چه چیزی جهت چرخش سیاره‌ها را تعیین می‌کند؟

پرسش:
خورشید در جهت ساعتگرد به گرد مرکز کهکشان می‌چرخد، ولی سیاره‌های سامانه‌ی خورشیدی در جهت پادساعتگرد به گرد خورشید می‌چرخند. چرا چنین است؟

پاسخ:
این که سیاره‌ها (اگر از فراز قطب شمال خورشید نگاه کنیم) در جهت پادساعتگرد به گرد خورشید می‌چرخند به دلیل شیوه‌ی پیدایش سامانه‌ی خورشیدی است. خورشید از یک ابر گاز و غبار به نام "سحابی خورشیدی" متولد شد و پسماندهای آن هم سیاره‌ها را ساخت. این ابر همزمان که در خود می‌رُمبید، چرخشی به گرد خود را هم آغاز کرد. از شانس بود که چرخش این ابر جهتی پادساعتگرد پیدا کرد (اگر از بالا دیده می‌شد).

ابرهای مولکولی، مانند سحابی شکارچی که اینجا بخشی از آن به نام ام۴۳ را می‌بینید، زادگاه ستارگانند. اگرچه محور چرخش یک ابر مولکولی بزرگ تقریبا به طور کلی می‌تواند هم‌تراز با چرخش کهکشان باشد، ولی آشفتگی‌های منطقه‌ای درون بخش‌های کوچکی از این ابر می‌توانند بر جهت چرخش ستارگان نوزاد تاثیر بگذارند. اندازه‌ی بزرگ‌تر

سامانه‌ی خورشیدی می‌توانست از همان آغاز از دل ابری پدید بیاید که چرخش ساعتگرد داشته باشد [از شانس بود که این گونه نشد]. بر پایه‌ی رصدهای اخترشناسان، هیچ جهت ترجیحی‌ای (برتری) برای چرخش موادی که دارند در خود می‌رُمبند وجود ندارد.

افزون بر این، هیچ جهت‌گیری برتری هم برای محور چرخش ستارگان وجود ندارد؛ صفحه‌ی چرخش محوری یک ستاره پس از به دنیا آمدنش می‌تواند همان صفحه‌ی چرخش کهکشان باشد، عمود بر آن باشد، یا هر راستایی میان این دو باشد. این گونه هم می‌شود این را گفت: به نظر می‌رسد راستای محورهای چرخش (قطب‌های) ستارگان در سرتاسر کهکشان رو به جهت‌های گوناگون است.

ولی بیایید نگاهی به عقب بیندازیم. هنگامی که می‌گوییم خورشید از یک ابر گاز و غبار ساخته شد، در حقیقت از "ابری" می‌گوییم که خود تکه‌ای یا زیر-منطقه‌ای از یک ساختار بسیار بزرگتر به نام "ابر مولکولی غول‌پیکر" بوده است. ابرهای مولکولی غول‌پیکر تنها یک ستاره نمی‌سازند، بلکه ستارگان بسیار، صدها یا هزاران ستاره می‌سازند. و به طور کلی، تکانه‌ی زاویه‌ای و محور چرخش این ابرهای مولکولی غول‌پیکر یا هم‌جهت با چرخش کهکشانند (چرخش فرارو) یا در خلاف جهت چرخش کهکشان (چرخش پَسرو).

ولی درون این ابرهای بزرگ خبرهای دیگری‌ست. عامل‌هایی مانند آشفتگیِ ناشی از موج‌های شوک ابرنواختری و اثرهای مغناطیسی که زمانی رخ می‌دهند که بخش‌هایی از ابر می‌رُمبند تا ستاره بسازند هم در این ابرها هست که بر تکانه‌ی زاویه‌ای و جهتگیری پایانی چرخش ستارگان نوزاد تاثیر می‌گذارد. این برهمکنش‌ها میتوانند بسیار پیچیده باشند و به احتمال بسیار به همین دلیل است که هیچ جهت یا راستای برتری برای چرخش ستارگان وجود ندارد.

اگرچه سیاره‌های یک ستاره به احتمال بسیار همگی می‌توانند چرخشی ساعتگرد یا پادساعتگرد به گرد آن داشته باشند، ولی به هنگام تولد یک ستاره، شرایط محلی تاثیر بیشتری بر آن می‌گذارد تا چرخش راه شیری، یا حتی ابر بزرگ‌تری که ستاره از آن به دنیا آمده.

--------------------------------------------
تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:
Sun - clockwise - galaxy - planet - solar system - counterclockwise - solar nebula - star - axis - Milky Way - giant molecular cloud - angular momentum - prograde - retrograde - supernova - shock wave - magnetic

منبع: astronomy
برگردان: یک ستاره در هفت آسمان