تصویر مستقیم از یک کوتوله قهوه‌ای

اخترشناسان به کمک دو رصدخانه‌ی موناکیا (تلسکوپ سوبارو و رصدخانه‌ی دبلیو.ام. کک) یک کوتوله‌ی قهوه‌ای را در مداری پیرامون یک ستاره‌ی خورشیدسان در فاصله‌ی تنها ۸۶ سال نوری زمین یافته‌اند که مرجعی کلیدی برای شناخت ویژگی‌های نخستین فراسیاره‌هایی که به طور مستقیم تصویربرداری شده‌اند برای ما فراهم می‌کند.

تلسکوپ سوبارو نخست این جرم را شناسایی کرد و تصویرهای بسیار واضح و روشنی از آن گرفت. دانشمندان برای گرفتن عکس‌های مستقیمِ بیشتر، رصدهای دیگری با تلسکوپ سوبارو انجام دادند و تصویرهای فروسرخی هم به کمک رصدخانه‌ی کک از آن گرفتند و تایید کردند که این جرم همدمِ مدارگردِ ستاره‌ی "اچ‌دی ۳۳۶۳۲ ای‌ای"، است و نه یک ستاره‌ی نامربوطِ پس‌زمینه. این پژوهشگران همچنین با بهره از داده‌های تکمیلی ماهواره‌ی اخترسنجی گایا پی بردند که این کوتوله‌ی قهوه‌ای دارای جرمی حدود ۴۶ برابر مشتری است.

این کوتوله‌ی قهوه‌ای با نامِ "اچ‌دی ۳۳۶۳۲ ای‌بی"، یکی از کم‌شمار اجرامی از این گونه است که در فاصله‌ای در اندازه‌ی سامانه‌ی خورشیدی (تیر تا پلوتو) به گرد ستاره‌ای مانند خورشید می‌گردد.

این پژوهش در شماره‌ی ۳۰ نوامبر ۲۰۲۰ نشریه‌ی آستروفیزیکال جورنال لترز منتشر شده است.

کوتوله‌های قهوه‌ای رده‌ای از اجرامند که کوچک‌تر از ستاره هستند ولی پرجرم‌تر از غول‌های گازی‌ای مانند مشتری‌اند. آنها را "ستارگان ناکام" می‌خوانند زیرا جرم کافی برای راه انداختنِ فرآیندِ همجوشی هسته‌ای در هسته‌ی خود، و درخشان شدن مانند یک ستاره را ندارند.

این دانشمندان تصویرِ سامانه‌ی اچ‌دی ۳۳۶۳۲ را با بهره از فناوری نیرومند "اپتیک سازگار" (ای‌او) در هر دو رصدخانه‌ی موناکیا ثبت کردند: سامانه‌ی بسیار پیشرفته‌ی تصویربرداری از فراسیاره‌های سوبارو (SCExAO/CHARIS)، و سامانه‌ی پیشرفته‌ی اپتیک سازگار کک با همراهی دوربین فروسرخ-نزدیکِ این رصدخانه (NIRC2). در این فناوری‌ها، آشفتگی‌های جوی که تصویرهای نجومی را مات و دگرگون می‌کنند زدوده (حذف) می‌شود و تصویری پُروضوح‌تر به دست می‌دهد.

داده‌های تلسکوپ سوبارو نشان می‌داد که جو این کوتوله‌ی قهوه‌ای می‌تواند دربردارنده‌ی آب و مونوکسید کربن باشد.

ثِین کوری، نویسنده‌ی اصلی این پژوهش می‌گوید: «ما به لطف تصویرهای بی‌اندازه پروضوحِ سامانه‌ی SCExAO/CHARIS نه تها می‌توانیم "اچ‌دی ۳۳۶۳۲ ای‌بی" را ببینیم، بلکه سنجش‌های فرا-دقیقی هم برای جایگاه و طیف آن انجام دهیم، که این به ما سرنخ‌هایی مهم درباره‌ی ویژگی‌های جَوی و پویایی (دینامیکِ) آن می‌دهد.»

اچ‌دی ۳۳۶۳۲ ای‌بی بینش‌های کلیدی تازه‌ای درباره‌ی جو سیاره‌ها در "اچ‌آر ۸۷۹۹"، نخستین سامانه‌ی فراخورشیدی که از آن عکس گرفته شد می‌دهد، زیرا دمای آن گویا بسیار همانند آن فراسیاره (سیاره‌ی فراخورشیدی) است، هر چند که پیرتر است، با جرم و گرانش بالاتر. [درباره‌ی اچ‌آر ۸۷۹۹ اینجا خواندید: * بهترین تصویربرداری طیفی از یک سیاره فراخورشیدی]

کوری می‌گوید: «داده‌های گرمایی دوربین فروسرخ NIRC2 رصدخانه‌ی کک امکان داد تا جوِ اچ‌دی ۳۳۶۳ ای‌بی را بهتر با نخستین فراسیاره‌های مستقیما تصویربرداری شده ("اچ‌آر ۸۷۹۹ بی‌سی‌دی‌ئی" که آن هم با همکاری کک یافته شده بود) مقایسه کنیم.»

اخترشناسان امیدوارند با بررسی سیاره‌های اچ‌دی ۳۳۶۳۲ ای‌بی و اچ‌آر ۸۷۹۹ آگاهی‌های بیشتری درباره‌ی چگونگی ارتباطِ شرایطِ جوی سیاره‌ها و کوتوله‌های قهوه‌ای با سن و همنهش‌های گوناگون آنها، از جمله جرم، دما، و ویژگی‌های شیمیایی‌شان به دست آورند.

-------------------------------------------

تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:
Maunakea - Subaru Telescope - W. M. Keck Observatory - brown dwarf - Sun-like star - Earth - exoplanet - HD 33632 Aa - Gaia - astrometry - Jupiter - Solar System - Mercury - Pluto - The Astrophysical Journal Letters - failed star - nuclear fusion - core - adaptive optics - AO - SCExAO/CHARIS - Near-Infrared Camera - NIRC2 - carbon monoxide - Thayne Currie - planet - HR 8799 - extrasolar system - exoplanet - HR 8799 bcde -

منبع: رصدخانه‌ی کک
برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

مسیر بازگشت

ستارگان آشنای شب‌های زمستانی شمال در این چشم‌انداز شبانه که از جایی نزدیک ژانگ‌یی، گانسوی چین و مرز مغولستان درونی گرفته شده می‌درخشند.
در این تصویر که در ساعت های آغازین ۱۷ دسامبر، با یک تک-نوردهی گرفته شده، شکارچی را در میانه‌ی چارچوب و رد کج یک آذرگوی را که در روشنی تقریبا به پای سیاره‌ی بهرام در سمت راست چارچوب می‌رسد می‌بینیم.
رد این آذرگوی که ستارگانِ درخشانِ سرپیشین و سرپَسین (دوقلوهای آلفا و بتای دودوپیکر) نزدیکِ بالای چارچوب را از هم جدا کرده و زمان‌بندی آن با دومین ورود به جوِ کپسول نمونه‌های چانگ-یی ۵ همخوانی دارد.
این کپسول که حدود ۲ کیلوگرم از سنگ و خاک ماه را در بر داشت در مغولستان درونی سیاره‌ی زمین فرود آمد و پیروزمندانه بازیابی شد.
این سنگ و خاک‌ها از سطحی به نسبت جوان نزدیک منطقه‌ی کوهستانی رومکر در اقیانوس توفان‌های ماه گرد آورده شده بود.
فضاپیمای چانگ-یی ۵ چین که در ۲۳ نوامبر راهی ماه شد، نخستین ماموریتِ بازگردانی نمونه‌های ماه را از زمانِ ماموریت "لونا ۲۴" شوروی در ۱۹۷۶ تاکنون انجام داد.

