سیاهچاله لنگ با فواره چرخان

سیاهچاله‌ها به عنوان اجرامی که همه چیز، حتی نور را هم می‌بلعند شناخته شده‌اند. بسیاری از آنها در پی برافزایش مواد، افشانه‌هایی نیرومند از پلاسما هم به بیرون می‌افشانند.

این فواره‌ها به طور معمول راست از قطب‌های سیاهچاله بیرون می‌زنند، ولی گویا برای ریزسیاهچاله‌ی درون سامانه‌ی دوتایی "ماکیان وی۴۰۴" که دارد مواد پیکره‌ی ستاره‌ی همدمش را می‌مکد این گونه نیست. ماکیان وی۴۰۴ حدود ۸۰۰۰ سال نوری از زمین دورست و نخستین بار در سال ۱۹۸۹ شناسایی شده بود، زمانی که یک برون‌ریزی غول‌آسا از مواد و پرتوهای پرانرژی در آن رخ داد.

پس از ۲۶ سال خاموشی، این سامانه دوباره در سال ۲۰۱۵ بیدار شد و برای دوره‌ای کوتاه، درخشان‌ترین جرم آسمان در طیف پرتو X پرانرژی شد [درباره‌ی این فوران اینجا خواندید: * فوران یک سیاهچاله که به شکل یک "هدف تیراندازی" دیده شد].

جیمز میلر-جونز از دانشگاه کرتین استرالیا به همراه همکارانش و با بهره از تلسکوپ‌هایی در چند جای آمریکا، از هاوایی تا جزایر ویرجین داده‌های یک برون‌ریزی دوهفته‌ایِ گاز و پرتوها از این سامانه را که در سال ۲۰۱۵ رخ داد بررسی کردند. میلر-جونز می‌گوید: «نکته‌ی چشمگیر این بود که راستای این فواره‌ها در یک بازه‌ی زمانیِ بسیار بسیار کوتاه تغییر می‌کرد- بازه‌ی ۱۰ دقیقه یا کمتر.»

در گذشته هم سامانه‌هایی که راستای فواره‌هایشان تغییر می‌کرد دیده شده بود، ولی بازه‌های زمانی آنها بسیار بلندتر بود.

این سیاهچاله که ۷۸۰۰ سال نوری از زمین دورست، دارد گازهای سطح ستاره ی همدمش را می‌مکد.

میلر-جونز می‌گوید: «این فواره دور سیاهچاله می‌چرخد، بسیار همانند آبی که با فرو رفتن در چاهک دستشویی دور آن می‌چرخد.» این باعث شده یک قرص برافزایشی پیرامون سیاهچاله پدید بیاید. چنین قرص‌هایی به طور معمول نازک و تخت‌اند، مانند یک CD، ولی در ماکیان وی۴۰۴، سیاهچاله دارد آنچنان سریع تغذیه می‌شود که چند هزار کیلومترِ درونیِ قرص، بیشتر مانند یک چنبره یا دونات شده است.

میلر-جونز می‌گوید بهترین توضیح ممکن برای تغییر فواره‌ها اینست که تغذیه‌ی سریعِ سیاهچاله به تابش پرتوهایی انجامیده که باعث شده‌اند بخش درونی قرصِ برافزایشی پف کند. این باعث یک ناهمترازی میان قرص و سیاهچاله می‌شود که فواره‌ها را در جهت‌های گوناگون هل می‌دهد. وی می‌گوید: «بخش پف کرده می‌لنگد، مانند یک فرفره‌ی چرخان روی یک سطح که با کُند شدن، می‌لنگد.»

به گفته‌ی میلر-جونز، این نشان می‌دهد که چگونه جابجایی گازهای یک بخش کوچکِ قرص که پهنایی تنها چند هزار کیلومتر دارد، می‌تواند بر جهت فواره‌هایی که تا فاصله‌ی چند میلیون برابر در فضا کشیده می‌شوند (به اندازه‌ی قطر کل سامانه‌ی خورشیدی) اثر بگذارد: «در حقیقت به گمان ما بیشتر سیاهچاله‌ها چنین ناهم‌ترازی‌ای دارند، ولی تا سیاهچاله برافزایش بسیار سریعی انجام ندهد، این ناهم‌ترازی باعث لنگش فواره‌هایش نمی‌شود.»

گزارش این دانشمندان در نشریه‌ی نیچر منتشر شده.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

black hole - plasma - V404 Cygni - star - X-ray - US - Hawaii - Virgin Islands - James Miller-Jones - Curtin University - Australia - Hawaii - Virgin Islands - Earth - CD - solar system - Nature

منبع: newscientist

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان