مدار ماه‌های مریخ نشان می‌دهد که این سیاره در گذشته حلقه داشته

* یک چرخه‌ی ما‌ه‌زایی می‌تواند انحراف اندکی که در مدار دیموس، یکی از ماه‌های سیاره‌ی بهرام است را توضیح دهد.

سیاره‌ی سرخ دو ماه (قمر) در مدار پیرامونش دارد به نام‌های فوبوس و دیموس. دانشمندان تا سال‌های بسیاری می‌پنداشتند هر دوی این ماه‌ها سیارک‌ها یا سنگ‌های آسمانی‌ای بوده‌اند که به دام بهرام افتاده‌اند. ولی پژوهش تازه نشان می‌دهد که مدار دیموس چنین چیزی را امکان‌پذیر نمی‌کند.

مدار دیموس به اندازه‌ی بسیار کمی نسبت به استوای بهرام کج است، تنها دو درجه. این تفاوت به اندازه‌ای کوچک است که در آغاز بسیاری از دانشمندان نادیده‌اش گرفتند.

نویسنده‌ی اصلی پژوهش، ماتیا چوک می‌گوید: «این واقعیت که مدار دیموس دقیقا هم‌صفحه با استوای بهرام نیست چیز بی‌اهمیتی پنداشته شده بود و هیچ کس علاقه‌ای به تلاش برای توضیح آن نداشت.» چوک که دانشمند بنیاد ستی (SETI) است می‌افزاید: «ولی همین که یک فکر بزرگ تازه به سرمان زد و با دید تازه‌ای نگاهش کردیم، راز بزرگِ کجی مدار دیموس آشکار شد.»

این راز با بررسی حرکت‌های فوبوس نمایان شد که به سطح سیاره نزدیک‌تر است و دارد به آهستگی و مارپیچ‌وار به سوی آن می‌رود. فوبوس سرانجام به اندازه‌ی به بهرام نزدیک خواهد شد که در اثر گرانش آن از هم بپاشد و تکه تکه شود- پیدایش یک حلقه.

دو نویسنده‌ی دیگر این پژوهش، دیوید مینتون که استاد دانشگاه پردو و اندرو هسلبروک که در زمان این پژوهش دانشجوی وی بود می‌گویند آینده‌ی فوبوس رویدادی "یک بار برای همیشه" نیست، بلکه پس از فروپاشی ماه، سرانجام تکه‌هایش دوباره به هم خواهند پیوست و ماه دیگری خواهند ساخت. این نه تنها در آینده برای فوبوس رخ خواهد داد، بلکه در گذشته‌ی بهرام هم چندین بار دیگر رخ داده بوده.

گذر فوبوس از برابر دیموس از چشم خودروی
کنجکاوی در ۱ اوت ۲۰۱۳

این خرد شدن و بازسازی ماه‌ها به نوبه‌ی خود توضیح می‌دهد که کج شدن مدار دیموس چگونه رخ داده.

بنیاد ستی در بیانیه‌اش گفته: «این نظریه‌ی چرخه‌ای ماه‌های بهرام یک عنصر کلیدی دارد که کجی مدار دیموس را امکان‌پذیر می‌سازد: یک ماهِ نوزاد از حلقه و خود سیاره دور می‌شود... بر خلاف جهت فوبوس که در اثر برهم‌کنش‌های گرانشی با بهرام دارد مارپیچ‌وار به این سیاره نزدیک می‌شود.»

این بیانیه می‌‌افزاید: «ماهی که دارد رو به بیرون می‌کوچد می‌تواند درست بیرون از حلقه‌ها با یک به اصطلاح بازآوایی مداری (رزنانس مداری) روبرو شود که در آن، دوره‌ی مداری دیموس سه برابر دوره‌ی مداری ماه دیگر است. می‌توانیم بگوییم تنها یک ماه کوچنده رو به بیرون می‌توانسته اثری نیرومند روی دیموس بگذارد، یعنی بهرام باید حلقه‌ای می‌داشته که ماه‌های درونی را به بیرون می‌رانده.»

این ماهِ نظریِ بیرون‌رو باید بزرگ بوده باشد، ۲۰ برابر پرجرم‌تر از فوبوس. فوبوس از دیدگاه نظری دو نسل جوان‌تر از این ماه است. بر پایه‌ی نظریه، این ماه دو بار خرد شده و بازسازی شده بوده- بار دوم فوبوس از آن ساخته می‌شود. سن فوبوس هم با این نظریه همخوانی دارد. دیموس چند میلیارد سال سن دارد، ولی فوبوس ۲۰۰ میلیون ساله است، یعنی زمانی که دایناسورها روی زمین پرسه می‌زدند ساخته شده بوده.

تاکنون هیچ فضاپیمایی نتوانسته دو ماه بهرام را از نزدیک ببیند تا نظریه‌های زمین‌شناسی را روی آنها بیازماید، ولی این شاید به زودی تغییر کند. سازمان کاوش‌های فضایی ژاپن (جاکسا، JAXA) برنامه‌ای برای فرستادن یک فضاپیما به فوبوس در سال ۲۰۲۴ دارد به نام "کاوش ماه‌های بهرام" (ام‌ام‌ایکس، MMX). اگر همه چیز روی برنامه پیش برود، ام‌ام‌ایکس نمونه‌هایی از فوبوس را برای بازگرداندن به زمین گرد خواهد آورد.

هم‌سنجی میان ماه زمین و ماه‌های بهرام، فوبوس و دیموس

چوک در این بیانیه گفت: «من محاسبه‌های نظری برای گذران زندگی انجام می‌دهم، و این خوبست، ولی هر از گاهی آزمودن آن (محاسبه‌ها) در برابر دنیای واقعی از آن هم بهتر است.»

این پژوهش در ۲۳۶مین نشست جامعه‌ی اخترشناسی آمریکا که تا ۳ ژوئن به طور مجازی برگزار می‌شد ارایه شده. پژوهشنامه‌ای بر پایه‌ی آن هم برای انتشار در نشریه‌ی آستروفیزیکال جورنال لترز پذیرفته شده.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

moon - Mars - Deimos - Phobos - asteroid - equator - Matija Cuk - SETI Institute - planet - ring - David Minton - Purdue University - Andrew Hesselbrock - orbital tilt - orbital resonance - dinosaur - Earth - Japanese Aerospace Exploration Agency - JAXA - Martian Moons Exploration - MMX - American Astronomical Society - Astrophysical Journal Letters

منبع: Space.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان