یک راز کیهانی:ستاره‌ای ناپدید شده!
یک ستاره‌ی بزرگ ناپایدار در کهکشانی کوتوله ناپدید شده است. به گمان دانشمندان، این می‌تواند نشانگر کاهش درخشش ستاره و پنهان شدن آن در پشت غبار باشد. توضیح دیگری که پیشنهاد شده اینست که ستاره در خود رُمبیده و بی‌آن که ابرنواختری پدید بیاورد به سیاهچاله تبدیل شده.
 |
| این تصویر در دو اندازه‌ی بزرگ، بزرگ‌تر (۵ مگ) |
میان سال‌های ۲۰۰۱ و ۲۰۱۱، گروه‌های گوناگونی از اخترشناسان این ستاره‌ی بزرگ و رازآلود که در "کهکشان کوتوله‌ی کینمن" جای دارد را بررسی می‌کردند و رصدهایشان نشان می‌داد که این ستاره در گام‌های پایانیِ زندگی‌اش به سر می‌برد. اندرو آلن از کالج ترینیتی دوبلین در ایرلند به همراه همکارانش از ایرلند، شیلی، و آمریکا می‌خواستند آگاهی‌های بیشتری درباره‌ی این که ستارگان بسیار بزرگ چگونه به زندگی خود پایان می‌دهند به دست آورند، و به نظر می‌رسید جرمِ درون کهکشان کینمن گزینه‌ی مناسبی برای این کار باشد. ولی هنگامی که آنها در سال ۲۰۱۹ تلسکوپ ول‌ال‌تی را به سوی این کهکشان دوردست تنظیم کردند، دیگر نشانه‌های آشکاری از این ستاره نیافتند. آلن که نویسنده‌ی اصلی این پژوهش است می‌گوید: «به جایش با شگفتی پی بردیم که ستاره ناپدید شده است!»
کهکشان کوتوله‌ی کینمن یا "پی‌اچ‌ال ۲۹۳بی" با فاصله‌ی حدود ۷۵ میلیون سال نوری از زمین، در صورت فلکی دلو جای دارد و دورتر از آنست که اخترشناسان بتوانند ستارگانش را جدا از هم ببینند، ولی می‌توانند شناسه‌های برخی از آنها را ردیابی کنند. از ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۱، نور این کهکشان به گونه‌ای پیوسته نشانگر وجود یک ستاره‌ی "متغیر آبی درخشان" (ال‌بی‌وی) با درخشش ۲.۵ میلیون برابر خورشید در این کهکشان بود.
این دسته از ستارگان ناپایدارند و هر از گاهی دگرگونی‌هایی چشمگیر در طیف و درخشش آنها رخ می‌دهد. متغیرهای آبی درخشان حتی با این دگرگونی‌ها هم ردهایی ویژه دارند که دانشمندان می‌توانند آنها را شناسایی کنند، ولی این ردها در داده‌هایی که این دانشمندان در سال ۲۰۱۹ گرد آورده بودند دیده نمی‌شد، و آنها ماندند با این پرسش که چه بر سر این ستاره آمده. آلن می‌گوید: «برای چنین ستاره‌ی پرجرمی بسیار نامعمول است که بدون پدید آوردن یک ابرنواختر درخشان ناپدید شود.»
این اخترشناسان نخست این ستاره را در اوت ۲۰۱۹ همزمان به کمک هر چهار یگان تلسکوپ ۸ متری وی‌ال‌تی و با دستگاه "اسپرسو" روی آنها جستجو کردند. ولی نتوانتند نشانه‌هایی را که در گذشته خبر از حضور این ستاره می‌داد بیابند. چند ماه بعد، این گروه همین تلاش را با بهره از دستگاه X-افکنِ وی‌ال‌تی تکرار کردند ولی باز هم هیچ نشانی از این ستاره نیافتند.
خوزه گرو، یکی دیگر از این پژوهشگران از کالج ترینیتی دوبلین می‌گوید: «ما شاید یکی از پرجرم‌ترین ستارگانِ کیهانِ نزدیک را یافته باشیم که به آرامی ناپدید شده.»
این دانشمندان سپس به سراغ داده‌های قدیمی‌تری که با بهره از دستگاه‌های X-افکن و UVES در وی‌ال‌تی و چند تلسکوپ دیگر گرد آمده بود رفتند. آندریا مه‌نر، یکی از اخترشناسان رصدخانه‌ی جنوبی اروپا می‌گوید: «تاسیسات بایگانی علمی اسو به ما امکان داد تا داده‌های مربوط به همین جرم را که در ۲۰۰۲ و ۲۰۰۹ گرد آمده بود یافته و به کار ببریم. مقایسه‌ی طیف‌های پُروضوحی که سال ۲۰۰۲ به کمک UVES دریافت شده بود با داده‌هایی که ما سال ۲۰۱۹ به کمک تازه‌ترین طیف‌نگارِ پُروضوح اسو (دستگاه اسپرسو) به دست آورده بودیم بسیار آشکارکننده بود، هم از دیدگاهِ اخترشناختی و هم از دیدگاه ابزاری.»
بر پایه‌ی داده‌های قدیمی، ستاره‌ی درون کهکشان کینمن می‌توانسته دستخوشِ یک دوره‌ی برون‌ریزی سهمگین شده باشد که به احتمال بسیار در زمانی پس از ۲۰۱۱ پایان یافته بوده. ستارگان متغیر آبی درخشانی مانند این می‌توانند در درازنای زندگی‌شان برون‌ریزی‌های غول‌آسایی داشته باشند که باعث شود در اندک زمانی، انبوهی جرم از دست داده و درخشندگی‌شان افزایشی چشمگیر پیدا کند. [احتمالا مانند چیزی که در سده‌ی ۱۹ میلادی برای ستاره‌ی اتا-شاه‌تخته رخ داد و آن را تا مدتی به درخشان‌ترین ستاره‌ی آسمان شب پس از شباهنگ تبدیل کرد-م]
 |
| عکسی که تلسکوپ فضایی هابل در سال ۲۰۱۱ از کهکشان کوتوله‌ی کینمن یا "پی‌اچ‌ال ۲۹۳بی" گرفته بود، پیش از ناپدید شدن رازگونه‌ی یک ستاره‌ی بزرگ در آن. این کهکشان با فاصله‌ی ۷۵ میلیون سال نوری زمین دورتر از آنست که تک‌ستارگانش را بشود دید، ولی عکس‌هایی که میان سال‌های ۲۰۰۱ و ۲۰۱۱ از این کهکشان گرفته شده بود شناسه‌های ستاره‌ای بزرگ را نشان می‌دادند که در تصاویر تازه‌تر دیده نمی‌شوند. |
اخترشناسان بر پایه‌ی مشاهدات و مدل‌ها دو توضیح برای ناپدید شدنِ ستاره و نبودِ یک ابرنواختر پیشنهاد کرده‌اند که به این برون‌ریزیِ احتمالی ربط دارند. یک توضیح می‌گوید این برون‌ریزی می‌توانسته این متغیر آبی درخشان را به ستاره‌ی کم‌نورتری تبدیل کرده باشد که همان هم تا اندازه‌ای پشت غبارهای بیرون زده پنهان شده است. توضیح پیشنهادیِ دوم اینست که ستاره احتمالا رُمبیده و بدون هیچ انفجار ابرنواختری‌ای یکراست به سیاهچاله تبدیل شده باشد. این یک رویداد کمیاب است: شناخت کنونی ما از چگونگیِ مرگ ستارگان بزرگ اینست که بیشترشان زندگی خود را با یک ابرنواختر پایان می‌دهند.
رصدهای بیشتری در آینده نیازست تا آنچه بر سر این ستاره آمده را تایید کند. تلسکوپ بی‌اندازه بزرگ (ئی‌ال‌تی) در رصدخانه‌ی جنوبی اروپا که کارش را سال ۲۰۲۵ آغاز خواهد کرد توانایی این را خواهد داشت که ستارگان در کهکشان‌های دوردستی مانند کهکشان کینمن را آشکار کند و به اخترشناسان در گشودن گره از چنین رازهایی یاری رساند.
گزارش این دانشمندان در ماهنامه‌ی انجمن سلطنتی اخترشناسی منتشر شده.
--------------------------------------------
نمونه‌ی دیگری از این راز کیهانی که سال ۲۰۱۷ درباره‌اش خواندید:
--------------------------------------------
تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:
واژه‌نامه:
European Southern Observatory - Very Large Telescope - VLT - dwarf galaxy - star - black hole - supernova - PhD - Andrew Allan - Trinity College Dublin - Ireland - Kinman Dwarf galaxy - Chile - US - ESO - VLT - constellation of Aquarius - luminous blue variable - Sun - ESPRESSO - X-shooter - VLT - Jose Groh - UVES - Science Archive Facility - spectra - spectrograph - Extremely Large Telescope - ELT - Monthly Notices of the Royal Astronomical Society - PHL 293B - NASA - ESA - Hubble Space Telescope
منبع: eso
برگردان: یک ستاره در هفت آسمان
0 دیدگاه شما:
ارسال یک نظر