گویا بزرگترین ماه منظومه خورشیدی بزرگترین دهانه برخوردی را هم دارد!

* دانشمندان چیزی را یافته‌اند که به باور آنها می‌تواند بزرگ‌ترین دهانه‌ی برخوردی در سرتاسر سامانه‌ی خورشیدی باشد؛ این ساختار با شیارهایش پهنه‌ای گسترده از سطح گانیمد، بزرگ‌ترین ماه سیاره‌ی مشتری را پوشانده است.

این پژوهشگران می‌خواستند بازدید دوباره‌ای روی تصویرهای چند فضاپیما که در گذشته این ماه غول‌پیکر را -که از سیاره‌ی تیر هم بزرگ‌تر است- بررسی کرده بودند انجام دهند. نکته‌ای که شگفتی آنها را برانگیخت دسته‌ای از از ویژگی‌هایی به نام شیار (furrow) بود که روی برخی از پیرترین ناهمواری‌های این ماه دیده میشد.

تصویر بزرگ تر- اندازه های دیگر

پژوهشگران در گذشته این شیارها را نشانه‌ای از برخوردی چنان نیرومند می‌دانستند که زخم‌هایی بر سرتاسر یک سمتِ گانیمد به جا گذاشته. ولی دانشمندانِ پژوهشِ تازه با بازبینی این ساختارها به این باور رسیده‌اند که این رویداد در واقع دست کم گرفته شده، و این شیارها نشانگر برخوردی آنچنان بزرگند که بر کل این ماه اثر گذاشته بوده.

این پژوهشگران کار را با داده‌های فضاپیماهای دوقلوی وویجر ناسا که هر یک جداگانه در سال ۱۹۷۹ از کنار سامانه‌ی مشتری گذشته بودند، و داده‌های فضاپیمای گالیله‌ی ناسا که هشت سال از اواخر دهه‌ی ۱۹۹۰ و اوایل دهه‌ی ۲۰۰۰ را در کنار این غول و ماه‌هایش گذرانید و بررسی‌اشان کرد آغازیند.

آنها سپس به بررسی دوباره‌ی عکس‌هایی پرداختند که بخشی از گانیمد به نام "زمینه‌ی تاریک" (Dark Terrain) که کهن‌ترین سطح‌های گانیمد در آنست را در بر داشتند. بر پایه‌ی مدل‌سازی تازه، شیارها در زمینه‌ی تاریک همگی از یک نقطه رو به بیرون موج زده‌اند- حتی آن‌هایی که در آن سمتِ ماه هستند.

به گفته‌ی پژوهشگران، این چین خوردگی رو به بیرون باعث می‌شود شیارها را نشانگرهای رویدادی برخوردی بدانیم که روی همه‌ی گانیمد اثر گذاشته بوده، نه آن گونه که در گذشته پنداشته بودند تنها یک نیمکره را دگرگون کرده باشد، هر چند که شناساییِ مثبتِ جایگاه یک برخورد به چیزی بیش از حلقه‌های مشکوک نیاز دارد.

ولی اگر دلیل این ساختارها را یک برخورد بدانیم، بر پایه‌ی این پژوهش، کار یک سیارک بزرگ به پهنای دستکم ۵۰ کیلومتر و به احتمال بیشتر، ۱۵۰ کیلومتر بوده که رشته‌ای از حلقه‌ها و تَرَک‌ها را مانند یک نشان تیراندازی روی این ماه پدید آورده، همان‌هایی که پس از گذشت هزاران سال فرآیند زمین‌شناختی، به شیارها و ناوه‌هایی تبدیل شده‌اند که امروزه دانشمندان می‌بینند.

به گفته‌ی دانشمندان، اگر این مدل‌سازی درست باشد، ما بزرگ‌ترین زخم برخورد در سامانه‌ی خورشیدی را یافته‌ایم با شعاعی به بزرگی ۷۸۰۰ کیلومتر- این شعاع حدود دو برابر درازای رود می‌سی‌سی‌پی است. بزرگ‌ترین سامانه‌ی برخوردیِ شناخته شده‌ی کنونی که به نام دهانه‌ی والهالا شناخته می‌شود و روی کالیستو، یکی دیگر از ماه‌های مشتری است با شعاع تنها ۱۹۰۰ کیلومتر، در برابر این سامانه‌ی نویافته رنگ می‌بازد.

دانشمندانی که روی این پژوهش تازه کار می‌کنند امیدوارند داده‌های تازه به آنها در تفسیر بهترِ شیارهای گانیمد و شناخت دقیق چیزی که آنها را پدید آورده کمک کند. سازمان فضایی اروپا در کارِ ساخت فضاپیمایی به نام "کاوشگر ماه‌های یخی مشتری" (جوس، JUICE) است و برآنست در سال ۲۰۲۲ راهیِ مشتری‌اش کند. این فضاپیما که بر گانیمد، کالیستو و اروپا تمرکز خواهد داشت در حدود ۲۰۲۹ به مشتری رسیده و دستکم تا سه سال آنجا کار خواهد کرد.

گزارش این دانشمندان در شماره‌ی ۱۵ ژوییه‌ی نشریه‌ی ایکاروس منتشر شده.

--------------------------------------------
تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky

واژه نامه:
impact crater - solar system - Jupiter - moon - Ganymede - NASA - Mercury - planet - furrow - Voyager - Galileo - Dark Terrain - asteroid - bullseye - trough - Mississippi River - Valhalla Crater - Callisto - European Space Agency - Jupiter Icy Moons Explorer - JUICE - Europa - Icarus

منبع: اسپیس دات کام
برگردان: یک ستاره در هفت آسمان