شناسایی "ادغام کراکن"، بزرگترین ادغام در تاریخ کهکشان راه شیری

کهکشان راه شیری بیش از ۱۰۰ میلیارد ستاره دارد، ولی همه‌ی آنها را با درستکاری به دست نیاورده. راه شیری در ۱۲ میلیارد سال گذشته دستکم ۱۲ بار با کهکشانی در همسایگی‌اش برخورد کرده و آن را بلعیده، ستارگانش را از آنِ خود کرده و در خورشِ فزاینده‌ی خورشیدهای دزدی‌اش آمیخته است.

خوشه‌ی کروی ترزان ۵ در فاصله‌ی ۱۸۰۰۰ سال نوری زمین. اخترشناسان برای بازآفرینی ادغام‌های باستانی که راه شیری امروزه را ساختند به بررسی چنین خوشه‌هایی پرداخته‌اند

با هر ادغامی، شکل، اندازه و حرکت کهکشانمان برای همیشه تغییر می‌کرد و سرانجام به مارپیچ آشنایی که امروزه می‌بینیم و می‌شناسیم تبدیل شد. اکنون در پژوهشی تازه که گزارش آن در شماره‌ی اکتبر ۲۰۲۰ ماهنامه‌ی انجمن سلطنتی اخترشناسی منتشر شده، پژوهشگران کوشیده‌اند این مارپیچ را باز کنند. گروه پژوهشگران با بهره‌گیری از هوش مصنوعی (آی‌ای) برای همخوان کردنِ خوشه‌های ستاره‌ای شناخته شده با سن، حرکت و همنهش شیمیایی‌شان، توانستند به شواهدی از پنج ادغام کهکشانیِ بزرگ-مقیاس (هر یک با حدود ۱۰۰ میلیون ستاره) که تاریخشان به بیش از ۱۰ میلیارد سال می‌رسید، و همچنین یک برخورد باستانی که هرگز پیش از این توصیف  و منش‌نمایی نشده بود دست یافتند.

نویسندگان این پژوهش می‌گویند این برخورد نویافته با کهکشانی که "کهکشان کراکن" نامیده شده، نه تنها به کامل کردن تبارنامه‌ی رازگونه‌ی راه شیری کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به اخترشناسان در ساختن چهره‌ی کهکشانمان در نخستین روزهای زندگی‌اش یاری برساند.

نویسنده‌ی اصلی پژوهش، دیدریک کرایسن که اخترشناس دانشگاه هایدبرگ آلمان است می‌گوید: «برخورد با کراکن باید مهم‌ترین ادغامی بوده باشد که راه شیری تجربه کرده. ادغام با کراکن ۱۱ میلیارد سال پیش رخ داد، زمانی که راه شیری چهار برابر کم‌جرم‌تر [از امروز] بود. در نتیجه، این برخورد می‌بایست چهره‌ی آن زمانِ راه شیری را واقعا دگرگون کرده باشد.»

کرایسن و همکارانش در این پژوهش از شبیه‌سازی‌های رایانه‌ای برای بررسی همه‌ی خوشه‌های کروی شناخته شده در راه شیری بهره گرفتند- خوشه‌های کروی گوی‌هایی پیر و چگال از ستارگانند که تا ۱ میلیون ستاره را که همگی تقریبا در یک زمان پدید آمده‌اند در بر دارند. کهکشان ما میزبانِ دستکم ۱۵۰ تا از این خوشه‌هاست که به باور اخترشناسان، "سنگواره‌ها"ی کهکشان‌هایی باستانی هستند که راه شیری در درازنای تاریخ بلند و گرسنه‌اش بلعیده بوده.

پژوهشگران یک الگوریتم هوش مصنوعی را برای شناسایی خوشه‌های کروی  بر پایه‌ی ویژگی‌های مشترک ستارگانشان آموزش دادند، و نخست الگوریتم را روی هزاران کهکشان شبیه‌سازی شده اجرا کردند. هنگامی که الگوریتم توانست پیدایش، فرگشت و نابودی خوشه‌های کروی در این کهکشان‌های خیالی را به دقت پیش‌بینی کند، پژوهشگران هوش مصنوعی‌شان را آزادانه روی راه شیری تنظیم کردند.

تصویری از این پژوهش تازه که پنج ادغام بزرگ کهکشانی را که راه شیریِ امروزی را ساختند نشان می‌دهد

الگوریتم با بهره از داده‌های کاوشگر فضاپیمایی گایا (که کامل‌ترین نقشه از راه شیری را به ما داده) توانست سن، حرکت، و همنهش شیمیایی خوشه‌های کرویِ شناخته شده در کهکشانمان را برای بازآفریدن ادغام کیهانی‌ای که آنها را به اینجا رسانده بررسی کند. بررسی این دانشمندان به پیش‌بینی دقیق چهار ادغامِ شناخته شده در گذشته‌ی راه شیری (از جمله ادغامی به نام سوسیس گایا که حدود ۹ میلیارد سال پیش چندین میلیارد ستاره را به کوژ کهکشانمان افزود) و همچنین ادغام کراکن که پیشتر ناشناخته بود انجامید.

و کراکن ادغامی هیولاوار بود. بر پایه‌ی یافته‌های این گروه پژوهشی، کراکن احتمالا بزرگ‌ترین و کهن‌ترین برخورد کهکشانی در تاریخ راه شیری بوده است. این برخورد زمانی رخ داد که راه شیری تنها جزیی از اندازه‌ی کنونی‌اش را داشته، و احتمالا ۱۳ خوشه‌ی کهکشانی را که امروز هم شناسایی‌پذیرند به کهکشانمان افزوده بوده. به گفته‌ی پژوهشگران، با این که ادغام سوسیس گایا در پایان نسبت به ادغام کراکن جرم خورشیدیِ بیشتری (هم‌ارزِ بیش از ۲۰ خوشه‌ی کروی) به راه شیری افزود، ولی کهکشانمان در زمان ادغام سوسیس به گونه‌ی چشمگیری بزرگ‌تر بود و به احتمال بسیار آمادگی کمتری برای تغییرات ساختاری بزرگ داشت.

این ادغامِ نویافته تنها تکه‌ی کوچکی از جورچین است. از آنجا که تاریخ پیدایش کهکشانی پر از این گونه برخوردهاست، پس به احتمال بسیار شمار بسیار فراوان‌تری از ادغام‌های کوچک هم در ساختن راه شیری‌ای که امروزه می‌شناسیم نقش داشته‌اند. اخترشناسان بر این گمانند که احتمالا دستکم ۱۵ ادغام دیگر، که هر یک حدود ۱۰ میلیون ستاره در بر داشته‌اند در گذشته‌ی کهکشانمان پنهان شده‌اند، و بازمانده‌های‌شان چشم به راهند تا در روده‌های کروی کهکشانمان یافته شوند.

کرایسن می‌گوید: «اکنون پسمانده‌های بیش از پنج نیای کهکشانی شناسایی شده.»«با تلسکوپ‌های کنونی و آینده باید بتوانیم [شواهد] همه‌ی آنها را بیابیم.»

اخترشناسان حدود ۳ یا ۴ میلیارد سال برای یافتن آنها زمان دارند. پس از این زمان، یک ادغام دگرگون‌ساز دیگر رخ خواهد داد، زمانی که همسایه‌مان، کهکشان زن در زنجیر یا آندرومدا که اکنون ۲.۵ میلیون سال نوری از ما دور است برخوردی گریزناپذیر با راه شیری انجام خواهد داد. همیشه این گونه نیست: همین که فکر می‌کنید دیگر یک کهکشان را شناخته‌اید، دگرگون می‌شود.

--------------------------------------------

تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:

Milky Way galaxy - star - sun - galactic merger - spiral - Monthly Notices of the Royal Astronomical Society - artificial intelligence - AI - Kraken galaxy - Diederik Kruijssen - University of Heidelberg - Germany - computer simulation - globular cluster - fossil - algorithm - Gaia sausage - Andromeda galaxy

منبع: لایوساینس

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

ماکیان بی‌ستاره

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر (۶.۲ مگ)

آسمان پر از گازهای برافروخته‌ی کم‌نور است، هر چند که دیدنشان نیاز به یک تلسکوپ و دوربین حسمند دارد.
برای نمونه این نما با پهنای ۱۲ درجه از بخش شمالی صورت فلکی ماکیان را ببینید که آرایه‌ی پیچیده‌ای از ابرهای گازی کیهانی در راستای صفحه‌ی کهکشان راه شیری را در بر دارد.
این تصویر موزاییکی از پیوند دو نمای تلسکوپی درست شده که با بهره از ددو فیلتر گرفته شده بودند: یک فیلتر هیدروژن-آلفا که تنها نور سرخ دیدنی (مریی) از اتم‌های برافروخته‌ی هیدروژن را ترامی‌گسیلد، و یک فیلتر آبی که بیشتر نورِ گسیلیده از اندکی اکسیژن برانگیخته را از خود می‌گذراند.
بنابراین در این تصویر که نوردهی‌اش ۱۸ ساعت به درازا کشیده، پهنه‌های آبی‌فام داغ‌تر از پهنه‌های سرخ‌فام هستند.
در این چشم‌انداز ستارگان نقطه-مانند بسیاری هم از کهکشان خودمان دیده می‌شدند که همگی در پردازش‌های دیجیتالی زدوده و ناپدید شده‌اند.
چندین سحابی نیز در این چارچوب به چشم می‌خورد که از میان درخشان‌ترینِ آنها می‌توان از ان‌جی‌سی ۷۰۰۰ (سحابی آمریکای شمالی) و آی‌سی ۵۰۷۰ (سحابی پلیکان) در سمت چپ، و آی‌سی ۱۳۱۸ (سحابی پروانه) و ان‌جی‌سی ۶۸۸۸ (سحابی هلال) در سمت راست نام برد [تصویر نوشته‌دارِ دوم را ببینید]

--------------------------------------------

تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:

constellation Cygnus - plane - Milky Way galaxy - filter - H-alpha - hydrogen - atom - oxygen - star - NGC 7000 - North America Nebula - IC 5070 - Pelican Nebula - IC 1318 - Butterfly Nebula - NGC 6888 - Crescent Nebula

منبع: apod.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

انجام کاری ناممکن در فیزیک: آفریدن و از بین بردن میدان‌های مغناطیسی از راه دور

* دانشمندان در پژوهشی تازه با دور زدن یک نظریه‌ی ۱۷۸ ساله، راهی برای پدید آوردن و خنثا کردن میدان مغناطیسی از راه دور پیدا کرده‌اند.

در این روش، جریان الکتریکی در پیکره‌بندی ویژه‌ای از سیم‌ها برقرار می‌شود تا میدان مغناطیسی‌ای پدید بیاورد که به نظر برسد انگار از سرچشمه‌ی دیگری آمده است. این توهم کاربردهایی واقعی دارد: یک داروی سرطان را تصور کنید که بتواند با کپسول‌هایی از نانوذره‌های مغناطیسی، یکراست به تومور در درون بدن منتقل شود. امکان این نیست که یک آهنربا به تومور چسبانیم تا نانوذرات را در مسیرشان هدایت کند، ولی اگر بتوانیم از بیرون بدن یک میدان مغناطیسی پدید بیاوریم که مرکزش درست روی آن تومور باشد، میتوانیم دارو را بدون یک روند تهاجمی به آن برسانیم.

شدت یک میدان مغناطیسی با فاصله کاهش می‌یابد، و فرضیه‌ای به نام "فرضیه‌ی اِرنشاو" که در ۱۸۴۲ ثابت شد می‌گوید پدید آوردن نقطه‌ای با بیشینه‌ی شدت میدان مغناطیسی در فضای تهی امکان‌ناپذیر است.

رزا مک-باتله، فیزیکدان مرکز نانوفناوری‌های زیست‌مولکولی در بنیاد فناوری ایتالیا و رهبر این پژوهش می‌گوید: «این که نمی‌توانید یک بیشینه‌ی میدان مغناطیسی در فضای تهی داشته باشید بدین معناست که نمی‌توانید بدون جاسازی یک چشمه‌ی واقعی [مغناطیسی] در نقطه‌ی هدف، میدان یک چشمه‌ی مغناطیسی را از راه دور پدید بیاورید.»

واقعی کردنِ یک پنداشت
ولی مک-باتله و همکارانش فکر کردند شاید بتوانند این مساله را دور بزنند. آنها از کار در نورشناسی (اپتیک) الهام گرفتند که مواد مهندسی شده‌ای به نام فراماده (طراحی شده برای داشتن ویژگی‌هایی که در هیچ ماده طبیعی وجود ندارد) را برای دور زدن محدودیت‌هایی که طول موج نور در واگشود یا رزولوشن ایجاد کرده به کار می‌برند. باتله و گروهش هم به همین شیوه فکر کردند شاید مواد مغناطیسی فرضی بتواند ناممکن را در دنیای میدان‌های مغناطیسی امکان‌پذیر سازد.

یک سیم بلند که با یک واسازِ مغناطیسی در بر گرفته
شده، کپی سیم را بیرون از آن پدید می‌آورد

این پژوهشگران ماده‌ای با تَراوایی مغناطیسی "منفی ۱" را در نظر گرفتند. تراوایی یا نفوذپذیری مغناطیسی یک ماده نشانگر میزان کاهش یا افزایش یک میدان مغناطیسی توسط یک ماده، در زمانی‌ست که آن ماده در معرض این میدان قرار بگیرد [می‌توان گفت نشانگر اینست که  اگر آن ماده در معرض یک میدان مغناطیسی قرار بگیرد به چه اندازه این میدان را کاهش یا افزایش خواهد داد]. در ماده‌ای با تراوایی مغناطیسی منفی ۱، جهت میدانی که درون ماده القا می‌شود مخالف جهت میدان آغازین خواهد بود.

بی‌گمان، یک روش تازه برای القای میدان‌های مغناطیسی آن هم بر پایه‌ی موادی که وجود ندارند چندان به درد نخواهد خورد. ولی اگرچه این ماده‌ی فرضی با تراوایی منفی وجود ندارد، فیزیکدانان می‌توانند با برقرار کردن جریان الکتریکی در پیکره‌بندی ویژه‌ای از سیم‌ها، گونه‌ای "ماده‌"ی موقتی پدید بیاورند. این بدین دلیلست که جریان الکتریکی میدان مغناطیسی پدید می‌آورد و میدان مغناطیسی هم جریان الکتریکی را، یک دستاورد معادلات الکترومغناطیس ماکسول.

مک-باتله در گفتگو با لایوساینس گفت: «در پایان، ما هیچ ماده‌ای به کار نمی‌بریم، ما چیدمان دقیقی از جریان‌ها را به کار می‌بریم که می‌تواند مانند یک فراماده‌ی فعال پنداشته شود.»

مک-باتله و گروهش برای پدید آوردن یک میدان از یک فاصله، یک استوانه‌ی توخالی پدید آوردند که از حدود ۲۰ سیم پیرامون یک سیمِ بلند درونی ساخته شده بود. هنگامی که جریان در این سیم‌ها برقرار می‌شود، یک میدان مغناطیسی پدید می‌آید که درست مانند اینست که انگار سیم بلند درونی در واقع بیرون از دستگاه است. این پدیده هم‌ارزِ الکترومغناطیسیِ اینست که صدای یک هنرمند شکم‌گو* را در بیرون بشنویم؛ سرچشمه‌ی میدان هم واقعا بیرون از دستگاه نیست، ولی خود میدان را نمی‌توان از میدانی که از چشمه‌ی بیرون از دستگاه پدید آمده بازشناخت (تشخیص داد).

مک-باتله می‌گوید: «ما توهمِ داشتنِ این چشمه در یک فاصله را آفریدیم.» این دانشمندان گزارش یافته‌های خود را در شماره‌ی ۲۳ اکتبر نشریه‌ی فیزیکال ریویو لترز منتشر کردند.

کاربردهای زیست‌پزشکی
هنور پرسش‌هایی درباره‌ی میزان کارایی این روش برای کاربردهای واقعی وجود دارد. یک ویژگی جالب این سامانه، وجود ناحیه‌ای با میدان‌های مغناطیسی بسیار نیرومند میان استوانه‌ی سیمی و آن میدانِ با فاصله است. به گفته‌ی مک-باتله، این ناحیه می‌تواند با برخی از کاربردهای پژوهش تداخل پیدا کند، هرچند که مشکل‌ساز بودن یا نبودنش احتمالا بستگی به کاری که می‌خواهید با این میدان بکنید دارد.

یکی از کاربردهای احتمالیِ فراتر از دارورسانی می‌تواند خنثا کردن میدان‌های مغناطیسی از راه دور باشد، ترفندی که می‌تواند در رایانش کوانتومی، برای کاهش نوفه (نویز) از میدان‌های بیرونی که توانایی تداخل با سنجش‌ها را دارند سودمند باشد. کاربرد احتمالی دیگر می‌تواند بهبودِ تحریک مغناطیسی تَراجمجمه‌ای مغز، که از آهنرباها برای برانگیختن یاخته‌های عصبی در مغز جهت درمان افسردگی بهره می‌گیرد باشد. این که بشود میدان‌های مغناطیسی را از یک فاصله مهار و کنترل کرد می‌تواند هدفگیری تحریک مغناطیسی تَراجمجمه‌ای مغز را پیشرفت و بهبود دهد، به گونه‌ای که پزشکان بتوانند بهتر روی ناحیه‌های ویژه‌ای از مغز انسان تمرکز کنند.

امید بعدی پژوهشگران ساختن آرایه‌ای از سیم‌ها است که امکانِ پدید آوردن میدان‌های مغناطیسی سه‌بعدی (3D) از راه دور را فراهم کند.

--------------------------------------------
تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:
electric current - magnetic field - cancer - tumor - nanoparticle - magnet - Earnshaw's Theorem - Rosa Mach-Batlle - Istituto Italiano Di Tecnologia Center for Biomolecular Nanotechnologies - Italy - optics - metamaterials - resolution - wavelength - magnetic permeability - Maxwell - Equations of electromagnetism - ventriloquist - Physical Review Letters - Biomedical applications - quantum computing - transcranial magnetic stimulation - neuron - depression - human brain - 3D


منبع: لایوساینس

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

بلندترین پرتگاه در منظومه خورشیدی

آیا می‌توانید از بلندترین پرتگاه سامانه‌ی خورشیدی به پایین بپرید و زنده بمانید؟ کاملا امکانش هست.

برآورد می‌شود دیواره‌ی ورونا (Verona Rupes) روی میراندا، ماهِ اورانوس، ژرفایی برابر با ۲۰ کیلومتر داشته باشد- ۱۰ برابر ژرفای گرند کنیون روی سیاره‌ی زمین.

از آنجایی که گرانش میراندا کم است، اگر یک ماجراجو بخواهد از بالای این دیواره به پایین بپرد، در زمانی حدود ۱۲ دقیقه به پایین می‌رسد و سرعتش در زمان پایین رسیدن هم برابر با سرعت یک خودروی مسابقه خواهد بود، یعنی حدود ۲۰۰ کیلومتر بر ساعت. با این حال، اگر از یک کیسه هوای محافظ مناسب استفاده کند می‌تواند از این سقوط جان سالم به در ببرد.

آنچه اینجا می‌بینید عکسی است که فضاپیمای رباتیک وویجر۲ به هنگام گذشتن از کنار سامانه‌ی اورانوس در سال ۱۹۸۶از دیواره‌ی ورونا گرفت.
دلیل پیدایش این پرتگاه غول‌پیکر را هنوز نمی‌دانیم، ولی می‌تواند مربوط به یک برخورد سهمگین و یا یک جابجایی زمین‌ساختی (تکتونیکی) باشد.

--------------------------------------------

تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:

 Verona Rupes - Cliff - Solar System - Uranus - Miranda - gravity - Voyager 2 - impact - tectonic

منبع: apod.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

هوای زمین در جوانی مانند هوای ناهید سمی بوده

هنگامی که زمین جوان بود، سطحش احتمالا با اقیانوسی از تفتال (ماگما) پوشیده شده بود، و گازهایی که از این دریای جوشان بیرون می‌زد جَوی تقریبا همسان با جو زهرآگینِ امروز ناهید برایش پدید آورده بود.

این اقیانوس تفتال احتمالا دستاورد برخورد زمین با جرمی به اندازه‌ی سیاره‌ی بهرام بوده که بیشترِ سیاره‌مان را گداخت و ذوب کرد و کره‌ی ماه را هم پدید آورد.  با سرد شدن این اقیانوس تفتال، همنهش‌هایی (ترکیب‌هایی) چگالیده شده از این آمیزه‌ی مذاب بیرون زد و یک جو را برای زمین ساخت.

پائولو سوسی از بنیاد فناوری فدرال زوریخ در سوییس به همراه همکارانش برای این که بفهمند این جو چگونه بوده، با بهره از روشی به نام "شناوری آیرودینامیکی" یک گلوله‌ی سنگی کوچک را بر روی فواره‌ای از گاز شناور کرده و همزمان برای ذوب کردنش آن را با لیزر تا دمای حدود ۱۹۰۰ درجه‌ی سانتیگراد گرما دادند.

سوسی می‌گوید: «این گوی گداخته‌ی شناور در دمای حدود ۲۰۰۰ درجه به گونه‌ای مانند یک زمین مینیاتوری در حالتِ گداخته‌اش است.» گازی که گرداگرد آن جریان دارد هم مانند یک جو مینیاتوری رفتار می‌کند.

این پژوهشگران سپس با افزودن و زدودن ترکیب‌های گوناگون، همنهشِ فواره‌ی گازی را تغییر داده و هر بار آزمایش را تکرار کردند تا بتوانند همنهش احتمالی جو زمین جوان را پیدا کنند. سطح اکسیژن در نمونه‌ی گداخته بسته به همنهش گاز تغییر می‌کرد. آنها این گوی‌های گداخته [همان گوی نخست در آزمایش‌های گوناگون] را با نمونه‌های سنگیِ گوشته‌ی زمین مقایسه کردند تا ببینند کدام یک از این جوهای تولید شده در هر آزمایش بهترین سازگاری را با پیشینه‌ی زمین‌شناسی‌مان دارد.

آنها پی بردند که این جو یک جو چگال انباشته از دی اکسید کربن، با میزانِ به نسبت کمی نیتروژن بوده، مانند جو امروز ناهید. جو بهرام (مریخ) هم تقریبا همین همنهش را دارد، هر چند که بسیار تنُک‌تر (رقیق‌تر) است.

این واقعیت که زمین بزرگ‌تر از بهرام است (یعنی گرانش بسنده‌ای برای نگهداشتن جوَش داشته) و نیز خنک‌تر از ناهید است به آن اجازه داد تا آب مایع را روی سطحش نگه دارد، که با بیرون کشیدن دی اکسید کربن از جو، جلوی رخ دادن پدیده‌ی گلخانه‌ایِ افسارگسیخته و تبدیل آن به دوزخ سوزانی مانند ناهید را بگیرد.

گزارش این دانشمندان در نشریه‌ی ساینس ادونسز منتشر شده است.

--------------------------------------------

تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:
Earth - magma - toxic - Venus - Mars - planet - moon - Paolo Sossi - ETH Zürich - Switzerland - aerodynamic levitation - oxygen - carbon dioxide - nitrogen - greenhous - Science Advances

منبع: نیوساینتیست

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

کوچک ولی زیبا: کهکشان بارنارد

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر (۵ مگ)

اغلب کهکشان‌های مارپیچی بزرگ و فَرساز با داشتن خوشه‌هایی از ستارگان جوان، درخشان و آبی‌فام در بازوان مارپیچی زیبا و متقارنشان، چیزی برای فخر و شکوه کم ندارند.
ولی کهکشان‌های کوچکی مانند کهکشان نزدیک ان‌جی‌سی ۶۸۲۲ (یا کهکشان بارنارد) هم ستارگان تازه می‌سازند. ان‌جی‌سی ۶۸۲۲ با تنها ۱.۵ میلیون سال نوری فاصله، در آن سوی میدان‌های پرستاره‌ی صورت فلکی کمان (قوس) جای دارد و یکی از اعضای گروه محلی کهکشان‌هاست؛ گروهی که راه شیری خودمان هم عضوی از آنست.
این کهکشان کوتوله‌ی نامنظم که پیکره‌ای همانند ابر ماژلانی کوچک دارد، با پهنایی در حدود ۷۰۰۰ سال نوری، پر از خوشه‌های ستارگان آبی و جوان است.
ستارگان درخشان‌ترِ پیش‌زمینه‌ی این تصویر که در کهکشان راه شیری خودمانند، با تیزی‌های پراش خودنمایی می‌کنند.
پشت آنها، کهکشان بارنارد را می‌بینیم که پر از ستارگان آبی‌فام و جوان است و در این عکس که یک تصویر پیوندی رنگی ژرف (نوردهی بلند) است، می‌توان لکه‌های تابش صورتی هیدروژن برافروخته که نشانگر مناطق ستاره‌زایی‌ست را هم در جای جای آن دید.

--------------------------------------------

تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:

 NGC 6822 - Barnard's Galaxy - Grand spiral galaxy - star cluster - spiral arm - constellation Sagittarius - Local Group - dwarf irregular galaxy - Small Magellanic Cloud - star - Milky Way - hydrogen

منبع: apod.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

در مرکز یک فرفره هزار یاقوت

در این تصویر که با دستگاه "میوز" در تلسکوپ بسیار بزرگ رصدخانه‌ی پارانال اِسو در شیلی گرفته شده هزاران ستاره‌ی نوزاد را در قلب کهکشان ان‌جی‌سی ۵۲۳۶ می‌بینیم.

ان‌جی‌سی ۵۲۳۶ یا ام۸۳ را به نام "فرفره‌ی جنوبی" هم می‌شنایم، نامی که به دلیل پیکره‌بندی زیبای بازوان مارپیچی‌اش و جایگاهش در یک صورت فلکی در آسمان نیمکره‌ی جنوبی (مار باریک) به آن داده شده [همانند کهکشان فرفره در آسمان نیمکره‌ی شمالی است-م].

مناطق درخشان ستاره‌زایی در این کهکشان آن را چراغانی کرده‌اند، از جمله منطقه‌ای که در این این تصویر دیده می‌شود و درون مرکز آن جای دارد. [گفتنی‌ست این مناطق ستاره‌زایی سرخ‌فام که مانند نگین‌هایی درخشان در جای جای بازوان پیچیده‌اش می‌درخشند، نام برازنده‌ی دیگری نیز به آن داده‌اند: کهکشان "هزار یاقوت"]

اگر در کهکشانی، و به طور معمول در بازوهای مارپیچی آن شرایط مناسب باشد، ابرهای مولکولی سرد که عمتا از گاز هیدروژن تشکیل شده‌اند می‌توانند در خود برُمبند و به ستارگانی تازه تبدیل شوند. در ابرهای بزرگ‌تر، آغاز زندگی یک ستاره و روشن شدنِ آن می‌تواند یک اثر دومینو پدید آورده و آغازگرِ رُمبش گازهای پیرامون و ساخته شدن ستارگانی بیشتر شود.

ولی در مرکز یک کهکشان، فرآیندهای دیگری هم دست دارند.

ابرسیاهچاله‌ی مرکز ان‌جی‌سی ۵۲۳۶ انبوهی از مواد را به سوی خود فرومی‌کشد؛ همزمان، مواد و میزان هنگفتی از انرژی را به طور نامنظم به بیرون می‌پاشد، که باعث ستاره‌زایی‌های گسترده پیرامون منطقه‌ی مرکزی و بسیار پرآشوب این کهکشان می‌گردد.

کهکشان فرفره‌ی جنوبی ۴۰ هزار سال نوری پهنا دارد و همگروه کهکشان فعال و پرآوازه‌ی قنطورس ای در فاصله‌ی حدود ۱۵ میلیون سال نوری زمین است.

کهکشان مارپیچی زیبای ان‌جی‌سی ۵۲۳۶ یا ام۸۳ که به نام‌های "فرفره‌ی جنوبی" و "هزار یاقوت" هم شناخته می‌شود

--------------------------------------------

تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:
star - NGC 5236 - MUSE - ESO - Very Large Telescope - Paranal Observatory - Chile - Southern Pinwheel galaxy - spiral arm - Southern Hemisphere - constellation Hydra - star formation - molecular cloud - hydrogen - domino - supermassive black hole

منبع: eso
برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

نمایی از پرتاب موشک لانگ-مارش۵ چین

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

در ساعت ۴:۳۰ بامداد سه شنبه، ۲۴ نوامبر به وقت پکن، موشک لانگ-مارش۵ از مرکز پرتاب موشک ونچانگ در جزیره‌ی هاینان چین برخاست و فضاپیمای چانگ-ئی ۵ (یا چانگ'ها ۵) را با خود به ماه برد.
گفتنی‌ست نام "چانگ ئی" که بر این ماموریتِ فرود بر ماه گذاشته شده برگرفته از نام ایزدبانوی ماه در اسطوره‌های چین است.
ماموریت این کاوشگر گردآوری حدود ۲ کیلوگرم (۴.۴ پوند) از مواد سطح ماه و برگرداندن آنها به زمین است، نخستین ماموریت روباتیکِ بازگردانی نمونه‌های ماه به زمین، پس از ماموریت "لونا ۲۴" شوروی در سال ۱۹۷۶.
جایگاه فرود و ماموریت پیچیده‌ی چانگ ئی-۵ روی ماه در "اقیانوس توفان‌ها" خواهد بود. این دشت آتشفشانیِ هموار پیش از این هم بازدیدکننده‌ی زمینی داشته: ماه‌نشین آپولو ۱۲ در سال ۱۹۶۹.
ماه‌نشین چانگ ئی-۵ با انرژی خورشید کار می‌کند و بر پایه‌ی برنامه، ماموریتش را به هنگام روزِ ماه در جایگاه فرودش انجام می‌دهد. این روز که حدود دو هفته‌ی زمینی به درازا می‌کشد از حدود ۲۷ نوامبر آغاز خواهد شد.
کپسولی که همراه این کاوشگر است و نمونه‌های سطح ماه در آن جای می‌گیرد در میانه‌های دسامبر به زمین باز خواهد گشت.

--------------------------------------------

تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:

 Long March-5 - Wenchang - Hainan - Beijing - China - Chang'e-5 - Moon - Chinese goddess - planet - Earth - Soviet Union - Luna 24 - Oceanus Procellarum - Ocean of Storms - volcanic plain - Apollo 12

منبع: apod.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

گلوله توپ‌های سبز و درخشان استیو

ماجرای "استیو" باز هم پیچیده‌تر شد. پژوهشنامه‌ی تازه‌ای که در نشریه‌ی ای‌جی‌یو ادونسز منتشر شده نشان می‌دهد که نوارهای بنفش و درخشانی که به نام "استیو" (STEVE) می‌شناسیم اغلب با گلوله توپ‌های سبزی از نور همراهند که با سرعت ۱۶۰۰ کیلومتر بر ساعت در جو زمین جابجا می‌شوند.

چهار نمونه از "رگه‌ها" در رویدادهای "استیو" که در ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ دیده شده‌اند. تصویر بزرگ‌تر

جاشوا سِمتر، نویسنده‌ی اصلی این پژوهش از دانشگاه بوستون می‌گوید: «شهروند-دانشمندان سال‌هاست که این رگه‌های سبزفام را به تصویر می‌کشند. اکنون تازه داریم شناخت چیستیِ آنها را آغاز می‌کنیم.»

استیو یک کشف تازه است. مانند شفق قطبی به نظر می‌رسد ولی شفق نیست. تابش بنفش آن دستاورد رودهای داغی از گاز (۳۰۰۰ درجه‌ی سانتیگراد) است که با سرعت بیش از ۲۱۰۰۰ کیلومتر بر ساعت در مغناطکره‌ی زمین روانند. همین آن را متمایز با شفق‌ قطبی می‌کند که از باران ذرات پرانرژیِ بیرون از زمین پدید می‌آید. نخستین بار حدود ۱۰ سال پیش تماشاگران کاناداییِ شفق‌ها به این پدیده توجه کرده و به شوخی نامش را استیو گذاشتند؛ پژوهشگران از آن هنگام تاکنون سرگرم بررسی آنها هستند.

تازه داریم می‌فهمیم که استیو چیزی بیش از یک نوار بنفش است. در اغلب عکس‌ها، رشته‌ای از ستون‌های عمودی به نام "حصار چوبی" را زیر استیو می‌بینیم که آنها هم شفق نیستند. و اکنون، سمتر و گروهش در پژوهشنامه‌ی خود با عنوان "رگه‌های رازگونه زیر استیو"، شگفتی دیگری را رو کرده‌اند.

او توضیح م‌یدهد: «عکاسان اغلب زیر حصار چوبی رگه‌هایی افقی از نور سبز را می‌بینند. این چیزیست که ما در پژوهشنامه‌مان به بررسی‌اش پرداخته‌ایم.»

دانشمندان با به کار بردن روش مثلث‌سازی روی عکس‌های "استیو"های یکسان که عکاسانی متفاوت و بسیار دور از هم گرفته بودند، فرازای (ارتفاعِ) "گلوله توپ‌های استیو" را اندازه گرفتند. تصویر بزرگ‌تر

گروه سمتر عکس‌هایی از این رگه‌ها را که شهروند-دانشمندان در کانادا، آمریکا و نیوزیلند گرفته بودند گرد آوردند. در برخی نمونه‌ها، عکاسانِ بسیار دور از هم یک رشته رگه‌ی یکسان را ثبت کرده بودند، که امکان مثلث‌سازی از جایگاهشان را به دانشمندان می‌داد. پژوهشگران با بررسی ده‌ها تصویر باکیفیت به این نتیجه‌ها رسیدند:

۱) این رگه‌ها "رگه" نستند. آنها در حقیقت گوی‌های نقطه-مانندی از گازند که افقی در آسمان جابجا می‌شوند. در عکس‌ها، این "گلوله توپ‌های سبز" به دلیل زمانِ نوردهی دوربین تبدیل به رگه‌هایی می‌شوند [مانند رد ستارگان در نوردهی‌های بلند-م]

۲) پهنای این گلوله توپ‌ها به طور معمول ۳۵۰ متر است، و در فرازای حدود ۱۰۵ کیلومتری بالای سطح زمین جای دارند.

۳) رنگ این گلوله توپ‌ها سبز ناب و خالص است- بسیار ناب‌تر از شفق‌های سبز معمولی، چیزی که این نتیجه را که گلوله‌ها پدیده‌های متفاوتی هستند نیرو می‌بخشد.

خوب پس این گلوله توپ‌ها چیستند؟ سمتر بر این باورست که نشانه‌ی آشوب و تلاطمند. وی می‌گوید: «در زمان توفان‌های زمین‌مغناطیسی نیرومند، رودی از پلاسما که استیو را پدید می‌آورد با سرعت‌های زِبَرصوتی بسیار بالای روان می‌شود. گیژاوها (Eddyها) و پیچه‌های پرآشوب [در این رود-م] بخشی از انرژی خود را در این گلوله توپ‌های سبز تخلیه می‌کنند.

گلوله توپ‌های سبز خالصِ استیو (بالا، چپ) با رنگ‌های آبی-سبز و دیگر رنگ‌های آمیخته‌ی شفق قطبی مقایسه شده. تصویر بزرگ‌تر (پی‌ان‌جی، ۴.۵ مگ)

این نظریه شاید بتواند دلیل رنگ خالصشان را هم به ما بگوید. شفق‌ها به طور معمول آمیزه‌ای از رنگ‌هایی هستند که از بارش ذرات پرانرژی به درون بخش بالای جو پدید می‌آیند. این "باران" به اتم‌ها، یون‌ها، و مولکول‌های اکسیژن و نیتروژن در ارتفاع‌های بسیار گوناگونی برخورد می‌کند و این فرآیند پرآشوب به طور طبیعی به آشفته‌بازاری از رنگ‌ها می‌انجامد. ولی گلوله توپ‌های استیو تک‌رنگند. آشفتگی‌های منطقه‌ای تنها اتم‌های اکسیژن در حجمِ به نسبت کوچکی از فضا را برمی‌انگیزانند و یک سبز خالص در طول موج ۵۵۷.۷ نانومتر پدید می‌آورند؛ آمیزه‌ای [از طول موج‌ها] در کار نیست.

سمتر می‌گوید: «به نظر می‌رسد همه چیز با هم جور در می‌آید، ولی هنوز چیزهای بسیاری برای یادگیری داریم. همکاری شهروند-دانشمندان  برای پیشرفت این فیزیک بسیار سودمند خواهد بود.»

--------------------------------------------
تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:
STEVE - AGU Advances - Joshua Semeter - Boston University - Earth - magnetosphere - picket fence - Canada - United States - New Zealand - cannonball - aurora - geomagnetic storm - supersonic - atom - ion - molecule - oxygen - nitroge - monochromatic

منبع: spaceweather
برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

نوارهای تاریک و اسرارآمیز یک کهکشان

برخی از خیره‌کننده‌ترین چشم‌اندازهای آسمان در زمانی نزدیک به غروب پدید می‌آیند، هنگامی که نور خورشید از میان شکاف‌های ابرها بیرون می‌زند و آمیزه‌ای راه راه از نوارهای تاریک (سایه‌ی ابر) و روشن (نور خورشید که در هوا پراکنده شده) پدید می‌آورد. [این پدیده را به نام پرتوی نیمتابی یا شفقی می‌شناسیم-م]

اکنون اخترشناسان در بررسی یکی از کهکشان نزدیک به نام آی‌سی ۵۰۶۳ با پدیده‌ی وسوسه‌انگیزِ همانندی روبرو شده‌اند که در این تصویر تلسکوپ فضایی هابل می‌بینید. اینجا هم دسته‌ای از نوارهای باریکِ پرتوهای روشن و سایه‌های تاریک را می‌بینیم که از مرکز بسیار درخشان و برافروخته‌ی این کهکشان فعال بیرون زده و دستکم تا ۳۶۰۰۰ سال نوری کشیده شده‌اند.