-------------------------------------------

تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:
  Zhangye - Gansu - China - Inner Mongolia - fireball - Mars - Gemini - star - Castor - Pollux - Chang'e 5 - planet - Earth - Mons Rumker - Moon - Oceanus Procellarum - Soviet Union - Luna 24

منبع: apod.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

رقص غول‌ها

اگر ویدیو اینجا اجرا نشد می‌توانید آن را در تلگرام، فیسبوک، و یا اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان ببینید

تاکنون فیلمی از همیستان (مقارنه‌ی) بزرگِ مشتری و کیوان دیده‌اید؟

این ویدیوی زمان‌گریز از پیوند یک رشته عکس درست شده که در تایلند گرفته شده‌اند، و این دو سیاره‌ی غول‌پیکر را نشان می‌دهد که با فاصله ی زاویه‌ایِ حدود یک دهم درجه از کنار یکدیگر می‌گذرند.
در نخستین رشته‌ی این همیستان بزرگ، یک نمای به نسبت نزدیکِ پنج روزه از مشتری را می‌بینیم که ماه‌ها و نوارهای ابری‌اش به خوبی در آن دیده می‌شوند، سپس رشته‌ی دوم ویدیو را می‌بینیم که یک نمای دورترِ ۹ روزه است.
اگرچه مشتری و کیوان در شب ۲۱ دسامبر ۲۰۲۰ از چشم ما با فاصله‌ی بی‌اندازه کمی در آسمان از کنار هم گذشتند، ولی در واقعیت این دو حدود یک میلیارد کیلومتر از هم دور بودند.
این دو غول گازی در هر ۱۹.۸۶ سال یک بار چنین دیداری را با هم انجام می‌دهند. ولی در ۳۹۷ سال گذشته هرگز تا این اندازه از نظر زاویه‌ای به هم نزدیک نشده بودند و تا ۶۰ سال دیگر هم نخواهند شد.
ولی این که چیزی نیست! اگر تا سال ۷۵۴۱ شکیبایی کنید، می‌توانید مشتری را ببینید که یکراست از جلوی کیوان می‌گذرد.

-------------------------------------------

تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:
Jupiter - Saturn - Great Conjunction - time-lapse - Thailand - giant planet - moon

منبع: apod.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

میله درخشانی از ستاره

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر (۳.۳ مگ)

میله‌ی مرکزی باشکوه کهکشان ا‌ن‌جی‌سی ۲۲۱۷ که در صورت فلکی سگ بزرگ جای دارد، در این تصویر تازه‌ی تلسکوپ فضایی هابل ناسا می‌درخشد.

این کهکشان مارپیچی میله‌ای که به نام "ای‌ام ۰۶۱۹-۲۷۱" هم شناخته می‌شود، حدود ۶۵ میلیون سال نوری از زمین فاصله دارد و با پهنای ۱۰۰ هزار سال نوری، هم‌اندازه‌ی راه شیری خودمانست.

ستارگان فراوانی که در بخش مرکزی این کهکشان انباشته شده‌اند این میله‌ی درخشان را که با دسته‌ای از بازوان مارپیچیِ تنگ و بسته در بر گرفته شده ساخته‌اند.

میله‌ی مرکزی در این گونه کهکشان‌ها، با کمک به کشیده شدنِ گاز از قرص کهکشان به میانه‌ی آن، نقش مهمی در فرگشت آنها بازی می‌کند. گاز و غباری که به آنجا کشیده شده سپس یا در ساخت ستارگان تازه به کار می‌رود یا به چاه ویل ابرسیاهچاله‌ی مرکزی کهکشان سرازیر می‌شود.

ابرسیاهچاله‌ها (سیاهچاله‌های ابرپرجرم یا کلان‌جرم) که جرمشان به چند صد برابر تا میلیاردها برابر خورشید می‌رسد، تقریبا در مرکز همه‌ی کهکشان‌های بزرگ لانه دارند.

رنگ‌آمیزی این عکس با بهره از داده‌های "تلسکوپ پیمایش سراسری و سامانه‌ی واکنش سریع" (پان-استارز) انجام گرفته است.

--------------------------------------------

تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:
central bar - NGC 2217 - AM 0619-271 - Canis Major - The Greater Dog - NASA - ESA - Hubble Space Telescope - Earth - barred spiral galaxy - Milky Way - star - spiral arm - supermassive black hole - Sun - Panoramic Survey Telescope and Rapid Response System - Pan-STARRS

منبع: ساینس‌دیلی
برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

گذشتن سریعِ سایه ماه از روی زمین

اگر ویدیو اینجا اجرا نشد می‌توانید آن را در تلگرام، فیسبوک، و یا اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان ببینید

زمین به هنگام یک خورشیدگرفتگی کلی چگونه دیده می‌شود؟
سطح سیاره‌مان در بخش‌هایی که مردم خورشیدگرفتگی را می‌بینند تاریک دیده می‌شود، زیرا این بخش‌ها همان جاهایی هستند که سایه‌ی ماه افتاده.
لکه‌ی سایه با سرعتی نزدیک به ۲۰۰۰ کیلومتر بر ساعت از روی زمین می‌گذرد و جاهایی که بر سر راهش هستند را به طور معمول تا چند دقیقه تاریک می‌کند و سپس می‌گذرد.
در این ویدیوی زمان‌گریز که از یک ماهواره‌ی زمین‌ایستا (زمین‌ثابت) گرفته شده، سیاره‌ی زمین را به هنگام خورشیدگرفتگی کلی اوایلِ همین ماه (دسامبر) می‌بینیم. در آغاز، زمین غرق در تاریکی شب است، ولی به زودی خورشید از پایین، سمت راست سر می‌زند و روز می‌آید.
با آغاز روز جابجایی ابرها را روی سیاره‌ی آبی می‌بینیم واینجاست که ناگهان سایه‌ی گِرد ماه از سمت چپ پدیدار می‌شود، با شتاب از روی آمریکای جنوبی می‌گذرد و پایین، سمت راست ناپدید می‌شود.
پایان ویدیو همراهست با آغازِ دوباره‌ی شب.
خورشیدگرفتگی کلی بعدی در دسامبر آینده رخ خواهد داد، ولی این بار تنها از بخش‌هایی در جنوبگان (قاره‌ی قطب جنوب) دیده خواهد شد.

-------------------------------------------

تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:
Earth - total solar eclipse - Moon - time-lapse - geostationary - sun - planet - South America - Antarctica

منبع: apod.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

آیا خورشید دور چیزی می‌گردد؟

برداشت هنری از کهکشان راه شیدی. خورشید در لبه‌ی بیرونی شاخک شکارچی (Orion Spur) جای دارد- جریانی از ستارگان که به یکی از بازوهای مارپیچی وصل است. این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر (۵ مگ)

آیا خورشید به گرد چیزی می‌چرخد؟ تا جایی که می‌دانیم بله! خورشید، و کل سامانه‌ی خورشیدی به همراهش، کهکشان را دور می‌زنند. به هنگام این گردش، نسبت به مرکز کهکشان هم دور و نزدیک می‌شود. "اَپاکهکشان" (apogalacticon) یک گام برجسته در این سفر است: دورترین نقطه‌ی مدار کهکشانیِ خورشید نسبت به هسته‌ی کهکشان.

کهکشان راه شیری توده‌ای از بیش از ۱۰۰ میلیارد ستاره است که خورشید هم یکی از آنهاست. همه‌ی این ستارگان در اثر نیروی گرانش به درون ساختاری گِرده-مانند به پهنای ۱۰۰ هزار سال نوری (یا ۹۶۵ کوادریلیون کیلومتر!) و کلفتی حدود ۱۰۰۰ سال نوری کشیده شده‌اند. یک مدل بسیار خوب برای سنجش چنین ساختاری، یک سی‌دی یا دی‌وی‌دی است که پهنایش ۱۰۰ برابر کلفتی‌اش باشد.

همه‌ی ستارگانی که کهکشان‌مان را ساخته‌اند به گرد مرکز کهکشان می‌چرخند، درست مانند سیاره‌هایی که به گرد خورشید می‌چرخند. خورشید در هر ۲۵۰ میلیون سال یک بار با فاصله‌ی میانگین ۲۸۰۰۰ سال نوری از مرکز کهکشان، آن را دور می‌زند. این بدین معناست که خورشید در درازنای ۵ میلیارد سال زندگی‌اش، تاکنون حدود ۲۰ بار به گرد مرکز کهکشان چرخیده. ما اکنون داریم به سوی نقطه‌ای در صورت فلکی زانوزده (هرکول) می‌رویم، نقطه‌ای در آسمان به نام چکاد یا آماج خورشیدی. با داشتن سرعت حدود ۵۶۰ هزار مایل بر ساعت (۹۰۱ هزار کیلومتر بر ساعت)، خورشید -و همه‌ی سامانه‌ی خورشیدی- در هر دو هفته راهی به اندازه‌ی قطر مدار زمین را می‌پیمایند.

[بر پایه‌ی پژوهشی تازه که اینجا خواندید، فاصله‌ی کنونی خورشید از مرکز کهکشان ۲۸۵۰۰ سال نوری است.]

مدار خورشید هم درست مانند مدار زمین و دیگر سیاره‌ها، کاملا دایره‌ای نیست. مدارهای سیاره‌ها بیضی است؛ می‌توانید آن را مانند دایره‌ای بدانید که کش آمده. این بدان معنی‌ست که فاصله‌ی زمین تا خورشید ثابت نیست، بلکه در درازنای یک سال به اندازه‌ی چند درصد تغییر می‌کند. سیاره‌مان در آغاز دی ماه به نزدیک‌ترین فاصله تا خورشید می‌رسد و در آغاز تیر هم به دورترین فاصله.

بسیاری از اجرام مداری چنین رفتاری دارند. در چرخش یک جرم به گرد جرمی دیگر، نقطه‌ای هست که دو جرم در آن به هم نزدیک‌ترینند و نقطه‌ای هم هست که در آن از هم دورترینند. این دو نقطه به ترتیب پیراهَباک (periapsis) و اَپاهَباک (apoapsis) نامیده می‌شوند. گاهی اخترشناسان این دو واژه را برای اجرام ویژه‌ای تعریف می‌کنند. برای ماهواره‌هایی که در مدار زمینند، نزدیک‌ترین و دورترین نقطه‌ها پیرازَم (حضیض) و اَپازَم (اوج) نام دارند. برای مدار سیاره‌ها، جایی که سیاره به خورشید نزدیک‌ترین یا دورترین هستند به نام‌های پیراهور و اَپاهور (باز هم همان حضیض و اوج) خوانده می‌شوند.

و برای ستاره‌ای که به گرد مرکز کهکشان می‌چرخد، نزدیک‌ترین و دورترین نقطه به مرکز کهکشان به ترتیب پیراکهکشان (perigalacticon) و اَپاکهکشان (apogalacticon) نامیده می‌شوند.

چرخشِ چیزهایی به گرد چیزهای بزرگ‌تر موضوعی بسیار رایج در اخترشناسی است. ماه به گرد زمین می‌چرخد. زمین -و همه‌ی سیاره‌ها، سیارک‌ها، و دنباله‌دارها- به گرد خورشید می‌چرخند. همه‌ی سیاره‌ها به جز دو تا (ناهید و تیر) دارای ماه‌هایی هستند که به گردِشان می‌چرخند. ستارگان به گرد ستارگان دیگر می‌چرخند هر جایی از کیهان که نگاه کنیم مداری می‌بینیم. حتی کهکشان‌مان هم دارای چندین کهکشان کوچک‌ترِ ماهواره‌ایست. دو تا از بزرگ‌ترینِ این کهکشان‌های ماهواره‌ای (ابرهای ماژلانی) با چشم نامسلح هم در آسمان نیمکره‌ی جنوبی دیده می‌شوند!

مدار خورشید به گرد مرکز کهکشان در عمل به گونه‌ی چشمگیری پیچیده‌تر از مدار سیاره‌ها است. این مدار یک بیضی ساده نیست. خورشید در مسیر مداری‌اش به گرد مرکز راه شیری، در صفحه‌ی قرص کهکشان بالا و پایین هم می‌رود. می‌توانید این حرکت خورشید را مانند بالا و پایین رفتنِ اسب‌های یک چرخ و فلک (کاروسل) بدانید. ما تقریبا هر ۳۰ میلیون سال از صفحه‌ی کهکشان می‌گذریم [و از آن بالاتر یا پایین‌تر می‌رویم-م]. در زمان کنونی ما داریم رو به بالای صفحه‌ی کهکشان می‌رویم و تقریبا ۷۰ سال نوری بالاتر از آنیم.

مسیر سامانه‌ی خورشیدی پیامدهای جالبی برای اخترشناسانِ آینده دارد. از آنجایی که همه‌ی گاز و غبارهای میان‌ستاره‌ای در صفحه‌ی کهکشان جای دارند، دیدِ ما به مرکز کهکشان بسته است [این گازها و غبارها جلوی دیدمان را گرفته‌اند و مرکز کهکشان را نمی‌توانیم ببینیم-م]. تنها راه ما برای این که بتوانیم چیزی درباره‌ی قلب راه شیری بدانیم بهره‌گیری از تلسکوپ‌های فروسرخ بزرگی‌ست که می‌توانند در ابرهای غبار کیهانی نفوذ کنند. ولی تا حدود ۱۰ میلیون سال دیگر، به اندازه‌ی چشمگیری بالاتر از صفحه‌ی کهکشان، و بنابراین بالاتر از انبوه موادی که دیدمان را بسته‌اند خواهیم رفت. اگر در آن زمان هنوز انسانی زندگی کند، شاید بتواند بدون نیاز به رفتن از خانه، بیننده‌ی چشم‌اندازی خیره‌کننده از مرکز کهکشان باشد!

حرکت زمین در فضا پیچیده‌تر از آنست که می‌پندارید. ما می‌چرخیم (دور خودمان)، می‌گردیم (در مدار)، و می‌لنگیم (در صفحه‌ی کهکشان)- و کل سامانه‌ی خورشیدی دارد از فضاهای میان ستارگان می‌گذرد. اپاکهکشان یک نشانه در سفر کهکشانی ماست؛ نقطه‌ای‌ست که در آن، از مرکز کهکشان دورترین هستیم. سامانه‌ی خورشیدی با گذشتن از اپاکهکشان، دوباره آغاز به نزدیک شدن به مرکز کهکشان می‌کند، سرعت جابجایی‌اش در فضای میان‌ستاره‌ای بالا می‌رود، و یک سفر ۲۵۰ میلیون ساله‌ی دیگر را به گرد مرکز کهکشان می‌آغازد.

-----------------------------------------

تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:
sun - solar system - apogalacticon - galactic orbit - core - Milky Way Galaxy - star - CD - DVD - galactic center - planet - Hercules constellation - solar apex - ellipse - periapsis - apoapsis - Earth - perigee - apogee - planetary orbit - perihelion - aphelion - perigalacticon - asteroid - comet - moon - Magellanic Clouds - galactic disk - plane - infrared

منبع: earthsky

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

در دل عقاب کیهانی

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

از دور همه چیز مانند یک عقاب دیده می‌شود. ولی به این "سحابی عقاب" که نزدیک‌تر می‌شویم می‌بینیم این منطقه‌ی درخشان در حقیقت پنجره‌ای به مرکز پوسته‌ی تاریک و بزرگ‌تری‌ از غبار کیهانی‌ست.

درون این پنجره، کارگاهی بسیار روشن پدیدار می‌شود که یک خوشه‌ی ستاره‌ایِ باز کامل دارد در آن ساخته می‌شود. ستون‌های بلند و گویچه‌های گِردِ غبار تیره و گاز مولکولی سرد هم هنوز آنجا در کنار ستارگان نوزاد مانده‌اند.

چندین ستاره‌ی جوان درخشان و آبی با پرتوهای پرانرژی و بادهای خود رشته‌ها و دیواره‌های گاز و غبار باقی‌مانده‌ی پیرامونشان را پس می‌زنند.

سحابی گسیلشی عقاب یا ام۱۶ با فاصله‌ی حدود ۶۵۰۰ سال نوری از ما، پهنایی نزدیک به ۲۰ سال نوری دارد و آن را می‌توان با یک دوربین دوچشمی در صورت فلکی مار مشاهده کرد.

این عکس دستاورد یک تصویربرداریِ بیش از ۱۲ ساعته است و از پیوند سه رنگ که نمایانگر گسیلش‌های گوگرد (رنگ سرخ)، هیدروژن (زرد)، و اکسیژن (آبی) بوده درست شده است.

