ستاره کژدم‌دل بسیار بزرگ‌تر از آنست که فکر می‌کردیم
* اخترشناسان جو غول‌آسای ستاره‌ی ابرغول سرخ کژدم‌دل (قلب عقرب) را با جزییاتی خیره‌کننده و بی‌سابقه نمایان کرده‌اند. پیش از این گمان می‌رفت این ستاره می‌تواند ۷۰۰ خورشید را در خود جای دهد، ولی گویا بسیار بزرگ‌تر از این است.
یک گروه بین‌المللی از پژوهشگران با بهره از آرایه‌ی بزرگ میلیمتری/زیرمیلیمتری آتاکاما (آلما) در شیلی و آرایه‌ی بسیار بزرگ کارل جی. جنسکی (وی‌ال‌ای) از آنِ بنیاد ملی علوم در نیومکزیکو پرجزییات‌ترین نقشه‌ی رادیویی تا به امروز را از جو ستاره‌ی کژدم‌دل پدید آورده‌اند. در حقیقت این پرجزییات‌ترین نقشه‌ی رادیویی‌ای است که تاکنون برای هر ستاره‌ای به جز خورشید پدید آمده.
 |
| تصویرهای رادیویی ستاره‌ی کژدم‌دل (قلب عقرب) از دید آرایه‌ی آلما و آرایه‌ی کارل جنسکی (وی‌ال‌ای). آلما کژدم‌دل را از نزدیکِیِ سطحش در طول موج‌های رادیویی کوتاه‌تر رصد کرد و وی‌ال‌ای در طول موج‌های بلندتر، بخش‌های دورتری از سطح این ستاره را نمایان کرد. در تصویر آلما یک باد بزرگ از سمت راست کژدم‌دل بیرون زده و توسط همدمِ کوچک‌تر ولی داغ‌ترِ این ستاره، یعنی ستاره‌ی کژدم‌دل-بی روشن شده است. |
قطر کژدم‌دل در طیف دیدنی (مریی) حدود ۷۰۰ برابر خورشید است، ولی این نقشه نشان می‌دهد که اگر در طیف رادیویی به این ستاره نگاه کنیم، جو آن را بسیار بزرگ‌تر و گسترده‌تر خواهیم دید. دانشمندان با این نقشه‌ی دقیق پی بردند که فام‌سپهرِ کژدم‌دل تا ۲.۵ برابر شعاع ستاره گسترده شده است. فام‌سپهر یا کروموسفر به لایه‌ی گازی‌ای می‌گویند که جو بیرونی یک ستاره به همراه تاج آن را ساخته است. برای همسنجی خوب است بدانید که گستردگیِ فام‌سپهرِ خورشید تنها ۰.۵ درصد شعاع آنست.
ایمون اگورمن، پژوهشگر بنیاد پژوهش‌های پیشرفته‌ی دوبلین در ایرلند، و نویسنده‌ی اصلی این پژوهش می‌گوید: «اندازه‌ی یک ستاره بسته به این که در چه طول موجی رصد می‌شود می‌تواند به گونه‌ی چشمگیری تغییر کند. طول موج‌های بلندترِ وی‌ال‌ای نشان دادند که جو این ابرغول حدود ۱۲ برابر شعاع آنست.»
برای آفریدن این نقشه، آلما در طول موج‌های کوتاه‌تر به شیدسپهرِ کژدم‌دل نگاه کرد- شیدسپهر(نورسپهر یا فوتوسفر) لایه‌ای‌ست که بیشتر فوتون‌های نورِ دیدنیِ ستاره از آن می‌آیند [بنابراین همان چیزی از ستاره است که با چشم دیده می‌شود-م]. وی‌ال‌ای هم جو ستاره را از این فراتر در طول موج‌های بلندتر رصد کرد. این رادیوتلسکوپ‌ها همچنین دمای گاز و پلاسما در جو ستاره را هم رصد کرده و اندازه گرفتند. آنها توانستند -برای نخستین بار- این فام‌سپهر را در طول موج‌های رادیویی ببینند، و نه تنها پی بردند که این فام‌سپهر تا ۲.۵ برابر شعاع ستاره گسترده شده، بلکه دمای آن را هم به دست آوردند.
 |
| برداشت هنری از ستاره‌ی کژدم‌دل (قلب عقرب). نورسپهرِ این ستاره، یعنی بخشی که با چشم دیده می‌شود حدود ۷۰۰ برابر خورشیدست و در سامانه‌ی خورشیدی می‌تواند تا آن سوی مدار بهرام را بپوشاند (اندازه‌های خورشید هم آن پایین نشان داده شده). ولی آلما و وی‌ال‌ای نشان دادند که جو کژدم‌دل، از فام‌سپهرِ پایین تا فام‌سپهرِ بالاترِ آن به همراه مناطق بادهایش، تا ۱۲ برابر بیشتر از این کشیده شده است. |
این دانشمندان پی بردند که فام‌سپهر کژدم‌دل خنک‌تر از چیزی‌ست که رصدهای دیدنی (مری) و فرابنفش نشان می‌داد، با بیشینه‌ی ۳۵۰۰ درجه‌ی سانتیگراد. این به اندازه‌ی چشمگیری خنک‌تر از فام‌سپهرِ خورشید است که دمایش تقریبا به ۲۰ هزار درجه‌ی سلسیوس می‌رسد.
اگورمن می‌گوید: «ما دریافتیم که این فام‌سپهر در استاندارد دماهای ستاره‌ای بیشتر "ولرم" است تا داغ. این تفاوت می‌تواند این گونه توضیح داده شود که سنجش‌های رادیوییِ ما یک دماسنج حسمند (حساس) برای بیشترِ گاز و پلاسمای جو ستاره است، ولی رصدهای نوری و فرابنفشِ گذشته تنها نسبت به گاز و پلاسمای بسیار داغ حسمند بودند.»
کریس کاریلی از رصدخانه‌ی اخترشناسی رادیویی ملی آمریکا می‌گوید: «شناخت ذاتی ما از آسمان شب اینست که ستارگان تنها نقطه‌هایی از نورند. این واقعیت که می‌توانیم جو این ستارگان ابرغول را با جزییات نقشه‌برداری کنیم گواهی راستین بر پیشرفت‌های فناوری در تداخل‌سنجی است. این رصدهای شاهکار جهان را به نزدیکمان می‌آورد، همین جا در حیاط خلوتمان.» کاریلی در این پژوهش شرکت نداشت ولی در نخستین رصدهای رادیویی چندطول موجیِ ستاره‌ی شبان‌شانه (ابط‌الجوزا) که سال ۱۹۹۸ با وی‌ال‌ای انجام شده بود همکاری داشت.
گژارش این دانشمندان در شماره‌ی ۱۶ ژوئن نشریه‌ی آسترونومی اند آستروفیزیکز منتشر شده.
--------------------------------------------
تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:
واژه‌نامه:
red supergiant star - Antares - Atacama Large Millimeter/submillimeter Array - ALMA - Chile - National Science Foundation - Karl G. Jansky Very Large Array - VLA - New Mexico - sun - chromosphere - corona - radius - wavelength - Eamon O'Gorman - Dublin Institute for Advanced Studies - Ireland - photosphere - photon - optical - ultraviolet - plasma - interferometry - Chris Carilli - National Radio Astronomy Observatory - Betelgeuse - Astronomy and Astrophysics
منبع: Space.com
برگردان: یک ستاره در هفت آسمان
0 دیدگاه شما:
ارسال یک نظر