اخترشناسان با دنبال کردن رد این پرتوها به هسته‌ی کهکشان رسیده‌اند، جایی که لانه‌ی یک ابرسیاهچاله‌ی فعال است. این سیاهچاله با خوردن موادی که به درونش می‌ریزند فواره‌ی نیرومندی از نور پدید آورده که از گازهای ابر-داغ پیرامونش سرچشمه می‌گیرند.

چندین نظریه‌ی پذیرفتنی برای این نمایش نور پیشنهاد شده ولی فریبنده‌ترین نظریه اینست که این سایه‌ها از حلقه‌ای از غبار به شکل لوله، یا چنبره، که سیاهچاله را در بر گرفته بر فضا افتاده‌اند.

فاصله‌ی آی‌سی ۵۰۶۳ از زمین ۱۵۶ میلیون سال نوریست و در راستای صورت فلکی هندی (Indus)، در آسمان نیمکره‌ی جنوبی دیده می‌شود.

پرتوهای نیمتابی یا شفقی

--------------------------------------------
تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:
crepuscular ray - galaxy - IC 5063 - NASA - ESA - Hubble Space Telescope - core - supermassive black hole - Earth - Indus

منبع: spacetelescope
برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

آندرومدا بر فراز پاتاگونیا

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

تا چقدر دور را می‌توانید ببینید؟
دورترین جرمی که چشم نامسلح انسان می‌تواند آن را به سادگی ببیند ام۳۱ است، کهکشان بزرگ زن در زنجیر یا آندرومدا در فاصله‌ی ۲.۵ میلیون سال نوری زمین.
بیشتر ساکنان آسمان شب‌های زمین (ستارگان، خوشه‌ها، و سحابی‌ها) دارای فاصله‌هایی از چند صد تا چند هزار سال نوری از زمینند و درون کهکشان خودمان جای دارند.
پس به دلیل همین فاصله‌ی برآوردی، می‌توان گفت نوری که از کهکشان آندرومدا به چشم ما می‌رسد کهن‌ترین نوری‌ست که می‌توانیم ببینیم.
کهکشان آندرومدا که ام۳۱ هم نامیده می‌شود را می‌توانید در مرکز این تصویرِ زوم  شده که از تل‌ماسه‌های "بائیا کریک" در پاتاگونیا، جنوب آرژانتین گرفته شده ببینید.
این تصویر از پیوند ۴۵ نمای پس‌زمینه و یک نمای پیش‌زمینه که در درازنای ۹۰ دقیقه و همگی با یک دوربین و از یک جا گرفته شده بودند درست شده.
ام۱۱۰، یکی از کهکشان‌های ماهواره‌ایِ آندرومدا هم درست زیرِ سمت چپ هسته‌ی این کهکشان دیده می‌شود.
دیدن این کهکشانِ همسایه‌ی راه شیری با چشم خودمان جالب است، ولی تصویربرداری با نوردهی بلند می‌تواند جزییات کم‌نور و نفسگیر بسیاری را در آن نمایان کند که چشم‌ها را خیره سازد.
داده‌ها نشان می‌دهند که کهکشان راه شیری ما تا چند میلیارد سال دیگر با آندرومدا که تقریبا هم‌اندازه‌اش است برخورد کرده و با هم یکی خواهند شد.

--------------------------------------------

تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:

Andromeda Galaxy - unaided eye - star - clusters - nebula - Milky Way Galaxy - M31 - Bahía Creek - Patagonia - Argentina - M110 - satellite galaxy - core

منبع: apod.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

همدم کوچکمان رفت که رفت!

ریزماه "۲۰۲۰ سی‌دی۳" همان نقطه‌ی سفید در مرکز این تصویر است. نوارهای رنگی همگی رد ستارگان هستند.

شب‌بخیر، ماه! اوایل امسال (۲۰۲۰) اخترشناسان یک ریز-ماه را یافتند که دارد در مداری به گرد زمین می‌گردد. اکنون این ماه از ما جدا و دور شده، ولی به زودی باید بتوانیم شمار بیشتری از این همدم‌های مینیاتوری را شناسایی کنیم. [یادتان می‌آید؟ خبرِ یافته شدنش را اینجا خواندید: * زمین صاحب یک ماه تازه شده که به اندازه یک خودرو است!]

در روز ۱۹ فوریه که اخترشناسانِ برنامه‌ی "پیمایش آسمانی کاتالینا" جرم کم نوری به نام "۲۰۲۰ سی‌دی۳" را در آسمان دیدند، نتوانستند با اطمینان بگویند یک ریزماه است یا یک جسم دست‌ساز (مصنوعی) مانند پیشران یک موشک. در چند ماهِ بعد، گریگوری فدورتس از دانشگاه کویینز بلفاست در بریتانیا به همراه همکارنش دسته‌ای از تلسکوپ‌ها در سرتاسر جهان را به کار گرفتند تا سنجش های بیشتری روی این جرم انجام داده و به چیستی‌اش پی ببرند.

آنها پی بردند که ۲۰۲۰ سی‌دی۳ دارای قطری نزدیک به ۱.۲ متر است که بر پایه‌ی درخشش و رنگش، احتمالا از سنگ سیلیکات ساخته شده، مانند بسیاری از سنگ‌های درون کمربند سیارک‌ها. این پژوهشگران همچنین به ردگیری مدارش پرداختند تا بتوانند جایی که این جرم احتمالا تا پیش از گرفتار شدن در مدار زمین در حدود ۲.۷ سال پیش‌تر، در آن بوده را شناسایی کنند.

فدورتس می‌گوید: «بر پایه‌ی شبیه‌سازی‌ها، زمان میانگین برای گرفتار ماندن یک ریزماه تنها نُه ماه است، پس این جرم زمانی بلندتر از آنچه انتظار می‌رفت در دام مانده بوده.»«ولی این جرم بسیار نزدیک به ماه [ماه معمولی] پرواز می‌کرده، چیزی که باعث شده به درون مدارِ پایدارتری رانده شود.»

۲۰۲۰ سی‌دی۳ در ماه مارس از مدار زمین بیرون رفت، ولی پژوهشگران پیش‌بینی می‌کنند زمانی که "رصدخانه‌ی ورا سی. روبین" -تلسکوپ غول‌پیکری که هم‌اکنون در شیلی در دست ساخت است- کامل شود، می‌توانیم شمار بسیار بیشتری از چنین اجرامی را پیدا کنیم.

فدورتس می‌گوید: «ما در بهترین ستناریو، می‌توانیم هر دو یا سه ماه یک بار ریزماهی را شناسایی کنیم.»«در بدترین سناریو، شاید سالی یکی.» این می‌تواند مهم باشد زیرا ما آگاهی بسیار اندکی از این گونه سیارک‌های به نسبت کوچک داریم، و یافتن آنها در مدار می‌تواند شانسی بی‌مانند به ما بدهد تا از نزدیک بررسی‌شان کنیم.»

گزارشی در این باره در نشریه‌ی آسترونومیکال جورنال منتشر شده.

--------------------------------------------

تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:
moon - minimoon - Earth - Catalina Sky Survey - Arizona - 2020 CD3 - rocket booster - Grigori Fedorets - Queen’s University Belfast - UK - asteroid belt - Vera C. Rubin Observatory - Chile - asteroid - The Astronomical Journal

منبع: نیوساینتیست

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

توفانی دیگر در سیاره سرخ آغاز شده

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

یک توفان گردوغبار سرتاسری دارد در سیاره‌ی بهرام (مریخ) به راه می‌افتد. ستاره‌شناسان آماتور از نیمه‌های نوامبر پیچه‌هایی از غبار زرد-نارنجی را دیده‌اند که دارند در سیاره‌ی سرخ می‌خزند. این عکسی‌ست که عکاس نجومی اتریشی میشاییل کارر در روز ۱۸ نوامبر از این سیاره گرفت.

