اخترشناسان مبهوت از رفتار نامعمول ابطالجوزا- آیا این ستاره دارد ابرنواختر می‌شود؟

* یکی از درخشان‌ترین ستارگان آسمان شب به کم‌نورترین حد خود در یک سده‌ی گذشته رسیده، و اخترشناسان هنوز از معنای آن سر در نیاورده‌اند.

شبان‌شانه، آلفای شکارچی یا ابط‌الجوزا، ستاره‌ی درخشان و سرخ‌فام صورت فلکی شکارچی در چند هفته‌ی گذشته به کم‌نورترین اندازه‌ای که در یک سده‌ی گذشته داشته رسیده. اخترشناسان با شور و هیجان از این رویداد می‌گویند و گفتگو درباره‌ی این ستاره را در رسانه‌های همگانی آغاز کرده، برای چیزی که دارد روی می‌دهد گمانه‌زنی‌هایی انجام می‌دهند.

برداشت هنری از ستاره‌ی آلفا شکارچی (ابط‌الجوزا) وانبوه موادی
که از آن به فضا ریخته می‌شود. تصویر بزرگ‌تر

پرسش بزرگ در ذهن همگان اینست که آیا این ستاره می‌خواهد منفجر شده و ابرنواختر پدید آورد؟ اخترشناسان می‌گویند شاید چیزی که می‌خواهد روی دهد این نباشد، ولی باز هم از این که دارند رفتاری را که تاکنون از ابط‌الجوزا ندیده‌اند می‌بینند هیجان‌زده‌اند. چیزهای بسیاری هست که اخترشناسان هنوز درباره‌ی رفتار تغییرپذیر ستارگان ابرغولی مانند ابط‌الجوزا نمی‌دانند، از همین رو هر رفتار نامعمولی یک شانس و فرصت برای یادگیری درباره‌ی زندگی ستارگان خواهد بود.

کاهش نور ابرغول

بیش از یک سده است که اخترشناسان کاهش و افزایش پی در پی ابط‌الجوزا را می‌بنند. ابط‌الجوزا یک ابرغول سرخ است، ستاره‌ای در واپسین روزهای زندگی که پف کرده و بسیار بزرگ شده است. حباب‌هایی از مواد از درون این ستاره بالا می‌آیند و با رسیدن به سطح دوباره در آن فرو می‌روند، و در این فرآیند آمیزه‌ی مواد داغ‌تر و خنک‌ترِ روی سطح را تغییر می‌دهند. این تغییرها باعث می‌شوند ابط‌الجوزا با گذشت زمان پرنور و کم‌نور به نظر برسد.

ریچارد واساتونیک، اخترشناس دانشگاه ویلانووا در پنسیلوانیا حدود ۲۵ سالست که درخشش ابط‌الجوزا را با یک تلسکوپ ۱۰ اینچی در حیاط خانه‌اش اندازه می‌گیرد. او این کار را با همکاری یکی دیگر از اخترشناسان ویلانووا به نام ادوارد گینن، و یک اخترشناس آماتور به نام تامس کالدروود انجام می‌دهد. آنها در ماه اکتبر متوجه شدند که ابط‌الجوزا دارد دوباره کم‌نور می‌شود. تا اوایل دسامبر پی بردند که ابط‌الجوزا از هر زمانی در ۲۵ سال گذشته کم‌نورتر شده، و برای آگاهانیدن دیگر اخترشناسان پستی در این باره در تارنمای The Astronomer’s Telegram منتشر کردند.

گینن می‌گوید: «داشت همینجوری کم‌نور می‌شد، هر شب کم‌نورتر از شب پیش، من می‌گفتم خوب، دیگر باید متوقف شود [کم‌نورتر نشود]. ولی متوقف نمی شد.»

در ۲۳ دسامبر آنها یک پست ‌به‌روزرسانی فرستادند. ابط‌الجوزا باز هم کم‌نورتر شده بود، و این کم‌نورترین در یک سده‌ی گذشته بود- یعنی از زمانی که اخترشناسان توانسته بودند درخشش آن را با آشکارسازها اندازه بگیرند نه این که تنها با چشمشان داوری کنند. ابط‌الجوزا به طور معمول در زمان بیشینه‌ی درخشش، یکی از شش یا هفت ستاره‌ی درخشان نخستی است که چشم انسان می‌تواند در آسمان شب ببیند. ولی تا نیمه‌های دسامبر چندین پله پایین‌تر آمده و در رده‌بندی درخشان‌ترین ستارگان آسمان به جایگاه ۲۱ رسیده بود.

نزدیک به انفجار؟

ین دوره‌ی کم‌نور شدنِ نامعمول برخی از اخترشناسان را به این فکر انداخته که شاید ابط‌الجوزا می‌خواهد ابرنواختر شود. گفتنی‌ست اگر چنین چیزی رخ دهد زندگی زمینی آسیبی نخواهد دید.

اخترشناسان بر پایه‌ی جرم یک ابرغول برآورد کرده‌اند که در سن حدود ۹ میلیون سالگی باید منفجر شود. گینن می‌گوید ابط‌الجوزا احتمالا سنی میان ۸ تا ۹ میلیون سال دارد. بر پایه‌ی برآوردی که به تازگی انجام شده شاید زمانی حدود ۱۰۰ هزار سال به ابرنواختر شدن ابط‌الجوزا مانده باشد. این ستاره اگر منفجر شود چشم‌اندازی تماشایی پدید خواهد آورد. گینن می‌گوید نور انفجارش تقریبا نصف نور قرص ماه کامل خواهد بود. هر کسی که خو‌ش‌شانس باشد و آن روز را ببیند ستاره‌ای را خواهد دید که تا چند ماه پیش از ناپدید شدنش حتی به هنگام روز هم دیده خواهد شد.

اخترشناسان رفتار ستارگان بسیاری را پس از انفجارشان به دقت رصد کرده‌اند. ولی هیچ کس تاکنون رفتار یک ستاره را در زمانِ نزدیک به انفجارش به طور دقیق ندیده. از همین رو اخترشناسان واقعا نمی‌دانند این کم‌نور شدن کنونیِ ابط‌الجحوزا به یک ابرنواختر می‌انجامد یا نه. چیزی که می‌دانند اینست که احتمال رخ دادن انفجار اکنون که شناختمان از رفتار و حتی سن ابط‌الجوزا این همه نادقیق است بسیار کم است.

گینن و گروهش همچون دهه‌های گذشته به دیدبانی ابط‌الجوزا ادامه می‌دهند. به نظر می‌رسد در گذشته تغییر نور ابط‌الجوزا هم چرخه‌ی تقریبا ۶ ساله داشته و هم ۴۲۵ روزه، بنابراین اخترشناسان انتظار دارند در ماه ژانویه به کمترین درخشش برسد و سپس دوباره پرنور شود. ولی باید ببینند چنین چیزی می‌شود یا نه.

گینن می گوید: «پیش‌بینی این که در آینده برای ابط‌الجوزا چه رخ خواهد داد کاری دشوار است.»

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه نامه:

Betelgeuse - star - onstellation Orion - variable - supergiant - red supergiant - Richard Wasatonic - Villanova University - Pennsylvania - Edward Guinan - Thomas Calderwood - Astronomer’s Telegram - Earth - full Moon

منبع: Astronomy.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان