برای نخستین بار: تصویربرداری مستقیم از چند سیاره‌ پیرامون یک ستاره خورشدسان

* اخترشناسان برای نخستین بار از چند سیاره که به گرد یک ستاره‌ی خورشیدسان در گردشند به طور مستقیم عکس گرفته‌اند.

تلسکوپ بسیار بزرگ (وی‌ال‌تی) در رصدخانه‌ی جنوبی اروپا (اسو) در شیلی دو سیاره‌ی غول‌پیکر را به تصویر کشیده که به گرد ستاره‌ی "تی‌وای‌سی ۸۹۹۸-۷۶۰-۱" در چرخشند، یک همسانِ بسیار جوانِ خورشیدمان که حدود ۳۰۰ سال نوری از زمین دورست.

دو سیاره‌ی غول‌پیکر در سامانه‌ی تی‌وای‌سی ۸۹۹۸-۷۶۰-۱ مانند دو نقطه‌ی روشن در این تصویر دیده می‌شوند: تی‌وای‌سی ۸۹۹۸-۷۶۰-۱بی در مرکز و تی‌وای‌سی ۸۹۹۸-۷۶۰-۱سی پایین، سمت راست که با نشان پیکان نمایانده شده‌اند. نقطه‌های روشن دیگری هم اینجا دیده می‌شوند که همگی ستارگان پس‌زمینه‌اند. خود ستاره‌ی مرکزی سامانه هم بالا-چپِ مرکز تصویر دیده می‌شود.

دانشمندان با گرفتن عکس‌های گوناگون در زمان‌های گوناگون توانستند سیاره‌ها را از ستارگان پس‌زمینه بازشناسند. برای گرفتن تصویر، آنها نور خیره‌کننده‌ی این ستاره‌ی خورشیدسان را به کمک دستگاه تاج‌نگار پوشاندند تا سیاره‌ها را ببینند.

تاریک و روشنی‌هایی که روی ستاره دیده می‌شود از تاثیرهای دستگاه‌های اپتیکی‌اند و واقعی نیستند. تصویر اصلی (بدون پیکان)

نویسنده‌ی اصلی پژوهش، الکساندر بون که دانشجوی دکترای دانشگاه لیدن هلند است می‌گوید: «این کشف یک تصویر آنی از محیطی ست که بسیار همانند سامانه‌ی خورشیدی است، ولی در گام‌هایی بسیار آغازین‌تر در فرگشتش.»

به گفته‌ی این پژوهشگران، تا پیش از این نمای کیهانی تاریخی، تنها دو سامانه‌ی چندسیاره‌ای دیگر به طور مستقیم تصویربرداری شده بود ولی هیچکدام از آنها یک ستاره‌ی خورشیدسان نداشتند. و هنوز عکس گرفتن از حتی یک تک-فراسیاره هم دستاوردی کمیاب است.

متیو کنورثی، یکی دیگر از نویسندگان این پژوهش که استادیار دانشگاه لیدن است می‌گوید: «اگرچه اخترشناسان هزاران فراسیاره [سیاره‌ی فراخورشیدی] را در کهکشنمان به طور نامستقیم شناسایی کرده‌اند، ولی تنها جزء ناچیزی از آنها به طور مستقیم عکاسی شده.»

بن، کنورثی و همکارانشان ستاره‌ی ۱۷ میلیون ساله‌ی تی‌وای‌سی ۸۹۹۸-۷۶۰-۱ را به طور خلاصه با دستگاه اسفیر (SPHERE) در وی‌ال‌تی بررسی کردند. اسفیر دستگاهی به نام تاج‌نگار دارد که جلوی نور خیره‌کننده‌ی ستاره را می‌گیرد و به اخترشناسان اجازه می‌دهد تا سیاره‌هایی که به گرد ستاره می‌چرخند و ممکن بود در نور آن گم شده باشند را ببینند و بررسی کنند.

