گره از راز ابرنواختر فرادرخشان سال ۲۰۰۶ گشوده شد

ابرنواختر اس‌ان ۲۰۰۶جی‌وای درخشان‌ترین و پرانرژی‌ترین انفجار ستاره‌ای بود که تا آن زمان در سال ۲۰۰۶ دیده می‌شد. چارچوب بالا یک برداشت هنری از اس‌ان ۲۰۰۶جی‌وای را آنگونه که از نزدیک دیده می‌شد نشان می‌دهد. چارچوب پایین سمت چپ یک تصویر فروسرخ است که در رصدخانه‌ی لیک از کهکشان ان‌جی‌سی ۱۲۶۰ که میزبان این ابرنواختر بود گرفته شد. چارچوپ پایین سمت راست تصویر پرتو X از همین میدان دید را نشان می‌دهد که توسط رصدخانه‌ی پرتو ایکس چاندرای ناسا گرفته شده بود.

گویا سرانجام گره از راز یک انفجار شگفت‌انگیز ستاره‌ای که سال ۲۰۰۶ دیده شده بود گشوده شده است. آن ابرنواختر که "اس‌ان ۲۰۰۶جی‌وای" (SN 2006gy) نام گرفت، درخشان‌ترین ابرنواختری بود که تا آن زمان دیده شده بود، و از آن هنگام تاکنون پژوهشگران در تلاش برای یافتن چرایی آن بوده‌اند. اکنون شاید به راه حلی دست یافته باشند.

اندرس ژکستران از بنیاد اخترفیزیک ماکس پلانک در آلمان می‌گوید: «این [ابرنواختر] از آغاز مایه‌ی شگفتی بود زیرا به گونه‌ای باورنکردنی درخشان بود و انرژی بسیار هنگفتی می‌گسیلید، بیش از ۱۰۰ برابر یک ابرنواختر معمولی.» یک سال بعد که گروهی از پژوهشگران نور این ابرنواختر را بررسی کردند شگفتی از این هم بیشتر شد، تا حدی که برخی پژوهشگران آن را زیر سر پادماده دانستند.

آن نظریه دوام نیاورد، ولی طیف نور آن انفجار به گونه‌ای بود که هرگز مانندش در هیچ ابرنواختری دیده نشده بود، چیزی که نشان از وجود ماده‌ای ناشناخته می‌داد.

ژکستران و همکارانش با بررسی فهرست گسترده از اتم‌های گوناگونی که در این طیف دیده می‌شد دریافتند که انفجار می‌بایست دربردارنده‌ی انبوهی از آهن بوده -به جرم دستکم یک سوم جرم خورشید. معمول‌ترین گونه‌های ابرنواختر چنین حجم آهنی تولید نمی‌کنند، بنابراین پژوهشگران یک رشته شبیه‌سازی انجام دادند تا ظاهر اس‌ان ۲۰۰۶جی‌وای را با گونه‌های کمیاب‌ترِ انفجار مطابقت دهند.

گونه‌ای از ابرنواخترها که آهن کافی برای همخوانی داشتن با این انفجار تولید می‌کند ابرنواختر گونه‌ی یکم‌ای (Ia) است، ولی این ابرنواخترها هم به طور معمول ۱۰۰ برابر کم‌نورتر از اس‌ان ۲۰۰۶جی‌وای هستند. بهترین راهی که پژوهشگران یافتند تا بتوانند یک ابرنواختر یکم‌ای را ۱۰۰ برابر درخشان‌تر کنند این بود که آن را در زمان انفجار به ابری از مواد بکوبانند و انرژی جنبشی انفجار را به نور تبدیل کنند.

سناریویی که ژکستران و گروهش برای بهترین همخوانی با اس‌ان ۲۰۰۶ج‌وای یافتند با دو ستاره آغاز می‌شود: یک جفت ستاره که به گرد هم می‌چرخند و هر دو درون ابری مشترک از گاز جای گرفته‌اند. همچنان که این دو مارپیچ‌وار به هم نزدیک می‌شوند، گاز کنار زده می‌شود و ابری پیرامون آنها پدید می‌آورد. دو ستاره با برخورد به هم منفجر می‌شوند و موج انفجار به ابر کوبیده شده و انفجاری از نور پدید می‌آورد.

ژکستران می‌گوید شناخت گونه‌های شگفت‌انگیزی مانند این می‌تواند به ما در پیدا کردنِ گونه‌های دیگر از ابرنواخترها یاری دهد. وی می‌افزاید: «برنواخترهای گونه‌ی یکم‌ای برای اندازه‌گیری نرخ گسترش کیهان هم به کار می‌روند، بنابراین فهمیدن چگونگی انفجار ابرنواخترهای یکم‌ای برای کاربردهای کیهان‌شناختی هم بسیار مهم است.»

گفتنی‌ست این ابرنواختر در کهکشان مارپیچی ان‌جی‌سی ۱۲۶۰ که به فاصله‌ی ۲۵۰ میلیون سال نوری از زمین، در صورت فلکی برساووش دیده می‌شود رخ داد.

گزارش این دانشمندان در نشریه‌ی ساینس منتشر شده.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

supernova - SN 2006gy - Anders Jerkstrand - Max Planck Institute for Astrophysics - Germany - antimatter - spectrum - atom - iron - sun - type Ia - kinetic energy - spiral galaxy - constellation Perseus - Science - infrared - Lick Observatory - NGC 1260 - galaxy - X-ray - NASA - Chandra X-ray Observatory

منبع: نیوساینتیست

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان