دره‌های سیاره سرخ می‌توانند دستاورد یخسارها باشند نه آب

بلندی‌های جنوب سیاره‌ی بهرام (مریخ) پر از شبکه‌های گسترده از دره‌هایی‌ست که پنداشته می‌شود دیرزمانی در گذشته توسط آب‌های روان پدید آمده بوده‌اند. ولی یک پژوهش تازه نشان می دهد که این دره‌ها شاید در حقیقت دستاورد یخچال‌ها باشند، چیزی که نشان می‌دهد بهرام در روزگار باستان احتمالا سرد و یخبندان بوده، نه گرم و تر (مرطوب).

تصویر از دره‌ی ریول در سیاره‌ی بهرام، یکی از جاهایی که ویژگی‌های کانال‌های یخ آب شده‌ی روان در زیر یخچال، میان سطح و یخچال در آن شناسایی شده

آنا گالوفر از دانشگاه ایالتی آریزونا به همراه همکارانش برای پی بردن به این که بهرام ترانشه‌هایش (خندق‌هایش) را از کجا آورده داده‌های ۱۰۲۷۶ دره در ۶۰ شبکه‌ی دره‌ای را در سرتاسر این سیاره بررسی کردند. آنها مکان‌شناسی (توپولوژی) این دره‌ها را با مجموعه‌ای از ۴۰ هزار شبیه‌سازیِ دره‌هایی که با چهار گونه فرسایش متفاوت پدید آمده بودند مقایسه کردند- فرسایش در اثر: رودهایی که از باران یا برف پدید آمده بودند، جابجایی یخچالی، آب شدن زیر یخچال‌ها، و تراوش آب‌های زیرزمینی به سطح.

این پژوهشگران با بهره از یک رایانه، این دره‌ها را بر پایه‌ی ویژگی‌های مکان‌شناختی دسته‌بندی کردند، از جمله بر پایه‌ی این که هر ریزآبه چگونه از آنها جدا میشود، پیوند (رابطه‌ی) میان درازا و پهنای هر دره، و خمیدگیِ (انحنای) مسیر هر دره.

اگرچه پژوهشِ گذشته که جزییات کمتری هم داشت نشان می‌داد بیشترِ این دره‌ها باید از روان شدن آب‌های زیرزمینی روی سطح پدید آمده باشند، ولی این دانشمندان پی برده‌اند که تنها ۳ تا از این ۶۶ شبکه‌ی دره‌ای به احتمال بسیار دستاورد چنین چیزی هستند. به جایش، ۲۲ تا از این شبکه‌ها به نظر می‌رسد که از آب شدن یخ‌ها و روان شدن زیر یخچال‌ها پدید آمده باشند.

نُه تا از این شبکه‌ها بیشترین همانندی را با شبکه‌هایی داشتند که یکراست از یخچال‌ها پدید آمده بودند، ۱۷ تا بیشترین نزدیکی را با رودهایی داشتند که در شبیه‌سازی‌ها از بارش پدید آمده بودند، و ۱۸ تا هم به اندازه‌ی کافی آشکار و ویژه نبودند که بشود آنها را با اطمینان به یکی از این سازوکارهای پیدایش دره نسبت داد، شاید به دلیل فرسایش در درازنای میلیاردها سال.

گالوفر می‌گوید: «عصرهای یخبندان می‌توانند بسیاری از این دره‌ها را به سادگیِ بسیار توضیح دهند بی‌آنکه برای توضیح چیزهایی مانند کانال‌هایی که از بالای تپه سرازیر می‌شوند یا فضاهای بزرگ میان دره‌ها نیازمند سازوکارهایی شگفت‌انگیز باشیم. ما می‌توانیم سرانجام آنچه را که مدل‌های اقلیمی مدت‌هاست می‌گویند -این که به احتمال بسیار یخبندان‌های گسترده‌ای در گذشته رخ می‌داده- را با پیشینه‌ی زمین‌شناسی آشتی دهیم.»

این پنداشت که بسیاری از این دره‌ها دستاورد یخچال‌ها بوده‌اند نشان می‌دهد که احتمالا مناطق بسیار گسترده‌ای در بهرام باستان پوشیده از یخسارهای غول‌آسا بوده. گالوفر می‌گوید این پنداشتِ چالش برانگیزی‌ست زیرا پژوهش‌های بسیاری نشان داده‌اند که بهرام در گذشته‌ی خود گرم‌تر بوده.

خوشبختانه حتی یخسارهای غول‌پیکر هم نمی‌توانند پنداشتِ زندگی در بهرام را بکُُشند. گالوفر می‌گوید: «یخسارها می‌توانند محیطی فراهم کنند که چندان برای زندگی بد نیست -دمای این محیط می‌تواند پایدار باشد، توسط یخ از تابش‌های زیانباری که روی سطح است در امان بماند، و ذخیره‌ی استوار و یکنواختی از آب را فراهم سازد.»«این محیط اندکی با محیط گرم و تَری که بسیاری برای گذشته‌ی بهرام می‌پندارند تفاوت دارد، ولی باز هم محیطی‌ست که زندگی می‌تواند در آن شکوفا شود.»

خودروی پرسه‌ورنس ناسا که در روز ۳۰ ژوییه راهی سیاره‌ی سرخ شد می‌تواند به یافتن پاسخ این پرسش کمک کند که آیا بهرام در گذشته زیست‌پذیر بوده یا نه و نیز به جستجوی نشانه‌های زندگی باستانی در آنجا بپردازد. این کاوشگر پس از آن که در فوریه‌ی ۲۰۲۱ به مقصد رسید، جستجو برای یافتن نشانه‌ها روی سطح را آغاز خواهد کرد و چه بسا به ما کمک کند بفهمیم این سیاره واقعا در گذشته گرم و نمناک بوده یا سرد و پوشیده از یخسار.

گزارش این دانشمندان در نشریه‌ی نیچر جئوساینس منتشر شده.

--------------------------------------------
تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky

واژه نامه:
Mars - valley - glacier - trench - Anna Galofre - Arizona State University - planet - topology - erosion - glacial movement - tributary - groundwater - precipitation - Glaciation - ice sheet - NASA - Perseverance rover - Nature Geoscience

منبع: نیوساینتیست
برگردان: یک ستاره در هفت آسمان