کم‌نور شدن شگفت‌انگیز ابط‌الجوزا زیر سر لکه‌های غول‌پیکر بوده
بر پایه‌ی پژوهشی تازه، کاهش شگفت‌انگیزِ نور ستاره‌ی ابط‌الجوزا (شبان‌شانه، آلفا شکارچی) در چند ماه گذشته به دلیل لکه‌هایی بوده که دستکم نیمی از سطح این ستاره‌ی غول‌پیکر را به طور موقت پوشانده بودند.
ابط‌الجوزا که شانه‌ی صورت فلکی شکارچی را ساخته، یکی از پرآوازه‌ترین و آشناترین ستارگان آسمان شب‌های زمین -و یکی از افراطی‌ترین آنها- است.
 |
ابط‌الجوزا یک "ابرغول سرخ" به جرم ۱۱ برابر و پهنای ۹۰۰ برابر خورشیدست که اگر راهِ دور و دراز ۵۰۰ سال نوری را بپیماید و بیابد و به جای خورشید بنشیند، سیاره‌های تیر، ناهید، زمین، بهرام و نیز کمربند سیارک‌ها را در خود فرو خواهد برد.
بزرگی و پف‌الود بودن این ستاره نشان می‌دهد که در گام‌های پایانی زندگی‌اش به سر می‌برد، زندگی‌ای که با ابرنواختری سهمگین پایان خواهد یافت. و این ابرغول در پاییز گذشته کاهش نورِ چشگیری را آغاز کرد که برخی از اخترشناسان را واداشت تا گمانه‌زنی‌هایی درباره‌ی نزدیک بودنِ مرگ تماشاییِ آن انجام دهند.
ولی این کاهشِ دلهره‌آورِ نور در بهار پایان یافت و ابط‌الجوزا تا ماه می درخشش معمولش را به دست آورد. بازگشتِ درخشش ستاره باعث شد برخی از اخترشناسان آن کاهش نور را دستاورد ابرهایی از غبار بپندارند که جلوی بخش بزرگی از نور ابط‌الجوزا را برای رسیدن به زمین گرفته بوده.
ولی پژوهش تازه نشان می‌دهد که این کاهش نور از خود ابط‌الجوزا بوده. پژوهشگران این ابرغول را در ماه‌های ژانویه، فوریه، و مارس امسال به کمک تلسکوپ جیمز کلارک ماکسول (جی‌سی‌ام‌تی) در هاوایی بررسی کردند، تلسکوپی که کیهان را در نور زیرمیلیمتری رصد می‌کند، طول موجی که برای چشم انسان نادیدنی است.
این دانشمندان سپس این داده‌ها را با مشاهدات ابط‌الجوزا در ۱۳ سال گذشته همسنجیدند (مقایسه کردند)، از جمله با عکس‌هایی که تلسکوپ رهیاب آتاکاما (اَپکس) گرفته بود، تلسکوپی در شیلی، که آن هم در طیف زیرمیلیمتری رصد می‌کند.
نویسنده‌ی اصلی پژوهش، تاویشا دارماواردنا از بنیاد اخترشناسی ماکس پلانک در آلمان می‌گوید: «چیزی که ما را شگفت‌زده کرد این بود که ابط‌الجوزا در این رویدادِ کاهش نور، حتی در طیف زیرمیلیمتری هم تا ۲۰ درصد تاریک‌تر شد.»
 |
| این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر |
به گفته‌ی پژوهشگران، کاهش نورِ ابط‌الجوزا با یک اُفتِ میانگینِ ۲۰۰ درجه‌ای (سلسیوس) در دمای سطح آن همراه بود. گفتنی‌ست دمای معمول سطح این ستاره حدود ۳۲۳۰ درجه‌ی سانتیگراد است.
ولی از آن جایی که داده‌های تصویری پُروضوحی که دسامبر ۲۰۱۹ گرد آمده بود نشان می‌دادند که شدت درخشندگی این ستاره بی‌شک لکه لکه است، پس بعید است که اُفت دما در سرتاسر آن متقارن بوده.
دارماواردنا می‌گوید: «این نتیجه همراه با یافته‌های ما گواهی روشن از لکه‌های ستاره‌ای غول‌آسایی است که ۵۰ تا ۷۰ درصد سطح دیدارپذیرِ ابط‌الجوزا را پوشانده بوده و هر یک دمایی کمتر از دیگر بخش‌های ستاره داشته‌اند.»
لکه‌های ستاره‌ای بخش‌هایی تاریک و خنک‌تر از دیگر جاهای سطح یک ستاره‌اند که به طور موقت روی آن پدید می‌آیند و میدان‌های مغناطیسی بسیار نیرومندی دارند. خورشید خودمان هم لکه‌هایی دارد؛ اخترشناسان ده‌هاست که به شمردن لکه‌های خورشیدی به عنوان راهی برای سنجش فعالیت آن می‌پردازند (لکه‌های خورشیدی به عنوان سکوهای پرتاب برای توفان‌های خورشیدی، مانند شراره‌ها و فوران‌های غول‌آسای پلاسما به نام "فوران‌های تاج خورشیدی" رفتار می‌کنند).
پژوهشگران تا حدود سال آینده به بررسی ابط‌الجوزا با جی‌سی‌ام‌تی ادامه خواهند داد تا آگاهی بیشتری درباره‌ی این ابرغول، که مرگش تاثیری بزرگ بر محله‌ی کیهانی‌اش خواهد داشت به دست بیاورند.
دانشمند ارشد جی‌سی‌ام‌تی، استیو مایرز می‌گوید: «ستارگان نسل‌های پیشین مانند ابط‌الجوزا از دید فیزیکی بیشتر عنصرهایی که روی زمین و حتی بدنمان می‌بینیم را ساخته و با انفجارهای سهمگین ابرنواختری در پهنه‌ی کهکشان پخش کرده‌اند.»
مایرز می‌افزاید: «اگرچه نمی‌توانیم زمان انفجار این ستاره را پیش بینی کنیم، ولی پی گرفتنِ درخشش آن به ما اجازه خواهد داد تا نه تنها فرگشتِ رده‌ی شگفت‌انگیزی از ستارگان را بهتر بشناسیم، بلکه برگی دیگر در داستان کیهانی خودمان بنگاریم.»
گزارش این پژوهش تازه در شماره‌ی برخط ۲۹ ژوئنِ ماهنامه‌ی انجمن سلطنتی اخترشناسی منتشر شده است.
--------------------------------------------
تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:
واژه‌نامه:
star - Betelgeuse - constellation Orion - red supergiant - sun - solar system - Mercury - Venus - Earth - Mars - asteroid belt - supernova - James Clerk Maxwell Telescope - JCMT - Hawaii - submillimeter - wavelength - Atacama Pathfinder Experiment - Chile - Thavisha Dharmawardena - Max Planck Institute for Astronomy - Germany - starspot - magnetic field - sunspot - solar storm - flare - plasma - coronal mass ejection - element - galaxy - Steve Mairs - The Astrophysical Journal Letters
منبع: Space.com
برگردان: یک ستاره در هفت آسمان
0 دیدگاه شما:
ارسال یک نظر