این تصویرِ تازه گزارش شده‌ی اسفیر دو ستاره را در این سامانه آشکار کرده است، سیاره‌های تی‌وای‌سی ۸۹۹۸-۷۶۰-۱بی و تی‌وای‌سی ۸۹۹۸-۷۶۰-۱سی. اخترشناسان پیش از این هم از وجود تی‌وای‌سی ۸۹۹۸-۷۶۰-۱بی آگاهی داشتند - یک گروه به رهبری خود بون در اواخر سال گذشته یافتن آن را گزارش کرده بودند- ولی تی‌وای‌سی ۸۹۹۸-۷۶۰-۱سی یک دنیای نویافته است.

این دو سیاره غول‌پیکرند و بسیار دور از ستاره. تی‌وای‌سی ۸۹۹۸-۷۶۰-۱بی حدود ۱۴ برابر سنگین‌تر از مشتری است با میانگین فاصله‌ی ۱۶۰ یکای اخترشناسی (ای‌یو) از ستاره‌ی میزبان، و تی‌وای‌سی ۸۹۹۸-۷۶۰-۱سی شش برابر پرجرم‌تر از مشتری است با فاصله‌ی حدود ۳۲۰ ای‌یو از ستاره‌ی میزبان (هر ای‌یو برابر با فاصله‌ی میانگین زمین تا خورشید است- حدود ۱۵۰ میلیون کیلومتر. برای همسنجی: مشتری و کیوان به ترتیب تنها ۵ ای‌یو و ۱۰ ای‌یو از خورشید دورند.)

روشن نیست که دو سیاره‌ی سامانه‌ی تی‌وای‌سی ۸۹۹۸-۷۶۰-۱ از آغاز در همین جای کنونی اخته شده بوده‌اند یا این که نزدیک‌تر بوده و به گونه‌ای به بیرون رانده شده بوده‌اند. این گروه پژوهشی می‌گویند رصدهای بیشتر، از جمله آنهایی که با رصدخانه‌های غول‌آسای آینده مانند تلسکوپ بی‌اندازه بزرگ اروپا (ئی‌ال‌تی) انجام خواهند شد می‌توانند به گره‌گشایی از این راز کمک کنند.

پرسش‌های دیگری هم درباره‌ی تی‌وای‌سی ۸۹۹۸-۷۶۰-۱ به جا مانده. برای نمونه این پرسش که آیا این دو غول گازی همسایه‌ای هم دارند؟ آیا ممکن است چند سیاره‌ی سنگی در فاصله‌ی نزدیک‌تر به گرد این ستاره باشند، چنان چه در سامانه‌ی خورشیدی خودمان این گونه است؟

به گفته‌ی بون، این احتمال که دستگاه‌های آینده، مانند دستگاه‌هایی که بر ئی‌ال‌تی سوار می‌شوند، خواهند توانست سیاره‌هایی کم‌جرم‌تر را به گرد این ستاره بیابند از دستاوردی مهم در شناخت ما از سامانه‌های چندسیاره‌ای  [در آینده] می‌گوید، با پیامدهایی احتمالی برای تاریخ سامانه‌ی خورشیدی.

گزارش این دانشمندان روز ۲۲ ژوییه در شماره‌ی برخطِ نشریه‌ی آستروفیزیکال جورنال لترز منتشر شده است.

-------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه نامه:

multiplanet system - sunlike star - planet - Jupiter - European Southern Observatory - Very Large Telescope - VLT - Chile - TYC 8998-760-1 - sun - Earth - solar system - Alexander Bohn - Leiden University - Netherlands - exoplanet - galaxy - Matthew Kenworthy - Spectro-Polarimetric High-contrast Exoplanet Research - SPHERE - coronagraph - TYC 8998-760-1b - TYC 8998-760-1c - AU - Saturn - European Extremely Large Telescope - ELT - gas giant - rocky planet - Astrophysical Journal Letters

منبع: Space.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان