، رصدهای تلسکوپی دیگری نیز از زمین برای آن انجام شد.

به گمان واتسون و همکارانش، اگر عنصرهای سنگین‌تر در جی‌دبلیو۱۷۰۸۱۷ پدید بیایند، شناسه‌های این عنصرها احتمالا باید در تابش انفجاری که به دنبال ادغام رخ داده بود و یک "کیلونواَختر" نامیده می‌شد دیده شوند. آنها بر طول موج‌هایی از نور (خطوط طیفی) تمرکز کردند که در روند طیف‌سنجی به این عنصرهای ویژه ربط داده می‌شد.

پژوهش گذشته حضور عنصرهای سنگین در کیلونواختر را نشان داده بود، ولی اخترشناسان تا امروز نتوانسته بودند عنصرهایی را جداگانه را در این رویداد شناسایی کنند. واتسون می‌گوید: «دلیلش این است که عنصرهای نگین‌تر می‌توانند آمیزه‌ای از ده‌ها میلیون خط طیفی پدید بیاورند. هر گز نی‌توانستیم عنصری را از عنصر دیگر بازشناسیم.»

ولی اکنون واتسون و همکارانش با بررسی دوباره‌ی رویداد ادغام ۲۰۱۷ شناسه‌ی عنصر سنگین استرانسیوم را در آن شناسایی کرده‌اند. روی زمین، استرانسیوم به طور طبیعی در خاک و تمرکزیافته در برخی کانی‌های ویژه یافته می‌شود. ترکیبات استرانسیوم حتی می‌تواند در آتشبازی‌ها برای تولید نور سرخ و درخشان به کار می‌رود.

راز استرانسیوم

راز موفقیت این پژوهشگران ساختار اتمی خود استرانسیوم بود که برای عنصری به این سنگینی ساختار به نسبت ساده‌ایست. به دلیل همین ساختار، استرانسیومی که از نظر الکتریکی باردار شده باشد می‌تواند دو خط طیفی نیرومند در نور آبی و فروسرخ پدید بیاورد.

واتسون میگوید: «این واقعیت که می‌توانیم عنصری را در این انفجار پرتوزا (رادیواکتیو) شناسایی کنیم بسیار شگفت‌انگیز است.»

شگفتی این کشف اینجاست که عنصر استرانسیوم اگرچه یک عنصر سنگین است، ولی یکی از سبک‌ترین عنصرهای فرآیند آر هم هست. به گفته‌ی واتسون، پژوهشگران در پژوهش‌های گذشته انتظار یافتن "عنصرهای سنگینِ سنگین‌تری"، یا عنصرهای فرآیند آرِ سنگین‌تری را در کیلونواختر داشتند.

شاید کلید اصلی این کشف غافلگیرکننده به ذرات گریزانی به نام نوترینو ربط داشته باشد، ذراتی که به طور معمول از درون ماده‌ی معمولی می‌گذرد ولی گاهی هم به پروتون ها یا نوترون‌ها برخورد می‌کند.

واتسون میگوید: «برای پدید آوردن یک عنصر سنگینِ به نسبت سبک مانند استرانسیوم، باید نخست چند نوترون را تخریب کنید- برای این کار باید به اندازه‌ای آنها را با نوترینو بمباران کنید تا سریع‌تر به الکترون و پروتون وابپاشند. این به ما درباره‌ی چیزی که درون ستاره‌ی نوترونی روی می‌دهد و چیزی که در چنین ادغامی رخ داده کمی آگاهی می‌دهد.»

واتسون می‌گوید اکنون شاید برای دانشمندان شناسایی عنصرهای سنگینِ دیگر از برخورد ستارگان نوترونی دشوار باشد زیرا از با توجه به سرشت پیچیده‌ی این عنصرها، داده‌های چندان باکیفیتی برای ساختارهای اتمی آنها نداریم. او و همکارانش امیدوارند در سال‌های آینده داده‌هایی را گرد بیاورند که بتوانند به آنها در شناسایی دیگر عنصرهای سنگین در کیلونواخترها کمک کنند.

این دانشمندان جزییات یافته‌های خود را در شماره‌ی ۲۴ اکتبر نشریه‌ی نیچر منتشر کرده‌اند.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

neutron star - neutron - Darach Watson - University of Copenhagen - Niels Bohr Institute - element - hydrogen - helium - lithium - Big Bang - iron - star - gold - uranium - atom - r-process - supernova - gravitational wave - Earth - GW170817 - kilonova - wavelength - spectral line - strontium - firework - neutrino - proton - electron - Nature

منبع: Space.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

اشباح سرخ کیهانی

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر (۵.۸ مگ)

لبه‌های روشن و پیکره‌های شناور در این عکس، نمایی مانند اشباح را در مقیاس کیهانی ساخته‌اند.

این چشم‌انداز تلسکوپی رنگین، بخشی از محدوده‌ی صورت فلکی خداوند اورنگ (ذات‌الکرسی) را نشان می‌دهد و در آن ابرهایی که به پشت جاروب شده و به شکل دنباله‌دار در آمده‌اند به نام‌های آی‌سی ۵۹ (چپ) و آی‌سی ۶۳ را می‌بینیم.

فاصله‌ی این دو ابر از ما حدود ۶۰۰ سال نوریست و دارند در اثر پرتوهای پرانرژی ستاره‌ی داغ و درخشان گاما ذات‌الکرسی به آرامی محو و ناپدید می‌گردد. این ستاره تنها ۳ یا ۴ سال نوری از سحابی‌ها فاصله دارد و درست بیرون از لبه‌ی این چارچوب، بالا سمت چپ جای دارد.

آی‌سی ۶۳ که کمی به گاما ذات‌الکرسی نزدیک‌تر است بیشتر به رنگ سرخ تابش هیدروژن آلفا دیده می‌شود. این رنگ، نماد اتم‌های هیدروژنیست که در اثر تابش پرتوی فرابنفش ستاره، یونیده شده و با گرفتن دوباره‌ی تک الکترون خود و بازگشت به تراز پایین‌تر انرژی.

آی‌سی ۵۹، دورتر از ستاره، تابش هیدروژن-آلفای کمتری دارد ولی تابش آبی‌رنگ بیشتری دارد که نماد ویژه‌ی بازتاب نور ستار‌ه‌ی گاما ذات‌الکرسی از روی غبارهای این سحابی است.

این چشم‌انداز در آسمان حدود یک درجه را می‌پوشاند که بر پایه‌ی فاصله‌ی برآورد شده‌ این ابرها هم‌ارز ۱۰ سال نوریست.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

IC 59 - IC 63 - constellation Cassiopeia - star - gamma Cas - H-alph - hydrogen - atom - ionized - ultraviolet - electron

منبع: apod.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

اسب دریایی سیاه در آسمان

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر (۵ مگ)

در اینجا ساختاری از غبار به درازای یک سال نوری، که به دلیل ظاهرش به نام سحابی اسب دریایی شناخته شده را می‌بینیم که بر زمینه‌ی روشن و پرستاره‌‌ی این بخش کهکشان به حالت ضدنور و تمام تیره دیده می‌شود. این ابرهای غبار تیره و مات که در صورت فلکی شاهانه‌ی قیفاووس جای دارند، بخشی از یک ابر مولکولی در فاصله‌ی ۱۲۰۰ سال نوری زمینند.

این سحابی به نام سحابی "برنارد ۱۵۰" (بی۱۵۰) نیز شناخته می‌شود و یکی از ۱۸۰ لکه‌ی تیره در آسمانست که در اوایل سده‌ی بیستم توسط اخترشناس، ادوارد امرسون بارنارد دسته‌بندی شدند.

هسته‌هایی در این ابرها با فشرده شدن و رُمبش خود دارند گروه‌هایی از ستارگان کم‌جرم می‌سازند که تنها در طول موج‌های بلند فروسرخ می‌توان آشکارشان کرد.

ولی ستارگان رنگین و درخشان بیشماری از صورت فلکی قیفاوس را می‌توانید به سادگی و بی‌واسطه در این چشم‌انداز زیبای کهکشانی مشاهده کنید.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

 Seahorse Nebula - silhouette - star - constellation of Cepheus - Milky Way - molecular cloud - Barnard 150 - B150 - E. E. Barnard - infrared - wavelength

منبع: apod.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

پف‌آلودترین سیاره‌ای که تاکنون یافته شده

سیاره‌های بیگانه‌ی غول‌پیکری که به نام مشتری‌های داغ شناخته می‌شوند و در مداری بسیار نزدیک به ستاره‌ی میزبانشان به گرد آن می‌چرخند می‌توانند مانند یک بادکنک باد شوند. اکنون اخترشناسان یک مشتری داغِ به شدت باد کرده و پف‌آلود یافته‌اند که یکی از کم‌چگالی‌ترین سیاره‌های شناخته شده تا به امروز است.

برداشت هنری از فراسیاره‌ی وسپ-۱۷۴بی

در سه دهه‌ی گذشته وجود بیش از ۴۰۰۰ سیاره بیرون از سامانه‌ی خورشیدی تایید شده. دانشمندان پی برده‌اند که برخی از این فراسیاره‌ها (سیاره‌های فراخورشیدی) بسیار متفاوت با سیاره‌های سامانه‌ی خودمانند؛ برای نمونه، غول‌های گازی‌ای که در فاصله‌ای کمتر از فاصله‌ی تیر تا خورشید به گرد ستاره‌شان می‌گردند و به نام مشتری‌های داغ شناخته می‌شوند.

پژوهش گذشته نشان داده بود که شماری از مشتری‌های داغ به گونه‌ی نامعمولی بزرگند (قطر بسیار دارند) ولی چندان که باید پرجرم نیستند، که نشان می‌دهد پف کرده‌اند، شاید به دلیل گرمای ستاره‌شان. لوییجی مانچینی، نویسنده‌ی اصلی این پژوهش از بنیاد ماکس پلانک برای اخترشناسی در هایدلبرگ آلمان می‌گوید: «با این وجود هنوز نمی‌دانیم چرا برخی از مشتری‌های داغ تا این اندازه پف کرده‌اند.»

یکی دیگر از نویسندگان این پژوهش، گاسپار باکوش که اخترفیزیکدان دانشگاه پرینستون است هم می‌گوید: «شاید حدود ۲۰ نظریه برای فیزیکِ پشت پندامِ (تورمِ) این سیاره‌ها وجود داشته باشد، از جمله اثرهای کشندی و یا جریان‌های الکتریکی نیرومند.»«هنوز پاسخ را نیافته‌ایم [زیرا] پف کردن سیاره‌ای به این بزرگی چیز ساده‌ای نیست.»

اکنون دانشمندان این مشتری داغِ به شدت پف کرده را یافته‌اند. باکوش می‌گوید: «یک سیاره با چگالی بسیار پایین. امید این است که هر چه بیشتر از این فراسیاره‌های پف کرده پیدا کنیم، آگاهی بیشتری درباره‌ی چرایی و چگونگی پف کردن آنها به دست بیاوریم.»

ستاره‌ی میزبان این سیاره وسپ-۱۷۴ نام دارد، یک ستاره‌ی کوتوله‌ی زرد-سفید با جرم حدود ۱.۲۵ برابر خورشید و قطر ۱.۳۵ برابر آن. فاصله‌ی این ستاره‌ی ۲.۲ میلیاردساله از زمین حدود ۱۳۲۵ سال نوری است.

فاصله‌ی این سیاره‌ی غول‌پیکر از ستاره‌اش تنها ۵.۵ "درصد" ای‌یو است -هر ای‌یو (au) برابر است با فاصله‌ی میانگین زمین تا خورشید، یعنی ۱۵۰ میلیون کیلومتر. این مشتری داغ با نام وسپ-۱۷۴بی به نظر می‌رسد جرمش حداکثر ۱.۳ برابر مشتری باشد ولی قطری که برای آن برآورد شده چیزی میان ۷۰ درصد تا ۱۷۰ درصد قطر مشتری است.

دانشمندان در این پژوهش تازه به بررسی داده‌های چندین تلسکوپ در نیمکره‌ی جنوبی پرداختند، به همراه داده‌های ماهواره‌ی پیمایش فراسیاره‌های گذرنده (تس، TESS).

آنها قطر وسپ-۱۷۴بی را بیش از ۱.۴ برابر مشتری به دست آوردند که نشان می‌داد سیاره‌ای به شدت پف کرده است. با این قطر، چگالی وسپ-۱۷۴بی تنها ۰.۱۳۵ گرم بر سانتیمتر مکعب خواهد بود که برابر با چگالی چوب بالسای روشن است و بنابراین می‌توان این سیاره را کم‌چگالی‌‌ترین سیاره‌ای که تاکنون شناخته شده دانست.

سرشت بسیار پف کرده‌ی وسپ-۱۷۴بی می‌تواند از آن یک جرم آرمانی برای دانشمندانی بسازد که می‌خواهند جو سیاره‌های بیگانه را بررسی کنند. به گفته‌ی باکوش، نمونه‌هایی که تاکنون برای بررسی داشته‌ایم کوچک‌تر و کمتر پف‌آلود بودند و همین، دیدن [جو] آنها را دشوارتر می‌کرد.

وی می‌گوید: «در آینده کاوش‌ها و بررسی‌هایی برای شناسایی مولکول‌های سازنده‌ی جو این سیاره انجام خواهد شد. هر چه شناخت بهتری از این سیاره‌های پف کرده پیدا کنیم داده‌های بیشتری برای پدید آوردن یک نظریه‌ی ثابت و استوار درباره‌ی دلیل وجود آنها به دست خواهیم آورد.»

جزییات این پژوهش برای انتشار در نشریه‌ی آسترونومی اند آستروفیزیکز پذیرفته شده و پیش‌چاپ آن هم در شماره‌ی ۱۸ سپتامبر نشریه‌ی برخط arXiv در دسترس است.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

hot Jupiter - star - planet - Earth - solar system - exoplanet - Mercury - sun - Luigi Mancini - Max Planck Institute for Astronomy - Heidelberg - Germany - tidal effect - electric current - Gaspar Bakos - Princeton University - WASP-174 - dwarf star - AU - WASP-174b - Jupiter - Southern Hemisphere - Transiting Exoplanet Survey Satellite - TESS - balsa - exoplanet - Astronomy & Astrophysics - arXiv

منبع: Space.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

شب پرستاره، شاهکار نجومی ونسان ونگوگ

این تصویر در اندازه‌ی بسیار بزرگ‌تر

شاهکار "شب پرستاره" یکی از پرآوازه‌ترین نگاره‌های آسمان شب است که تاکنون آفریده شده. 

این اثر چشم‌اندازی را در جنوب فرانسه را نشان می‌دهد که در سال ۱۸۸۹ به دست ونسان ونگوگ به تصویر در آمده. از دید برخی، سبک و شیوه‌ی چرخان و پیچ و تاب‌دارِ شب پرستاره نمایشی زنده و پویا از آسمان شب پدید آورده است.

اگرچه ونگوگ در اغلب کارهای خود نماها و چشم‌اندازهای واقعی را به تصویر می‌کشید، ولی کارشناسان تاریخ هنر درباره‌ی این که چه سیاره‌ها و ستارگانی در شب پرستاره نمایش داده شده‌اند توافق دقیقی ندارند.

سبک به کار رفته در شب پرستاره پسادریافتگری (پست امپرسیونیسم) است، یک سبک نقاشی رایج و پرطرفدار در سال‌های پایانی سده‌ی نوزده میلادی.

نقاشی اصلی شب پرستاره اکنون در موزه‌ی هنرهای مدرن (نوگرا) در شهر نیویورک، ایالت نیویورک آمریکا نگهداری می‌شود.

نوشته‌ای درباره‌ی شاهکار نجومی دیگری از ونسان ونگوگ: * شب پرستاره بر فراز رن

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

Starry Night - Vincent van Gogh - France - The swirling style of Starry Night appears, to many, to make the sky come alive - star - planet - post-impressionism - Museum of Modern Art - New York City - New York - USA -

منبع: apod.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

شهاب کوچکی که مادرش هم به دنبالش خواهد آمد!

در آغاز بامداد ۲۸ آوریل ۲۰۱۷ یک شهاب آتشگوی (یا آذرگوی) کوچک دل آسمان را بر فراز کیوتوی ژاپن شکافت. و اکنون پژوهشگران با بهره از داده‌های گرد آمده در "پیمایش شهابی سونوتاکو" پی برده‌اند که آن سنگ آسمانیِ آتشین تکه‌ای از یک سیارک بسیار بزرگ‌تر بوده که احتمال می‌رود روزی در آینده‌ به زمین برخورد کند.

نمای ثابت از ویدیویی که گذشتن یک آتشگوی از آسمان کیوتوی ژاپن را در ساعت های آغازین بامداد ۲۸ آوریل ۲۰۱۷ نشان می‌دهد

شهابی که روی سر ژاپن سوخت بسیار کوچک بود. بر پایه‌ی داده‌های سونوتاکو، این سنگ در زمان ورود به جو زمین جرمی حدود ۱ اونس (۲۹ گرم) و پهنای تنها ۱ اینچ (۲.۷ سانتیمتر) داشت. این شهاب خطری برای کسی پدید نیاورد ولی شهاب‌های کوچکی از این دست مورد توجه دانشمندانند زیرا می‌توانند به کمک آنها آگاهی‌هایی درباره‌ی اجرام بزرگ‌تری که این شهاب‌ها از آنها جدا شده‌اند به دست آورند. در مورد این شهاب، پژوهشگران با گرفتن رد آن و دنبال کردن مسیرش به جرم مادری رسیدند- جرمی به نام "۲۰۰۳ وای‌تی۱".

۲۰۰۳ وی‌تی۱ یک سیارک دوتایی است و از یک سنگ بزرگ به پهنای ۲ کیلومتر و یک سیارک کوچک‌تر به درازای ۲۱۰ متر که به گرد آن در چرخش است تشکیل شده. این سامانه‌ی دوتایی در سال ۲۰۰۳ یافته شد و دانشمندان احتمال ۶ درصد برای برخورد آن به زمین در ۱۰ میلیون سال آینده پیش‌بینی کرده‌اند. بنابراین از جمله‌ی اجرامی‌ست که پژوهشگران آنها را "اجرامی با توان خطرزایی" می‌خوانند، هر چند که بعید است در درازنای زندگی هیچ یکی از ما به زمین بخورد.

در سال ۲۰۱۷ این سیارک از کنار زمین نگذشته بود، از همین رو هیچ پیوند آشکار سرراستی میان آن با شهابی که در آسمان ژاپن پدیدار شد وجود ندارد. ولی پژوهشگران چگونگی جابجایی این شهاب آتشگوی را در آسمان دنبال کردند و توانستند با مهندسی وارونه (معکوس)، مدارش در فضا را شناسایی کنند، که با درجه‌ی قطعیت بالایی به سیارک ۲۰۰۳ وای‌تی۱ می‌رسید.

پژوهشگران می‌گویند درست نمی‌دانند که این سنگ کوچک چگونه از ۲۰۰۳ وای‌تی۱ جدا شده بوده ولی بر این باورند که این سنگ بخشی از یک جریان غبار گسترده‌تری بوده که از سیارک بیرون ریخته است. آنها چند توضیح احتمالی برای چگونگی پیدایش این جریان پیشنهاد کردند: شاید ریزشهاب‌سنگ‌های کوچک به طور مرتب به سیارک بزرگ‌ترِ عضو این دوتایی برخورد می‌کنند و مانند گلوله‌هایی که به یک دیوار سنگی می‌خورند، آن را خرد می‌کنند. یا شاید تغییرات گرمایی باعث شده سطح یکی از دو سیارک شکافته و تکه‌های کوچکی از آن به سیاهی فضا پرتاب شود.

یک سناریو[ی دیگر] که پژوهشگران پیشنهاد کردند اینست که این تکه‌ها دستاورد همان فرآیندی هستند که سامانه‌ی ۲۰۰۳ وای‌تی۱ را از آغاز پدید آورده بوده.

به احتمال بسیار، بیشتر مردم سیارک‌ها را سنگ‌هایی بزرگ می‌پندارند که نمونه‌های بزرگِ همین سنگ‌هایی هستند که روی زمین پیدا می‌کنند. ولی به گفته‌ی پژوهشگران، ۲۰۰۳ وای‌تی۱ به احتمال بیشتر یک "توده خرده‌سنگ" است، توده‌ی سُستی از سنگ و خاک که در اثر نیروی گرانش کنار یکدیگر جای گرفته و در ۱۰ هزار سال گذشته به دو جرم که در مدار یکدیگرند تبدیل شده‌اند. نیروهایی که این دو جرم را یکپارچه نگهداشته به احتمال بسیار ضعیفند، و چون دو جرم (که هر کدام کپه‌ای سنگ و خاکند) به طور آشفته در هر چند ساعت یک بار به گرد هم می‌چرخند، می‌توانند بخشی از پیکر خودشان را به فضا پرتاب کنند.

نویسندگان این پژوهش می‌گویند احتمال‌های نامعمول‌تر دیگری هم وجود دارد. شاید آب یخ‌زده دارد از سطح یکی از این دو سیارک فرازیده (تصعید) شده و دوباره به گوی‌های کوچک یخی در فضا تبدیل می‌شود. ولی پژوهشگران این احتمال و احتمال‌های دیگر را بعید می‌دانند.

در حال حاضر می‌دانیم که زمین میزبان تکه‌ی کوچکی از یک سیارک بزرگ بوده. و این تکه‌ی کوچک به احتمال بسیار بخشی از جریانی از تکه‌های کوچک است که گاهی بی‌آن که متوجه شویم وارد جو زمین می‌شوند. و شاید روزی از روزها خود آن سیارک بزرگ هم در پی بچه‌های کوچکش آمده و به زمین ما برخورد کند. آتشگویی که خود این سیارک پدید خواهد آورد بسیار بسیار بزرگ‌تر خواهد بود.

پیش‌نویس پژوهشنامه‌ی این دانشمندان در شماره‌ی ۱۶ اکتبر نشریه‌ی برخط arXiv در دسترس است.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

fireball - Kyoto - Japan - SonotaCo - asteroid - Earth - meteor - 2003 YT1 - binary system - potentially hazardous object - micrometeorite - rubble pile - arXiv

منبع: Space.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

بازتاب ستارگان در بزرگترین آینه جهان

ستارگان، کهکشان‌ها و یک سیاره در این بزرگ‌ترین آینه‌ی جهان بازتابیده‌اند.

بسیاری از این ستارگان در کمان بزرگ و باشکوهی انباشته شده‌اند که پهنای این تصویر را پیموده؛ این کمان در حقیقت صفحه‌ی مرکزی کهکشانمان، راه شیری است.

درون این کمان یک کهکشان دیگر دیده می‌شود: همسایه‌مان، ابر ماژلانی بزرگ (ال‌ام‌سی).

تک و توکی ستاره هم از دید ما بیرون از کمان کهکشانند که از میان آنها می‌توان از دو ستاره‌ی درخشان کژدم‌ل (قلب عقرب، آنتارس) در سمت چپ و شباهنگ در سمت راست نام برد.

سیاره‌ی تابناک مشتری هم زیر پای کژدم‌دل می‌درخشد.

این تصویر از پیوند ۱۵ نمای عمودی درست شده که پیاپی در یک بازه‌ی ۱۰ دقیقه‌ای از کویر نمک اویونی در کشور بولیوی گرفته شده بودند.

کویر نمک اویونی (Salar de Uyuni) بستر خشکیده‌ی یک دریاچه‌ی باستانی و بزرگ‌ترین کویر سیاره‌ی زمین است. این کویر بسیار پهناور و به گونه‌ای باورنکردنی هموار است، آنچنان هموار که پس از یک باران، تبدیل به بزرگ‌ترین آینه‌ی جهان می‌شود: آینه‌ای به پهنای ۱۳۰ کیلومتر.

این تصویر اوایل ماه آوریل از این آینه‌ی پهناور گرفته شده.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

star - plane - Milky Way Galaxy - Large Magellanic Cloud - LMC - Antares - Sirius - planet - Jupiter - Antares - Uyuni Salt Flat - Bolivia - Salar de Uyuni - salt flat - Earth

منبع: apod.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان