خانواده کیوان پرجمعیت‌تر از خانواده مشتری شد!

* کیوان از مشتری پیشی جست! غول گازی فرمانروای سامانه‌ی خورشید (مشتری) دیگر پادشاه ماه‌ها نیست!

اخترشناسان به تازگی ۲۰ ماه (قمر) که تاکنون ناشناخته بوده‌اند را برای سیاره‌ی کیوان (زحل) یافته‌اند و شمار ماه‌های این غول حلقه‌دار را به ۸۲ رسانده‌اند- سه تا بیشتر از مشتری. و خبر جالب‌تر این که شما هم می‌توانید در نامگذاری این اجرام نویافته همکاری کنید.

نمایشی از مدارهای ۲۰ ماهِ تازه یافته شده‌ی کیوان. رنگ سرخ: ماه‌های پس‌رو (مخالف‌گرد). رنگ های آبی و سبز: ماه‌های فرارو (موافق‌گرد). تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

همه‌ی این ۲۰ ماه کوچکند و پهنایشان تنها به حدود ۵ کیلومتر می‌رسد. هفده تای آنها مدارهایی پَس‌رو (مخالف‌گرد، retrograde) دارند، یعنی در جهتی خلاف جهت چرخش خود سیاره به گرد آن می‌چرخند؛ سه تای دیگر فرارو (موافق‌گرد) هستند. به گفته‌ی گروه یابنده، همه‌ی این ۱۷ تا مدار خود به گرد کیوان را در بیش از سه سال زمینی کامل می‌کنند و دورترینِ آنها دورترین ماهِ شناخته شده‌ی کیوان است.

دوره‌ی مداری یکی از سه ماهِ فرارو بیش از سه سال زمینی است، ولی دو تای دیگر دوره‌ی مداری‌شان در حدود ۲ سال زمینی است [تصویر نخست را ببینید].

آن ۱۷ ماه پس‌رو به نظر میرسد عضو دسته‌ای از ماه‌های کیوان به نام "گروه نوردیک" هستند که همگی دارای پارامترهای بنیادی یکسانی‌اند. دو ماهِ فراروی درونی با ماه‌های "گروه اینوییت" همترازی دارند. ماه فراروی بیرونی هم شاید از "گروه گالیک (سلتی)" باشد، ولی هنوز روشن نیست.

هر یک از این گروه‌ها به احتمال بسیار نشانگر برخوردی رر روزگار دور است که باعث از هم پاشیدن یک ماه بزرگ که روزگاری در آن ناحیه به گرد کیوان می‌چرخیده شده بوده.

اسکات شپرد از بنیاد دانش کارنگی در واشینگتن دی.سی می‌گوید: «این گونه دسته‌بندی [که] در ماه‌های بیرونی پیرامون مشتری هم دیده شده، نشانگر برخوردهای خشونت‌باری‌ست که میان ماه‌های خود کیوان و یا برخورد با سیارک‌ها یا دنباله‌دارهای گذرنده‌ی بیرونی رخ داده بوده.»

شپرد با رهبری گروهی از همکارانش -دیوید جویت از دانشگاه کالیفرنیا، لس آنجلس، و جن کلینا از دانشگاه هاوایی- این ماه‌های تازه را به کمک تلسکوپ سسوبارو در هاوایی پیدا کرد.

شپرد می‌افزاید: «ما اکنون داریم به کمک برخی از بزرگ‌ترین تلسکوپ‌های جهان سیاهه‌ای (فهرستی) از ماه‌های کوچک پیرامون سیاره‌های غول‌پیکر را کامل می‌کنیم. آنها کمک مهمی به ما در تعیین چگونگی پیدایش و فرگشت سیاره‌های سامانه‌ی خورشیدی می‌کنند.»

عکس‌هایی که ماهِ فرارو (prograde) و دوردستِ تازه‌ی کیوان در آنها یافته شد. این دو عکس از پشت تلسکوپ وبارو و با فاصله‌ی زمانی یک ساعت گرفته شده‌اند. در این یک ساعت، ستارگان و کهکشان‌های پیش‌زمینه حرکت نمی‌کنند، ولی آن ماه تازه یافته شده‌ی کیوان که با خط‌های نارنجی نشان داده شده بین دو تصویر جابجا می‌شود.

شپرد می‌گوید برای نمونه، وجود این ماه‌های نویافته نشان می‌دهد برخوردهایی که آنها را پدید آورده زمانی رخ داده بوده که شکل‌گیری کیوان کامل شده بوده است. این غول گازی در زمان شکل‌گیری‌اش با قرصی از گاز و غبار در بر گرفته شده بوده. اگر این ماه‌های کوچک در آن زمان [که کیوان هنوز کامل نشده بود] پدید آمده بودند، باید در دل این قرص مواد پیش می‌رفتند و در این صورت، اصطکاکی که بر آنها وارد می‌شد از سرعتشان می‌کاست و آنها را مارپیچ‌وار به سوی کیوان می‌برد.

شپرد سال گذشته یک دوجین ماه برای مشتری یافت، و بنیاد کارنگی برای نامگذاری پنج تا از آنها یک مسابقه‌ی همگانی به راه انداخت [اینجا خواندید: * پنج ماهِ تازه یافته شده‌ی مشتری نامگذاری شدند]. اگر آن مسابقه را از دست دادید نگران نباشید، اکنون یک شانس دیگر پیدا کرده‌اید. ولی به گفته‌ی شپرد، این بار نام‌ها باید برگرفته از اسطوره‌های نوردیک، سلتی، و اینوییت باشند.

--------------------------------------------
تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:
Saturn - Jupiter - solar system - moon - ringed planet - retrograde - Earth - prograde - Norse group - Inuit group - Gallic group - asteroid - comet - Scott Sheppard - Carnegie Institution for Science - Washington, D.C. - David Jewitt - University of California - Los Angeles - Jan Kleyna - University of Hawaii - Subaru Telescope - Hawaii - friction

منبع: Space.com
برگردان: یک ستاره در هفت آسمان