-------------------------------------------

تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:
Eagle Nebula - open cluster - star - globule - molecular gas - emission nebula - M16 - binoculars - constellation of the Serpent - Serpens - sulfur - hydrogen - oxygen

منبع: apod.nasa
برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

غافلگیری شفقی

در ۲۶ دسامبر هیچ توفان زمین‌مغناطیسی‌ای رخ نداده بود پس از شفق‌ها از کجا آمده بودند؟

ریان الزاین که این شفق‌ها را در دمای ۳۶ درجه زیر صفر گرفته می‌گوید: «دیشب شفق‌های قطبی نمایشی چشمگیر را در آسمان اوتسیوکی در شمال فنلاند اجرا کردند.»

او می‌افزاید: «بسیار سرد بود... ولی دیدن چنین نمایش زیبایی ارزش یخ زدن را داشت.»«شفق‌های قطبی تا حدود ۳۰-۴۰ دقیقه، با حرکت‌هایی بسیار تند و سریع بالای سرمان رقصیدند. ویژگی برجسته‌ی آن یک حاشیه‌ی نیتروژنی بنفش و درخشان بود!»

الزاین برای دیدن شفق‌ها بدون توفان‌های زمین‌مغناطیسی (ژئومغناطیسی) در حای خوبی زندگی می‌کند. لاپلندِ فنلاند زیرِ حلقه‌ی شفقیِ ماندگارِ زمین جای گرفته. باران آرامی از الکترون‌های باد خورشیدی که توسط میدان مغناطیسیِ خمیده‌ی زمین هدایت می‌شوند، یک حلقه‌ی قطبی از شفق‌ها را را می‌آفرینند که عرض جغرافیایی اوتسیوکی را قطع می‌کند. شفق‌های آنجا که در بیشتر شب‌های تاریک دیده می‌شوند اغلب کم‌نورند ولی گاهی  به گونه‌ی شگفت‌انگیزی درخشان می‌شوند- بی آن که نیازی به توفان باشد.

--------------------------------------------
تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:
geomagnetic storm - aurora - Northern Light - Utsjoki - Finland - Rayann Elzein - nitrogen - Finnish Lapland - Earth - auroral oval - solar wind - electron - magnetic field - polar ring

منبع: اسپیس‌ودر
برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

لاته کیهانی: میانگین رنگ کیهان

جهان هستی چه رنگی است؟
دقیق‌تر بگوییم، اگر سرتاسر آسمان را به هم بزنید و یکدت کنید، در پایان کار چه رنگی را خواهید دید؟
این پرسش شگفت‌آور زمانی پیش می‌آید که بخواهیم بدنیم فراوان‌ترین ستارگان در کهکشان‌های نزدیکمان چه ستارگانی هستند.
پاسخ، چنان چه در این تصویر نشان داده شده، یک رنگ نخودی است. به زبان رایانه: #FFF8E7.
اخترشناسان برای تعیین این رنگ، یک میانگین رایانشی (محاسباتی) از نورِ یکی از بزرگ‌ترین دسته‌های بررسی شده‌ی کهکشان‌ها انجام دادند: نور ۲۰۰ هزار کهکشان از پیمایش یا برنامه‌ی نقشه‌برداریِ "۲دی‌اف" (2dF).
طیف به دست آمده‌ی کیهانی دربردارنده‌ی گسیلش‌هایی در همه‌ی بخش‌های طیف الکترومغناطیسی است ولی آمیزه‌ی آنها یک رنگ یگانه است که چشممان می‌تواند دریافت کند.
این رنگ در درازنای ۱۰ میلیارد سال گذشته بسیار کمتر آبی شده، که نشان می‌دهد ستارگان سرخ‌تر دارند فراوان‌تر می‌شوند.
در رقابتی که برای نامگذاری این رنگ انجام شده بود چند پیشنهاد چشمگیر هم دیده می‌شد از جمله skyvory (sky+ivory= عاجی آسمانی)، univeige (unverse+beige= نخودی کیهانی).
و نامی که برنده شد این بود: لاته‌ی کیهانی (cosmic latte).

-------------------------------------------

تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:
galaxy - #FFF8E7 - 2dF - spectrum - electromagnetic spectrum - star - skyvory - univeige - cosmic latte

منبع: apod.nasa
برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

آیا راهی برای یافتن "ستارگان کوارکیِ شگفت" وجود دارد؟

جهانی که پیرامون خود می‌بینیم بر پایه‌ی کوارک‌ها ساخته شده. کوارک‌ها هسته‌ی اتم‌ها و مولکول‌های تشکیل‌دهنده‌ی ما و جهان را می‌سازند.  اگرچه کوارک‌ها بر شش گونه هستند [بالا، پایین، سر، ته، افسون، شگفت]، ولی ماده‌ی معمولی تنها دربردارنده‌ی دو گونه کوارک است: کوارک‌های بالا و کوارک‌های پایین. پروتون‌ها از دو کوارک بالا و یک کوارک پایین درست شده‌اند، و نوترون‌ها هم از دو پایین و یک بالا. روی زمین، آن چهار گونه‌ی دیگر تنها زمانی دیده می‌شوند که در شتابدهنده‌های ذرات پدید می‌آیند. ولی برخی از آنها می‌توانند به طور طبیعی در اجرام چگالی مانند ستارگان نوترونی هم پدیدار شوند.

مقایسه ی ستاره‌ی نوترونی (چپ) با ستاره‌ی کوارکی شگفت

مدل استاندارد برای ستارگان نوترونی می‌گوید نوترون‌ها در درون آنها عمدتا دست نخورده می‌مانند. بنابراین یک ستاره‌ی نوترونی مانند یک هسته‌ی اتم غول‌پیکر است که به جای نیروی هسته‌ای قوی، با نیروی گرانش یکپارچه مانده. ولی ما شناخت کاملی از چگونگیِ برهمکنش نوترون‌ها در دماها و چگالی‌هایی بی‌اندازه بالا نداریم. این احتمال هست که نوترون‌ها درون یک ستاره‌ی نوترونی می‌شکنند و با ساختن سوپی از کوارک، چیزی که به نام ستاره‌ی کوارکی شناخته می‌شود را پدید می‌آورند. ستارگان کوارکی باید همانند ستارگان نوترونی باشند ولی کمی کوچک‌تر.

اگر ستارگان کوارکی وجود داشته باشند، پس احتمالش هست که کوارک‌های پرانرژیِ بالا و پایین بتوانند با هم برخورد کرده و کوارک‌های شگفت را بسازند. و اینجاست که چیزها می‌توانند کمی شگفت‌انگیز شوند. کوارک‌های شگفت بسیار سنگین‌تر از کوارک‌های بالا و پایین هستند، پس کوارک‌های شگفت گرایش به این پیدا می‌کنند که گونه‌ی تازه‌ای از نوکلئون‌ها (ذرات هسته‌ای) به نام شگفتک (Strangelet) را بسازند. یک شگفتکِ ساده دربردارنده‌ی یک کوارک بالا، یک پایین، و یک شگفت است. چون شگفتک‌ها بسیار چگال‌تر از پروتون‌ها و نوترون‌ها هستند، تماس میان این دو باعث از هم پاشیدنِ پروتون‌ها و نوترون‌ها و پدید آمدن شگفتک‌های بیشتر می‌شود. اساسا، اگر ماده‌ی شگفت با یک ماده‌ی معمولی تماس پیدا کند، چیزی نمی‌گذرد که ماده‌ی معمولی هم به ماده‌ی شگفت تبدیل شود. می‌توانید هر چیزی داشته باشید، از ستارگان شگفت گرفته تا سیاره‌های شگفت.

"ماده‌ی کوارکی" اگرچه پنداشت جالبی‌ست، ولی پرطرفدار نیست. نخست این که اگر ماده‌ی کوارکیِ شگفت در برخی از ستارگان نوترونی تشکیل می‌شود، پس باید در همه‌ی آنها تشکیل شده، باعث رُمبش آنها گردد. ولی ما ستارگان نوترونیِ بسیاری را می‌بینیم که بزرگ‌تر از آنند که از کوارکِ شگفت باشند. این واقعیت هم هست که کوارک‌های شگفت می‌توانند درون نوترون‌ها و پروتون‌های معمولی هم پدیدار شوند. برای نمونه، اگرچه یک پروتون از دو کوارک بالا و یک کوارک پایین "ساخته شده"، ولی در واقع این تنها یک میانگین است. اُفت و خیزهای (نوسان های) کوانتومی به این معنا هستند که کوارک‌های شگفت می‌توانند برای دوره‌های کوتاهی پدید بیایند. ولی پایدار نیستند و نوکلئون‌ها را به ماده‌ی شگفت تبدیل نمی‌کنند. بنابراین اگر ماده‌ی شگفت وجود داشته باشد، به احتمال بسیار تنها درون اجرام بزرگ و چگال وجود خواهد داشت.

با این همه، هنوز می‌ارزد که به جستجوی اجرام ماده‌ی شگفت در کیهان بپردازیم، و  یک پژوهش تازه نامزدهایی هم [برای این ماده] پیدا کرده. در این پژوهش به جستجوی گونه‌ای از اجرام به نام "کوتوله‌های شگفت" پرداخته شده. این اجرام فرضی جرمی به اندازه‌ی یک کوتوله‌ی سفید دارند، ولی به جای آن که از ماده‌ی معمولی در حالت تبهگن ساخته شده باشند، از ماده‌ی کوارک شگفت ساخته شده‌اند. در نتیجه، بسیار کوچک‌تر از کوتوله‌های سفید خواهند بود.

کوارک‌های شگفت می‌توانند در هسته‌ی ماده‌ی معمولی هم پدید بیایند

گروه دانشمندان برای یافتن این اجرام، به سراغ "پایگاه داده‌ی کوتوله‌ی سفید مونترآل" (ام‌دبلیودی‌دی) رفتند که داده‌هایی را درباره‌ی بیش از ۵۰ هزار کوتوله‌ی سفید در بر دارد. در این پایگاه داده، برای حدود ۴۰ هزار تای این کوتوله‌ها هم جرم و هم گرانش سطحی نیز فهرست شده. جرم یک کوتوله‌ی سفید را می‌توان با بهره از جابجایی‌های دوپلری در نور آن، هنگامی که به گرد یک ستاره‌ی همدم می‌گردد اندازه گرفت، یا با بهره از همگرایی گرانشی؛ گرانش سطحی را هم می‌توان از روی "سرخگرایی گرانشیِ" نورش سنجید.

اگر جرم و گرانش سطحی یک ستاره را بدانید، به سادگی می‌توانید شعاعش را اندازه بگیرید. دانشمندان همین کار را کردند و سپس آنها را با نسبت جرم و شعاع کوتوله‌های سفید مقایسه کردند. بیشتر آنها از این نسبت پیروی می‌کردند، ولی ۸ تا از ستاره‌ها چنین نبودند. آنها از نظر اندازه بسیار کوچک‌تر بودند و با پیش‌بینی‌ها برای کوتوله‌های کوارکی سازگاری داشتند.

داده‌های این پژوهش به اندازه‌ی کافی نیرومند نیست که بتواند ثابت کند این اجرام "کوتوله‌ی کوارکی" هستند، ولی ارزش بررسی بیشتر را دارند. یک چیزی در آنها شگفت‌آور هست، و چه خوب می‌شود اگر بفهمیم این شگفتی زیر سر کوارک‌های شگفت است یا چیزی دیگر.

--------------------------------------------
تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:
quark - nucleus - atom - molecule - up quark - down quark - proton - neutron - Earth - particle accelerator - neutron star - atomic nucleus - strong nuclear force - quark star - strange quark - nucleon - strangelet - strange star - strange planet - strange matter - strange quark matter - quantum fluctuation - strange dwarf - white dwarf - degenerate state - Montreal White Dwarf Database - MWDD - Doppler shift - gravitational lensing - gravitational redshift - radius - quark dwarf

منبع: یونیورس‌تودی
برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

پوست روباه، تکشاخ و درخت کریسمس

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر (۳.۶ مگ)

ابرهایی از گاز برافروخته‌ی هیدروژن این چشم‌انداز رنگین کیهانی در صورت فلکی کم‌نور ولی خیال‌انگیز تک‌شاخ را پر کرده‌اند.

این آشفته‌بازار پرآشوب گاز و غبار در واقع یک منطقه‌ی ستاره‌زایی به نام ان‌جی‌سی ۲۲۶۴ در فاصله‌ی حدود ۲۷۰۰ سال نوری زمین است و در آن، سحابی‌های گسیلشی (نشری) سرخ‌فامی که از نور پرانرژی ستارگان نوزاد برافروخته شده‌اند با ابرهای تیره‌ی غبار میان‌ستاره‌ای در هم آمیخته‌اند.

این ابرهای غبار اگر میان ما و ستارگان باشند، جلوی رسیدن نور آنها به چشم ما را می‌گیرند و چون از پشت روشن شده‌اند، خودشان به حالت ضدنور و تمام تیره دیده می‌شوند، ولی اگر از چشم ما، کنار ستارگان داغ و جوان باشند، نور آنها را بازتابانده و برای ما به یک سحابی بازتابی آبی‌فام تبدیل می‌شوند.

این تصویر تلسکوپی حدود ۱.۵ درجه از آسمان، یعنی تقریبا ۳ برابر قرص ماه را می‌پوشاند که در فاصله‌ی برآورد شده‌ی ان‌جی‌سی ۲۲۶۴ هم‌ارز ۸۰ سال نوریست.

در این نمایش چند شخصیت کیهانی خودنمایی می‌کنند از جمله سحابی پوست روباه، که خزهای در هم پیچیده‌اش درست سمت چپ مرکز دیده می‌شود، ستاره‌ی متغیر و درخشان اس-تکشاخ نزدیک مرکز که غرق در غبارهای آبی‌فام پوست روباه شده، و سحابی مخروط که نوکش رو به سمت چپ چشم‌انداز است.

گفتنی است که ستارگان ان‌جی‌سی ۲۲۶۴ به نام خوشه‌ی ستاره‌ای درخت کریسمس هم شناخته می‌شوند. ستارگان این خوشه با هم یک مثلث را ساخته‌اند که نوکش در نوک سحابی مخروط است و ستاره‌ای اس-تکشاخ هم نزدیک مرکز پایه‌اش (قاعده‌اش) جای دارد.

-------------------------------------------

تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:
hydrogen - constellation Monoceros, - Unicorn - star forming region - NGC 2264 - emission nebula - reflection nebula - full moon - Fox Fur Nebula - S Monocerotis - Cone Nebula - Christmas Tree star cluster - ape

منبع: apod.nasa
برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

آسمان شب‌های زمستان شمال

شکارچی به نظر می‌رسد در شب‌های زمستانی نیمکره‌ی شمالی همیشه از پهلو بالا می‌آید.
در این چشم‌انداز رنگین شبانه، این دسته‌ی آشنا از ستارگان صورت فلکی شکارچی (جبار) را بر فراز درختان می‌بینیم.
سحابی بزرگ شکارچی هم با این که ستاره نیست، ولی مانند یک ستاره زیر ستارگان کمربند شکارچی می‌درخشد. نوردهی بلندِ دوربین تابش صورتی و کم‌سوی این پرورشگاهِ ستاره‌ای را هم آشکار کرده است.
ابطالجوزا (شبان‌شانه)، ستاره‌ی غول‌پیکر شانه‌ی شکارچی با رنگی گرم همانند رنگ‌های زمینی در سمت چپ خودنمایی می‌کند، ولی تنها آن نیست و ستاره‌ی دبران (پس‌رونده) که آن هم غول آشنای دیگریست چنین رنگی را به ما نشان می‌دهد.
دبران که ستاره‌ی آلفای صورت فلکی گاو است بر روی پایه‌ی خوشه‌ی هفتی-شکلِ قلائص (اشتران ماده)، در بالای چارجوب می‌درخشد.

-------------------------------------------

تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:
Orion - star - constellation of the Hunter - Great Nebula of Orion - belt star - Betelgeuse - Aldebaran - Alpha star - constellation Taurus - Bull - Hyades Cluster

منبع: apod.nasa
برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

کهکشانی در جعبه!

کهکشان مارپیچی بزرگ و زیبای ان‌جی‌سی ۱۰۵۵ عضو برجسته‌ی یک گروه کهکشانی کوچک در فاصله‌ی ۶۰ میلیون سال نوری زمین است که در صورت فلکی نهنگ، هیولای آبزی  دیده می‌شود.

این جزیره‌ی کیهانی که از دید ما لبه‌نما است (از لبه دیده می‌شود)، با قطری بیش از ۱۰۰ هزار سال نوری دارد، کمی بزرگ‌تر از راه شیری خودمانست.

ستارگان رنگارنگ با تیزی‌های پراشی که در گوشه و کنار این نمای نزدیک ان‌جی سی ‌۱۰۵۵ دیده می‌شوند همگی ستارگان پیش‌زمینه‌اند و در کهکشان خودمان جای دارند. ولی لکه‌های صورتی‌رنگی که در این کهکشان دیده می‌شود همگی مناطق ستاره‌زایی هستند که در دل رگه‌های غبار در راستای صفحه‌ی پیچ‌خورده‌ و نازک این کهکشان پدید آمده‌اند.

این تصویر ژرف (با نوردهی بلند) افزون بر کهکشان‌های دورتر از ان‌جی‌سی ۱۰۵۵، یک هالیه‌ی جعبه‌مانند را هم نمایان کرده که تا فاصله‌ی بسیاری از بالا و پایین کوژی مرکزی و صفحه‌ی ان‌جی‌سی ۱۰۵۵ گسترده شده.

در خود این هاله هم ساختارهای باریک و کم‌نوری دیده می‌شود که می‌توانند آوارها و پسماندهای به هم ریخته و پخش شده‌ی یکی از کهکشان‌های ماهواره‌ای ان‌جی‌سی ۱۰۵۵ باشند که حدود ۱۰ میلیارد سال پیش، توسط این مارپیچی بزرگ از هم گسیخته شده بوده.

-------------------------------------------

تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:
spiral galaxy - NGC 1055 - galaxy group - constellation Cetus - Milky Way - star forming region - dust - disk - halo - satellite

منبع: apod.nasa
برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

توفان نپتون از نابودی گریخت، ولی چرا و چگونه؟

* توفان تیره‌رنگ نپتون ناگهان جهت پیشروی‌اش را وارونه کرده، از مرگی تقریبا قطعی که پیشِ ر وداشت گریخته و دانشمندان را انگشت به دهان گذاشته!

نخستین بار تلسکوپ فضایی هابل ناسا در سال ۲۰۱۸ این تاوه (vortex) را دید. یک سال بعد، این توفان آغاز به جابجایی رو به جنوب کرد و با دنبال کردنِ مسیر چندین توفان پیش از خود، به سوی استوای نپتون پیش رفت. به طور معمول، این لکه‌های تیره روی نپتون تا چند سال می‌مانند و سپس یا ناپدید می‌شوند یا فروکش می‌کنند. ولی این توفان به گونه‌ی رازآلودی از پیشروی به سوی جنوب بازایستاد و با یک دور برگردانِ تند، برگشت و اکنون دارد رو به شمال می‌رود. در همین زمان اخترشناسان یک لکه‌ی تیره‌ی دوم و کوچک‌تر را روی این سیاره دیدند.

در این تصویر تلسکوپ فضایی هابل از سیاره‌ی پویا و آبی-سبز نپتون یک توفان تیره‌ی غول‌پیکر (بالای مرکز) و پدیدار شدن یک لکه‌ی تیره‌ی کوچک‌تر کنارش (بالا، راست) را می‌بینیم. این توفان  بزرگ که پهنایش از اقیانوس اتلس بیشتر است، داشت رو به جنوب، به سوی نابودی حتمی توسط نیروهای جوی استوا پیش می‌رفت که ناگهان چرخید و به سوی شمال برگشت

آنها این نظریه را پیش کشیدند که این توفان کوچک‌تر می‌تواند تکه‌ای از همان توفان اصلی باشد که شکسته و جدا شده و از آنجا رفته است.

مایکل اچ. وونگ از دانشگاه کالیفرنیا، برکلی می‌گوید: «ما از این مشاهدات هیجان‌زده‌ایم زیرا این تکه‌ی تیره‌ی کوچک‌تر احتمالا بخشی از فرآیند از هم گسیختگی لکه‌ی تیره است.»«این فرآیندیست که هرگز دیده نشده. ما ناپدید شدنِ لکه‌های تیره‌ی دیگری را هم دیده‌ایم که از بین رفته‌اند، ولی هرگز ندیدیم چیزی گسسته شود، حتی اگر شبیه‌سازی‌های رایانه‌ای پیش‌بینی‌اش کرده باشند.»

اگرچه هابل در ۳۰ سال گذشته توفان‌هایی از این دست را در نپتون ردیابی کرده، ولی اخترشناسان هرگز چنین رفتار جَوی پیش‌بینی‌ناپذیری ندیده بودند.

توفان کنونی که ۷۴۰۳ کیلومتر پهنا دارد (بزرگ‌تر از اقیانوس اتلس)، چهارمین لکه از تاریک‌ترین لکه‌هایی‌ست که هابل از ۱۹۹۳ تاکنون ردیابی کرده. این توفان‌ها سامانه‌های پُرفشاری هستند که نسبت به چرخش خود سیاره، چرخشی ساعتگرد دارند (بر خلاف توفندهای زمینی که سامانه‌های کم‌فشاری با چرخش پادساعتگردند.)

به طور معمول، با جابجایی توفان‌ها به سوی استوای نپتون، اثر کوریولس که به طور معمول آنها را پایدار می‌کند رو به ضیف شدن می‌گذارد و توفان از هم می‌پاشد. با این حال، بر خلاف توفان‌های دیده شده‌ی گذشته و شبیه‌سازی‌های رایانه‌ای که مسیرِ کمابیش مستقیمی را به سوی استوا نشان می‌دادند، این آخرین توفان به "منطقه‌ی کشتار" نکوچید (مهاجرت نکرد).

وونگ می‌گوید: «واقعا هیجان‌انگیز بود که دیدیم این یکی داشت همان گونه که قرار بود رفتار می‌کرد و سپس ناگهان ایستاد و به عقب برگشت. این غافلگیرکننده بود.»

دیدنِ یک توفان کوچک‌تر که احتمالا از آن توفان بزرگ جدا شده هم مایه‌ی شگفتی بود. اخترشناسان توفان کوچک‌تر را به طور غیررسمی به نام "لکه‌ی تیره‌ی جونیور" (کوچک، Jr) نامیده‌اند. خود این "جونیور" هم بسیار بزرگ است، با پهنایی که به ۶۲۷۶ کیلومتر می‌رسد. اگر چه پژوهشگران نمی‌توانند ثابت کنند که این توفان کوچک‌تر از آن بزرگ‌تر کَنده شده، ولی وونگ می‌گوید چه بسا همین جدا شدن و جا گذاشتن این تکه برای توقفِ توفان از ادامه‌ی پیشروی‌اش به سوی استوا بسنده می‌کرده.

لکه‌ی تیره‌ی کوچک‌تر در این تصویر تلسکوپ فضایی هابل می‌تواند تکه‌ای از آن توفان غول‌پیکر باشد که با نزدیک شدن به استوا شکسته شده

این آخرین توفان بزرگ در نپتون بهترین بررسی‌ها را تاکنون درباره‌ی این سیاره داشته. برای نمونه، هنگامی که هابل در سال ۲۰۱۸ برای نخستین بار آن را دید، ابرهای همدمِ رنگ روشنی را نیز پیرامون آن مشاهده کرد. این ابرها اکنون رفته‌اند، آنها هنگامی که توفان از پیشروی به سوی جنوب بازایستاد ناپدید شدند. این احتمال هست که نبودنِ این ابرها بتواند رازهایی را درباره‌ی چگونگی فرگشتِ این لکه‌ی تیره آشکار سازد.

هنوز رازهای بسیاری درباره‌ی توفان‌های نپتون وجود دارد، ولی برنامه‌ی "میراث جو سیاره‌های بیرونی" ناسا  (اوپال، OPAL) هنوز  برای گشودن این رازها آماده است. با این همه، اخترشناسان در حال حاضر به دیدبانی این لکه‌ی تیره‌ی اسرارآمیز روی نپتون ادامه خواهند داد.

-----------------------------------------

تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:
Neptune - NASA - Hubble Space Telescope - vortex - equator - Michael H. Wong - University of California - Berkeley - Atlantic Ocean - planet - hurricane - Earth - Coriolis - kill zone - dark spot jr - Outer Planet Atmospheres Legacy - OPAL

منبع: اسپیس دات کام

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

دیدار بزرگ دو غول

این زمانِ کمترین جدایی بود.
سه روز پیش، سیاره‌های مشتری و کیوان (زحل) در رویدادی که به نام همیستان بزرگ (مقارنه‌ی بزرگ) شناخته می‌شد از فاصله‌ی یک دهم درجه‌ایِ همدیگر گذشتند.
اگرچه این دو سیاره هر ۲۰ سال یک بار از کنار هم می‌گذرند، ولی این نزدیک‌ترین گذرِ آنها از حدود ۴ سده پیش تا به امروز بود.
این تصویر که پیوندی از چندین نوردهی است، در آغاز روزِ همیستان بزرگ گرفته شده و نه تنها این دو غول گازی را در یک چارچوب نشان می‌دهد، بلکه چهار ماه گالیله‌ای مشتری (چپ به راست: کالیستو، گانیمد، آیو، اروپا) و بزرگ‌ترین ماه کیوان (تیتان) را هم نمایان کرده است.
اگر بسیار دقیق نگاه کنید، حتی لکه‌ی سرخ بزرگ مشتری را هم می‌توانید در این تصویر پُروضوح که در رصدخانه‌ی چیلسکوپ شیلی گرفته شده ببینید.
این دو سیاره اکنون دارند از هم جدا می‌شوند ولی هنوز هم می‌توان آنها را هر شب پس از غروب آفتاب و در این شب‌های مانده به آغاز سال نوی میلادی، بسیار نزدیک یکدیگر در افق باختری دید- با فاصله‌ی حدود ۱ درجه.

-------------------------------------------

تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:
Jupiter - Saturn - Great Conjunction - planet - moon - Callisto - Ganymede - Io - Europa - Titan - Chilescope - Great Red Spot - Sun

منبع: apod.nasa
برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

سیگنال اسرارآمیزی که از نزدیکترین همسایه‌مان دریافت شده

رادیوتلسکوپ پارکز در استرالیا

به گزارش گاردین، اخترشناسان شکارچی سیگنال‌های رادیوییِ تمدن‌های بیگانه یک "سیگنال فریبنده" را از سوی پروکسیما قنطورس، نزدیک‌ترین سامانه‌ی ستاره‌ای به خورشید دریافت کرده‌اند.

چنان چه در گاردین آمده، این پژوهشگران هنوز سرگرم آماده‌سازی پژوهشنامه‌ای درباره‌ی این کشف هستند، و داده‌ها هنوز همگانی (آشکار) نشده. ولی گفته می‌شود این سیگنال یک موج باریک از امواج رادیویی با بسامد ۹۸۰ مگاهرتز بوده که در آوریل و می ۲۰۱۹ توسط تلسکوپ پارکز در استرالیا دریافت شده. تلسکوپ پارکز بخشی از پروژه‌ی ۱۰۰ میلیون دلاری Breakthrough Listen برای شکار سیگنال‌های رادیویی ازچشمه‌های فنی (تکنولوژیکی) در ورای سامانه‌ی خورشیدی است. سیگنال ۹۸۰ مگاهرتزی یک بار پدیدار شد و دیگر تکرار نشد. این بسامدِ مهمی است زیرا چنان چه نشریه‌ی ساینتیفیک امریکن نوشته، این باند موج‌های رادیویی به طور معمول دربردارنده‌ی سیگنال‌های ساختگی انسان‌ها یا از ماهواره‌ها نیست.

پروژه‌ی Breakthrough Listen همیشه و در همه‌ی زمان‌ها سیگنال‌های رادیویی نامعمولی را دریافت می‌کند- موج‌های رادیویی بسیاری هست که میان چشمه‌های زمینی، بروندهی‌های رادیویی طبیعی خورشید و چشمه‌های طبیعی بیرون از سامانه‌ی خورشیدی جابجا می‌شوند و به این سو و آن سو می‌جهند. ولی این سیگنال به نظر می‌رسید یکراست از سامانه‌ی پروکسیما قنطورس، در فاصله‌ی ۴.۲ سال نوری زمین آمده. از این هم وسوسه‌انگیزتر: گزارش شده که این سیگنال هنگامی که داشت دریافت می‌شد اندکی جابجا شد، به گونه‌ای که انگار این جابجایی در اثر حرکت یک سیاره است. می‌دانیم که پروکسیما قنطورس دارای یک سیاره‌ی سنگیِ ۱۷ درصد بزرگ‌تر از زمین و یک سیاره‌ی غول گازی است.

گاردین از زبانِ یک منبع ناشناس که گویا به داده‌های مربوط این سیگنال دسترسی داده نوشته: «این نخستین نامزد جدی برای "ارتباط بیگانگان" از زمان "سیگنال واو!" تاکنون است» سیگنال واو! یک سیگنال رادیویی پرآوازه بود که در سال ۱۹۷۷ دریافت شد و آن هم به یک سیگنال فنی می‌مانست. ولی گاردین هشدار داده که این سیگنال "به احتمال یک ریشه‌ی روزمره هم دارد."

برداشت هنری از سیاره‌ی پروکسیما-بی که به گرد ستاره‌ی پروکسیما قنطورس در فاصله‌ی ۴.۲۳ سال نوری زمین می‌گردد

از جمله‌ی چنین چشمه‌های ساده‌تری می‌توان از یک دنباله‌دار یا ابر هیدروژن آن نام برد، چیزی که می‌تواند سیگنال واو! را هم توضیح دهد.

سوفیا شیخ از دانشگاه ایالتی پنسیلوانیا که رهبری بررسی سیگنال را برای Breakthrough Listen بر عهده داشت هیجانش درباره‌ی آن را در گفتگو با ساینتیفیک امریکن چنین ابراز کرد: «این هیجان‌انگیزترین سیگنالی‌ست که  در پروژه‌ی Breakthrough Listen یافته‌ایم، زیرا پیش از این سیگنالی که از این همه فیلترمان بیرون بپرد نداشتیم.» وی افزود که این سیگنال اکنون به نام بی‌ال‌سی۱ نامیده شده، کوتاه شده‌ی Breakthrough Listen Candidate 1.

یک چالش طبیعی در جستجوی پیام‌های بیگانگان اینست که هیچ کس نمی‌داند بیگانگان چگونه ممکن است گفتگو کنند، و هیچ کس همه‌ی چشمه‌های طبیعی برای موج‌های رادیویی در کیهان را نمی‌شناسد. بنابراین هنگامی که سیگنال‌هایی دریافت می‌شوند که حتی به گونه‌ای پذیرفتنی فنی به نظر می‌رسند و با توضیح طبیعی ساده‌ای همراه نیستند، رفتن به سراغ بیگانگان وسوسه‌انگیز می‌شود. تاکنون هیچ داده‌ای از این سیگنال آشکار نشده، و به احتمال بسیار حتی زمانی که آشکار شود هم پاسخ قاطعی نخواهد داشت؛ این همان چیزی‌ست که برای سیگنال واو! هم پیش آمد.

-----------------------------------------

تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:
alien - Proxima Centauri - star system - sun - The Guardian - radio wave - Parkes telescope - Australia - Breakthrough Listen - solar system - frequency - Scientific American - Earth - sun - Proxima Centauri - planet - gas giant - Wow! Signal - technosignature - comet - hydrogen - Penn State University - Sofia Sheikh - Breakthrough Listen Candidate 1 - BLC1 

منبع: لایوساینس

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

شواهد شهاب‌سنگی از سیارکی که تاکنون شناخته شده نبود

* بررسی کانی‌شناختی یک شهاب‌سنگ کُندریت کربن‌دار نشان می‌دهد که سیارک مادری آن سرشار از آب بوده.

گروهی از دانشمندان به رهبری بنیاد پژوهش جنوب باختر با بررسی یک شهاب‌سنگ کوچک که بیش از یک دهه پیش به زمین آمده بود، یک سیارک مادری احتمالی تازه را شناسایی کرده‌اند. همنهشِ (ترکیبِ) یک تکه از شهاب‌سنگ "المحطه سته" (ای‌اچ‌اس) نشان می‌دهد که جرم مادری‌اش یک سیارکِ تقریبا هم‌اندازه‌ی سرس -بزرگ‌ترین جرم کمربند اصلی سیارک‌ها- بوده و در حضور آب و زیر فشار و دمای میانگین پدید آمده بوده است.

یک تصویر ریزنگاشتِ رنگ زیف (کاذب) از نمونه‌ی شهاب‌سنگ ای‌اچ‌اس که میزان نامنتظره‌ای بلور آمفیبول را در آن نشان می‌دهد (رنگ نارنجی)

دکتر ویکی همیلتون، دانشمند این بنیاد می‌گوید: «شهاب‌سنگ‌های کندریت کربن‌دار (سی‌سی) فعالیت‌های زمین‌شناختی در آغازین‌ترین گام‌های پیدایش سامانه‌ی خورشیدی را در خود ثبت کرده‌اند و بینش‌هایی درباره‌ی تاریخچه‌ی جرم مادری‌شان به ما می‌دهند.» همیلتون که نویسنده‌ی نخستِ پژوهشنامه‌ای در این باره در نشریه‌ی نیچر آسترونومی است می‌افزاید: «برخی از این شهاب‌سنگ‌ها پر از کانی‌هایی هستند که شواهدی را برای بودن در معرض آب با دماها و فشارهای پایین ارایه می‌دهند. همنهشِ دیگر شهاب‌سنگ‌ها به گرمایش در نبودِ آب اشاره می‌کند. تا به امروز عملا شواهد دیداری برای دگرگونی در حضور آب و شرایط میانگین نداشتیم.»

سیارک‌ها (و شهاب‌ها و شهاب‌سنگ‌هایی که گاهی از آنها می‌آیند) بازمانده‌هایی از پیدایش سامانه‌ی خورشیدی در ۴.۶ میلیارد سال پیش هستند. بیشترِ آنها در کمربند اصلی سیارک‌ها میان مدار مشتری و بهرام جای دارند، ولی در پی برخوردها و دیگر رویدادها شکسته شده و تکه‌هایشان به بخش درونی سامانه‌ی خورشیدی پرتاب شده‌اند. در سال ۲۰۰۸، یک سیارک به جرم ۹ تُن و قطر ۱۳ فوت، با ورود به جو زمین، در آسمان سودان منفجر شد و ۶۰۰ شهاب‌سنگ ساخت [همین شهاب‌سنگ المحطه سته یا ای‌اچ‌اس-م]. این نخستین بار بود که دانشمندان یک برخورد سیارکی را پیش از ورود به جو پیش‌بینی کرده بودند و توانستند ۲۳ پوند (۱۰.۴ کیلوگرم) از نمونه‌های آن را بازیابی کنند.

همیلتون می‌گوید: «ما یک نمونه‌ی ۵۰ میلیگرمی از شهاب‌سنگ ای‌اچ‌اس را برای پژوهش برگزیدیم. ما این تکه‌ی کوچک را نصب و نَسو کردیم (صیقل دادیم) و از یک میکروسکوپ فروسرخ برای بررسی همنهش آن بهره گرفتیم. بررسی طیفیِ آن به شناسایی طیف گسترده‌ای از کانی‌های هیدراته انجامید، به ویژه آمفیبول، که نشانگر دما و فشار میانگین و دوره‌ی بلندی از دگرگونی آبی در یک سیارک مادری به قطر دستکم ۴۰۰ مایل و دست بالا ۱۱۰۰ مایل است.»

آمفیبول‌ها در شهاب‌سنگ‌های کندریت کربن‌دار کمیابند، و پیش از این تنها به عنوان جزیی ناچیز در شهاب‌سنگ آلنده شناسایی شده بودند. همیلتون می‌گوید: «شهاب‌سنگ المحطه سته چشمه‌ای بادآورده از اطلاعاتی درباره‌ی مواد در روزگار آغازین سامانه‌ی خورشیدی است که شهاب‌سنگ‌های سی‌سی درون مجموعه‌مان به ما نشان نمی‌دهند.»

طیف‌سنجی مداری از سیارک‌های ریوگو و بن‌نو که امسال توسط فضاپیمای ژاپنی هایابوسا۲ و اسیریس-رکس ناسا انجام گرفت با شهاب‌سنگ‌های دگرگونی آبی یافته‌ی سی‌سی سازگار است و نشان می‌دهد که هر دو سیارک از نظر حالت آبِش (هیدریدن، هیدراتاسیون) و شواهد فرآیندهای آب‌گرماییِ بزرگ-مقیاس و کم-دما با بیشتر شهاب‌سنگ‌های شناخته شده تفاوت دارند. این دو فضاپیما نمونه‌هایی را از سطح این سیارک‌ها برای برگرداندن به زمین گرد آورده‌اند.

همیلتون می‌گوید: «اگر همنهش نمونه‌های هایابوسا۲ و اسیریس-رکس با چیزی که در مجموعه‌ی شهاب‌سنگ‌هایمان داریم تفاوت داشته باشند،  معنایش این خواهد بود که ویژگی‌های فیزیکی آنها نمی‌گذارد از فرآیندهای پرتاب [از سطح سیارک]، گذر و ورود به جو زمین جان به در ببرند، دستکم با همان زمینه و بافت زمین‌شناسی اصلی خود.» همیلتون که در گروه علمی اسیریس-رکس نیز هست می‌افزاید: «با این همه، ما فکر می‌کنیم مواد کندریت کربن‌دار در سامانه‌ی خورشیدی بیشتر از چیزی‌ست که مجموعه‌ی شهاب‌سنگ‌های ما نشان می‌دهد.»

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه نامه:

mineralogy - asteroid - carbonaceous chondrite - meteorite - Southwest Research Institute - Earth - Almahata Sitta - AhS - Ceres - main asteroid belt - CC - Solar System - SwRI - Vicky Hamilton - Nature Astronomy - mineral - meteor - Mars - Jupiter - Sudan - infrared microscope - hydrated - amphibole - Allende meteorite - Ryugu - Bennu - Japan - Hayabusa2 - NASA - OSIRIS-REx - hydration - hydrothermal -

منبع: ساینس‌دیلی

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

ستون‌ها و فواره‌های سه‌تکه

ستون‌های غبار مانند کوه‌های میان‌ستاره‌ای هستند. آنها زنده مانده‌اند زیرا بسیار چگال‌تر از پیرامونشان هستند، ولی به آهستگی دارند در اثر شرایط خشن محیطی فرسایش می‌یابند.
در این تصویر سرِ انتهایی یک ستون غول‌پیکر گاز و غبار در سحابی سه‌تکه (ام۲۰) را می‌بینیم، با یک ستونِ سربالای کوچک‌تر و یک فواره‌ی نامعمول که رو به سمت چپ دارد.
بسیاری از نقطه‌های روشن در حقیقت ستارگان نوزاد کم‌جرمند. بیرون از لبه‌ی بالایی چارچوب ستاره‌ی بسیار درخشانی جای گرفته که دارد با پرتوهای خود، ستون کوچک‌تر را می‌تراشد و ستاره‌ای که نزدیک سرِ این ستون است را از گازهای برافزودنی زاینده‌اش جدا می‌کند.
بلندی این فواره به حدود یک سال نوری می‌رسد ولی اگر روشنایی بیرونی نبود دیده نمی‌شد.
با ادامه‌ی تبخیر گاز و غبارهای این ستون‌ها، به احتمال بسیار ستاره‌ای که سرچشمه‌ی این فواره است هم نمایان خواهد شد، چه بسا در ۲۰۰ هزار سال آینده.

--------------------------------------------

تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:
Trifid Nebula - M20 - jet - star

منبع: apod.nasa
برگردان: یک ستاره در هفت آسمان