سیاهچاله‌ای که به جای مرگ، زندگی به بار آورده

تصویر پیوندی از داده‌های پرتو X چاندرای ناسا و داده‌های رادیویی آرایه‌ی بسیار بزرگ کارل جانسکی (وی‌ال‌ای). چاندرا پرتوهای ایکس نیرومندی (سرخ) را آشکار کرده که از گازهای داغ چرخان پیرامون سیاهچاله گسیلیده می‌شوند. وی‌ال‌ای هم پرتوهای رادیویی (آبی وصورتی-تصویر دوم را ببینید) را نمایان کرده که از فواره‌ی پرانرژی ذراتی که از سیاهچاله روانست گسیلیده شده‌اند. این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر (۳.۹ مگ)

اگرچه سیاهچاله‌ها به دلیل بلعیدن هر آنچه بیش از اندازه به آنها نزدیک می‌شوند اجرام خوشنامی نیستند، ولی این هیولاهای کیهانی می‌توانند جنبه‌ی پرورنده و بارآوری هم داشته باشند.

پژوهشگران با بهره از داده‌های به دست آمده از رصدخانه‌ی پرتو ایکس چاندرای ناسا و چند تلسکوپ دیگر سیاهچاله‌ای را یافته‌اند که فرآیندهای ستاره‌زایی را در چند کهکشانِ بسیار دورتر از خودش به راه انداخته است.

روبرتو جیلی، نویسنده‌ی اصلی این پژوهش از بنیاد ملی اخترفیزیک (ایناف، INAF) در بولونیای ایتالیا می‌گوید: «این نخستین بارست که یک تک سیاهچاله را می‌بینیم که به ستاره‌زاییِ همزمان در بیش از یک کهکشان دامن زده. فکر کردن به این که سیاهچاله‌ی یک کهکشان می‌تواند حرفی برای گفتن در رویدادهای درون کهکشان‌های دیگر در فاصله‌ی میلیون‌ها تریلیون کیلومتری داشته باشد شگفت‌انگیز است.»

این سیاهچاله در مرکز کهکشانی در فاصله‌ی ۹.۹ میلیارد سال نوری زمین جای دارد. دانشمندان برین باورند که این سیاهچاله فرآیند ستاره‌زایی را در دستکم در چهار کهکشان همسایه که بیش از ۱ میلیون سال نوری دورترند به راه انداخته است. این بلندترین فاصله‌ایست که تاکنون سیاهچاله‌ای توانسته در آن ستاره‌زایی به راه بیاندازد.

ستارگان به طور کلی در جاهایی که گاز و غبار انباشته شده باشد ساخته می‌شوند و جایگاهی به نام پرورشگاه ستاره‌ای در آن پدید می‌آورند. ابرسیاهچاله‌های فعال برون‌ریزی‌های نیرومندی از مواد به نام فواره تولید می‌کنند که می‌توانند به پیدایش ستارگان تازه بیانجامند.

مارکو مینیولی، یکی دیگر از نویسندگان این پژوهش از ایناف می‌گوید: «در داستان شاه میداس از لمس جادویی او گفته شده که می‌توانسته فلز را به طلا تبدیل کند. اینجا ما سیاهچاله‌ای داریم که با لمس میان‌کهکشانی خود کمک می‌کند تا گاز به ستاره تبدیل شود.»

سیاهچاله‌ها از قرصی از مواد پیرامونشان تغذیه می‌شوند. این فرآیند گسیلش‌های پرتو ایکس نیرومندی تولید می‌کند که پژوهشگران به کمک تلسکوپ چاندرا می‌توانند آنها را ببینند. جریان‌هایی از ذرات که از سیاهچاله روانند نیز پرتوهای رادیویی می‌گسیلند که دانشمندان می‌توانند با بهره از آرایه‌ی بسیار بزرگ کارل جانسکی (وی‌ال‌ای) آنها را آشکار کنند.

پرتوهای رادیویی در تصویر آرایه‌ی بزرگ کارل جانسکی به رنگ آبی

داده‌های چاندرا از این سیاهچاله این را هم نشان داده که یک سرِ فواره‌ی آن با حبابی گاز داغ در بر گرفته شده که دستاورد برهم‌کنش ذرات فواره با مواد پیرامون است. با گذشت زمان، این حباب رو به کهکشان‌های همسایه گسترده شده و موج شوکی پدید آورده که باعثِ انباشته و فشرده شدن گازهای کناری، و ساخته شدن ستارگان تازه در آنها شده است.

الساندرو پکا، یکی دیگر از نویسندگان این پژوهش از دانشگاه میامی هم می‌گوید: «سیاهچاله‌ها به دلیل قدرتمند و کُشنده بودنشان آوازه‌ی بالایی دارند، ولی همیشه این گونه نیستند. این یک نمونه‌ی برجسته است که نشان می‌دهد آنها گاهی می‌توانند از این پنداشت قالبی سرپیچی کرده و به جای آن، پرورنده باشد.»

گزارش یافته‌های این دانشمندان در شماره‌ی ۱۸ سپتامبر نشریه‌ی آسترونومی اند آستروفیزیکز منتشر شده.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

black hole - NASA - Chandra X-ray Observatory - star formation - Roberto Gilli - National Institute of Astrophysics - INAF - Bologna - Italy - galaxy - Earth - supermassive black hole - King Midas - Marco Mignoli - X-ray - NSF - Karl Jansky Very Large Array - VLA - radio-wave - shock wave - Alessandro Peca - University of Miami - stereotype - Astronomy and Astrophysics

منبع: Space.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان