بازی نسبیتی دو ستاره همدم با نور یک ستاره بسیار دور
در تابستان سال ۲۰۱۶، اخترشناسان برافروخته شدنِ ستاره‌ای را در فاصله‌ی ۲۵۰۰ سال نوری زمین در صورت فلکی ماکیان دیدند که گویی دارد آماده‌ی انفجاری ایرنواختری می‌شود. ولی روز بعد ستاره دوباره کم‌نور شد و به حالت طبیعی‌اش بازگشت- نه هیاهویی و نه انفجاری. این چرخه‌ی شگفت‌انگیز در درازنای چند هفته تکرار شد: ستاره ناگهان درخشان می‌شد و سپس در کمتر از یک روز دوباره کم‌نور می‌شد. این چرخه در یک سال بعد دوباره و دوباره رخ داد، و در درازنای ۵۰۰ روز پنج بار تکرار شد.
| دو کوتوله‌ی سرخ در یک سامانه‌ی دوتایی فضازمان را خمانده و دید ما از یک ستاره‌ی بسیار بسیار دورتر را اعوجاج داده‌اند |
لوکاژ وژکوفسکی، اخترشناسی که این ستاره‌ی شگفت‌انگیز را در رصدخانه‌ی اخترشناسی دانشگاه ورشوی لهستان بررسی کرده می‌گوید: «این رفتاری بسیار نامعمول بود. به سختی هر گونه ابرنواختر یا ستاره‌ی دیگری [را می‌بینیم که] این کار را بکند.»
اکنون بر پایه‌ی پژوهشنامه‌ای که در شماره‌ی ۲۱ ژانویه‌ی نشریه‌ی آسترونومی اند آستروفیزیکز منتشر شده، دانشمندان پی برده‌اند که این ستاره‌ی عجیب با نام "گایا۱۶آی" (Gaia16aye) هرگز هیچ کار ناهنجار و خلاف معمولی انجام نمی‌داده، بلکه به نظر می‌رسد دو ستاره در یک سامانه‌ی دوتایی که میان ما و این ستاره هستند و با هم به گرد یک مرکز جرم مشترک می‌چرخند دارند فضازمان جلوی گایا۱۶آی را تاب داده و به گونه‌ای چشمگیر، میدانی از ذره‌بین‌های کیهانی را می‌سازند. این عدسی‌ها هر بار که ستاره از پشتشان می‌گذرد نور آن را تقویت می‌کنند. خود این دو ستاره از روی زمین دیده نمی‌شوند.
این اثر بزرگنماییِ ستاره‌ای که در آن، اجسامِ پرجرم بافت فضازمان را پیرامون خودشان می‌خمانند به نام "همگرایی گرانشی" شناخته می‌شود و در نظریه‌ی نسبیت عام آلبرت اینشتین پیش‌بینی شده. دانشمندان تاکنون با بهره از این پدیده توانسته‌اند نگاهی نزدیک‌تر به برخی از پیرترین [و دورترین-م] ستارگان، کهکشان‌ها و اجرام کیهانی بیندازند، ولی این اثر می‌تواند ویژگی‌های اجرام بسیار نزدیک‌تر و کم‌نورتر را هم آشکار کند.
برای نمونه، همین جفت ستاره که دارند نور گایا۱۶آی را از چشم ما دستکاری می‌کنند. این دو با این که خودشان به کلی برای ما ناپیدا هستند، شدت و بسامد همگرایی گرانشی‌شان به پژوهشگران امکان داده تا رو به عقب رفته و "اساسا همه چیز" را درباره‌ی آنها بسنجند و تعیین کنند، این را پشِمِک مروس، یکی از نویسنگان پژوهش از بنیاد فناوری کالیفرنیا می‌گوید.
این دانشمندان نتیجه گرفتند که این دو ستاره‌ی پیش‌زمینه اگر بخواهند این درخشندگیِ پی در پی با درازای حدود یک روز را برای گایا۱۶آی پدید بیاورند باید نه یکی، بلکه دسته‌ای از بزرگ‌نمایی‌ها (به بیان دیگر، ریزهمگرایی گرانشی) جلوی نور آن انجام دهند. این بدین معناست که دو ستاره به احتمال بسیار یک جفت ستاره‌ی کوتوله‌ی سرخ کوچک با جرم حدود ۰.۵۷ و ۰.۳۶ برابر خورشید، و با فاصله‌ی دو برابر فاصله‌ی زمین-خورشید از یکدیگر هستند.
اگر پدیده‌های ریزهمگرایی‌ای از این دست بتوانند ستارگان ناپیدا را آشکار کنند، پس شاید توانایی این را هم داشته باشند که از پدیده‌های کیهانی رازآلودی از این هم کمیاب‌تر پرده بردارند. پژوهشگران می‌گویند خوشبختانه سیاهچاله‌ها هم جزو این پدیده‌های رازآلود خواهند بود زیرا به طور معمول تنها زمانی می‌توان به وجودشان پی برد که مواد پیرامونشان را ببلعند و فواره‌هایی از گاز درخشان بیفشانند. کهکشان راه شیری خودمان هم می‌تواند دارای میلیون‌ها سیاهچاله‌ی خاموش باشد که از هر ستاره‌ای بسیار دورند و نمی‌توانند چنین نمایش نوری به راه بیندازند، و به گفته‌ی پژوهشگران، همگرایی گرانشی می‌تواند کلیدِ یافتن آنها باشد. اگر یک سیاهچاله‌ی نادیدنی اثر همگرایی‌ای پدید بیاورد که نور پشتش را اعوجاج دهد، اخترشناسان خواهند توانست رو به عقب رفته و سرشت واقعی آن را آشکار کنند.
--------------------------------------------
تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:
واژه‌نامه:
star - magnifying glass - Cygnus constellation - supernova - Łukasz Wyrzykowski - Astronomical Observatory - University of Warsaw - Poland - Astronomy and Astrophysics - Gaia16aye - binary star - space-time - lens - Earth - gravitational lensing - Albert Einstein - general relativity - Przemek Mróz - California Institute of Technology - gravitational microlensing - red dwarf - sun - black hole - Milky Way
منبع: Space.com
برگردان: یک ستاره در هفت آسمان
0 دیدگاه شما:
ارسال یک نظر