وی می‌گوید: «دیدن چنین ساختارهای جالبی چه شگفت‌آور است!»

توفان‌های غبار در سیاره‌ی بهرام چندان نامعمول نیستند. نمونه‌های کوچکِ آنها هر چند ماه یک بار رخ می‌دهند. کمابیش هر چند سال هم یک توفان منطقه‌ای  مهار از کف می‌دهد و کل سیاره را در خود فرو می‌برد. چنین توفانی در سال ۲۰۱۸ رخ داد و یک کشته هم به جا گذاشت : خودروی اپورچونیتی ناسا.

این توفانِ تازه مسیرش هنوز نامشخص است. آیا به زودی فرکش خواهد کرد یا این هم بهرام را یکپارچه در بر خواهد گرفت؟ از عکس‌های تازه‌تری که ماکسیمیلیان تئودورسکو در مگورل رومانی گرفته چنین برمی‌آید که این توفان می‌تواند "سرتاسری" شود. وی می‌گوید: «همه‌ی مناطق بهرام آغاز به مات شدن و از دست دادن پادسانی (کنتراست) کرده‌اند.»

دو تصویر که ماکسیمیلیان تئودورسکو به فاصله‌ی حدود ۵ هفته از سیاره‌ی سرخ گرفته. در تصویر تازه‌تر (سمت راست) تار شدن چهره‌ی بهرام در اثر غبار به خوبی دیده می‌شود

--------------------------------------------
تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:
Mars - Red Planet - Austrian - Michael Kare - dust storm - planet - NASA - Opportunity rover - Maximilian Teodorescu - Magurele - Romania - contrast

منبع: spaceweather
برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

برای نخستین بار یک "ابر-سیاره" کم‌نور در طیف رادیویی یافته شد

* دانشمندان یک "اَبَر-سیاره"ی سرد و کم‌نور را یافته‌اند که تاکنون در روش‌های معمولِ بررسی فروسرخ پنهان و نادیدنی مانده بوده.

برداشت هنری از کوتوله‌ی قهوه‌ای کم‌نور "بی‌دی‌آر جی۱۷۵۰+۳۸۰۹"، نخستین نمونه از چنین اجرامی که در طیف رادیویی یافته شده

رصدهای انجام شده با رادیوتلسکوپ آرایه‌ی بسامد پایین" (لوفار، LOFAR) یک کوتوله‌ی‌ قهوه‌ای را آشکار کرده که پژوهشگران عنوان رده‌بندی "بی‌دی‌آر جی۱۷۵۰+۳۸۰۹" و نام اِلِگَست (Elegast) را رویش گذاشته‌اند. کوتوله‌های قهوه‌ای را گاهی به نام ستارگان ناکام یا ابر-سیاره نیز می‌خوانند، زیرا از سویی کوچک‌تر از آنند که ستاره پنداشته شوند و از سوی دیگر بزرگ‌تر از آنند که سیاره خوانده شوند.

به طور کلی، کوتوله‌های قهوه‌ای در پیمایش‌ها یا نقشه‌برداری‌های آسمانی که در نور فروسرخ انجام می‌شود یافته می‌شوند. ولی بر پایه‌ی بیانیه‌ی دانشگاه هاوایی، الگست نماینده‌ی نخستین جرم زیرستاره‌ای است که با بهره از یک تلسکوپ رادیویی شناسایی شده.

مایکل لیو، پژوهشگر بنیاد اخترشناسی دانشگاه هاوایی و یکی از نویسندگان این پژوهش می‌گوید: «این کار یک شیوه‌ی کاملا تازه را برای یافتن سردترین اجرام شناور در نزدیکی خورشید که کم‌نورتر از آنند که با روش‌های به کار رفته در ۲۵ سال گذشته شناسایی شوند به ما می‌دهد.»

از آنجایی که کوتوله‌های قهوه‌ای کوچک‌تر از آنند که ستاره شوند، دستخوشِ آن گونه از واکنش‌های همجوشی هسته‌ایی که ستارگان درخشانی مانند خورشید را پدید می‌آورد هم نمی‌شوند، از همین رو کوچک‌تر، کم‌نورتر، و سردتر از ستارگان معمولی می‌شوند و پیدا کردنشان با بهره از روش‌های رایج، از جمله با دستگاه‌های فروسرخ، دشوارتر می‌شود. با این همه، این اجرام هم می‌توانند پرتو بگسیلند، ولی در طول موج‌های رادیویی.

این پژوهشگران نخست الگست را با بهره از تلسکوپ رادیویی لوفار در هلند یافتند. مشاهدات آنها سپس به کمک رصدخانه‌ی بین‌المللی جمنای در هاوایی و شیلی و تاسیسات تلسکوپی فروسرخ ناسا (که توسط دانشگاه هاوایی اداره می‌شود) تایید شد.

شناسایی بی‌دی‌آر جی۱۷۵۰+۳۸۰۹ در داده‌های رادیویی لوفار

هریش ویدانتام، اخترشناس بنیاد رادیواخترشناسی هلند (آسترون) و نویسنده‌ی اصلی پژوهش می‌گوید: «از خودمان پرسیدیم "چرا رادیوتلسکوپ‌هایمان را رو به کوتوله‌های قهوه‌ایِ رده‌بندی شده بگیریم؟" بیایید تنها یک عکس بزرگ از آسمان بگیریم و این اجرام را یکراست در طیف رادیویی پیدا کنیم.»

به کار بردن دستگاه لوفار برای شناسایی الگست نشانگر رویکردی نوین است که می‌تواند به دانشمندان کمک کند تا اجرام کیهانی دیگری، مانند فراسیاره‌های غول گازی را که سردتر یا کم‌نورتر از آنند که در پیمایش‌های فروسرخ ردیابی شوند هم بیابند.

گزارش یافته‌های این پژوهشگران در شماره‌ی ۹ نوامبر نشریه‌ی آستروفیزیکال جورنال لترز منتشر شده است.

--------------------------------------------
تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:
super-planet - infrared - Low-Frequency Array - LOFAR - brown dwarf - BDR J1750+3809 - Elegast - failed star - planet - substellar - radio telescope - University of Hawai'i -  sun - Michael Liu - Institute for Astronomy - nuclear fusion reaction - star - radio - wavelength - Netherland - International Gemini Observatory - Hawaii - Chile - NASA - Infrared Telescope Facility - Harish Vedantham - Netherlands Institute for Radio Astronomy - ASTRON - gas giant - exoplanet - Astrophysical Journal Letters


منبع: اسپیس دات کام

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

چشم درخشان خدا

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

آیا خورشید ما هم روزی به چنین چیزی تبدیل خواهد شد؟

سحابی چشم خدا (سحابی پیچار یا هلیکس) یکی از درخشان‌ترین و نزدیک‌ترین نمونه‌ها از سحابی‌های سیاره‌نماست، ابرهایی از گاز که در پایان زندگی ستارگان خورشیدسان پدید می‌آیند.

گازهای بیرونی این ستاره که به فضا پس زده شده‌اند، از زاویه‌ی دید ما نمایی مانند یک پیچار (پیچه، مارپیچ مخروطی یا استوانه‌ای) درست کرده‌اند.

هسته‌ی مرکزیِ بر جامانده‌ی ستاره که دارد به یک ستاره‌ی کوتوله‌ی سفید تبدیل می‌شود پرتوهایی آنچنان پرانرژی می‌گسیلد که باعث شده این لایه‌های گازی برافروخته و تابناک شوند.

سحابی چشم خدا که با عنوان رده‌بندی ان‌جی‌سی ۷۲۹۳ هم شناخته می‌شود، با فاصله‌ی حدود ۷۰۰ سال نوری از زمین، در راستای صورت فلکی دلو (آبریز) جای دارد. گستردگی‌ این سحابی نیز به حدود ۲.۵ سال نوری می‌رسد.

این عکس از پشت تلسکوپ کانادا-فرانسه-هاوایی (CFHT) که بر فراز یک آتشفشان خاموش در هاوایی آمریکاست گرفته شده.

در نماهای نزدیک، گره‌هایی از گاز در لبه‌ی درونی سحابی چشم خدا دیده می‌شود که سرچشمه‌ی آنها هنوز ناشناخته است.

گویچه‌های دنباله‌دارگونه‌ی اسرارآمیر در لبه‌ی درونی سحابی چشم خدا

--------------------------------------------

تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:

Sun - Helix Nebula - planetary nebula - star - helix - stellar core - white dwarf - fluoresce - NGC 7293 - constellation of the Water Bearer - Aquarius - Canada-France-Hawaii Telescope - CFHT - volcano - Hawaii - USA

منبع: apod.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

مشتری و نوارهای رنگینش

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

چرا نوارهای ابری رنگارنگ به گرد سیاره‌ی هرمز (مشتری) حلقه زده‌اند؟
لایه‌ی بالایی جو مشتری به "منطقه‌های روشن" و "کمربندهای تاریک"ی بخش شده که گرداگرد این سیاره‌ی غول‌پیکر تابیده شده‌اند.
چیزی که این منطقه‌ها را در سیاره گسترده تندبادهایی افقی با سرعت بیش از ۳۰۰ کیلومتر بر ساعت است، ولی این که چه چیزی خود این بادهای نیرومند را پدید آورده هنوز در دست بررسی‌ست.
این نوارهای منطقه‌ای با گازهایی که از لایه‌های پایین‌تر به بالا می‌آیند پر می‌شوند و پنداشته می‌شود دربردارنده‌ی ابرهای به نسبت ماتی از آمونیاک و آب هستند که جلوی نورِ لایه‌های پایینیِ جو سیاره که تیره‌تر هم هستند را گرفته‌اند.
در این تصویرِ پُروضوح که فضاپیمای روباتیک جونو در سال ۲۰۱۷ گرفته بود یک منطقه‌ی رنگ روشنِ سیاره را با جزییاتی خوب می‌بینیم.
جو مشتری به طور عمده از گازهای تَرانَما (شفاف) و بی‌رنگِ هیدروژن و هلیوم است که به نظر نمی‌رسد نقشی در رنگ‌های طلایی و قهوه‌ایِ جو این سیاره داشته باشند.
همنهش‌‌هایی (ترکیب‌هایی) که این رنگ‌ها را پدید آورده یکی دیگر از موضوع‌های در دست پژوهش است؛ ولی گمان می‌رود مربوط به میزان اندکی گوگرد و کربن در این جو باشد که از نور آفتاب دگرگون شده‌اند.
داده‌های جونو به یافته‌های بسیاری درباره‌ی مشتری انجامیده، از جمله این که مولکول‌های آب ۲۵ درصد از مولکول‌های لایه‌های بالاترِ جو این سیاره در نزدیکی استوای آن را تشکیل می‌دهند که درصدی بیشتر از چشمداشت‌ها است.
این یافته‌ای مهم، نه تنها برای شناخت شرایط کنونی مشتری، بلکه برای شناخت تاریخچه‌ی آب  در سرتاسر سامانه‌ی خورشیدی است.

--------------------------------------------

تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:
 Jupiter - zone - planet - ammonia - Juno - hydrogen - helium - sulfur - carbon - molecule - equator - Jovian - Solar System

منبع: apod.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

یک "رول دارچینی" در فضا

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر (۳.۶ مگ)

کهکشان کم‌نوری که در این تصویرِ تلسکوپ فضایی هابل دیده می‌شود یوسی‌جی ۱۲۵۸۸ نام دارد. برخلاف بسیاری از کهکشان‌های مارپیچی، نه میله‌ای از ستارگان در مرکز یوسی‌جی ۱۲۵۸۸ دیده می‌شود و نه الگوهای کلاسیک و نمایانِ بازوهای مارپیچی. به جای اینها، از چشم یک بیننده، مرکزِ سپید و عمدتا بی-ساختارِ این کهکشان بیشتر آن را به یک رول دارچینی ماننده کرده تا اَبَر-ساختاری از گاز و ستاره در فضا.

این کهکشان که در آسمان نیمکره‌ی شمالی، در صورت فلکی زن در زنجیر جای دارد، به عنوان یک کهکشان مارپیچی رده‌بندی شده. ولی برخلاف تصویر رایجِ یک کهکشان مارپیچی، بازوهای غول‌پیکرِ پر از گاز و ستاره‌ی یوسی‌جی ۱۲۵۸۸ بسیار کم‌نور و شناسایی‌ناپذیرند و تنگ به گردِ مرکز آن تابیده شده‌اند.

آشکارترین نما از بازوهای مارپیچی این کهکشان را به کمک  ستارگان آبی‌تری که پیرامون لبه‌ی آن پراکنده‌اند می‌توان دید که به احتمال بسیار نشانگر مناطقی با ستاره‌زایی‌های تازه هستند.

--------------------------------------------
تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:
NASA - ESA - Hubble Space Telescope - galaxy - UGC 12588 - spiral galaxy - bar - star - spiral arm - cinnamon bun - constellation of Andromeda - star formation

منبع: spacetelescope
برگردان: یک ستاره در هفت آسمان 

مریخ روزگاری غرق در سیل‌های سهمگین بوده

 این تصویر همنهاده‌ی کوه شارپ در مرکز دهانه‌ی گیل در سیاره‌ بهرام یک محیط سیاره‌ای تغییرپذیر را نشان می‌دهد. تصویر "تراز رنگ سفید" شده تا آسمان بهرام مانند زمین، آبی شود. درباره‌ی این تصویر اینجا بخوانید : * کارت پستالی که کنجکاوی از سیاره سرخ فرستاده- تصویر بزرگ‌تر

حدود ۴ میلیارد سال پیش، سیل‌هایی که بزرگی‌شان در باور نمی‌گنجد به درون دهانه‌ی گیل در استوای سیاره‌ی بهرام (مریخ) سرازیر می‌شدند، چیزی که نشان می‌دهد زندگی می‌توانسته آنجا وجود داشته باشد. این کشف بر پایه‌ی بررسی داده‌های خودروی کنجکاوی ناسا توسط دانشمندان دانشگاه ایالتی جکسون، دانشگاه کرنل، آزمایشگاه پیشرانش جت ناسا و دانشگاه هاوایی انجام شده است.

گزارش این دانشمندان در شماره‌ی ۵ نوامبرِ نشریه‌ی ساینتیفیک ریپورتز منتشر شده است.

این مگا-سیل‌های خروشان -که به احتمال بسیار در اثر گرمای ناشی از برخورد یک شهاب‌سنگ و باز شدن یخ‌های سطح بهرام آغاز شده بودند- موج‌نقش‌های غول‌آسایی پدید آوردند که ساختارهای زمین‌شناختیِ گویا و آشنایی برای دانشمندان زمینی هستند.

آلبرتو جی. فیرن، یکی از نویسندگان این پژوهش می‌گوید: «ما برای نخستین بار این مگاسیل‌ها را با بهره از داده‌های پرجزییات ته‌نشست‌شناسی (رسوب‌شناسی) که خودروی کنجکاوی گرد آورده بود شناسایی کردیم. ته‌نشست‌هایی که از این ابرسیل‌ها به جا مانده‌اند پیش از این در داده‌های مدارگردها شناسایی نشده بودند.»

روی بهرام هم مانند زمین ویژگی‌های زمین‌شناختی، از جمله کارهای باد و آب، حدود ۴ میلیارد سال است که در زمان یخ زده و ماندگار شده‌اند. این ساختارها داستان فرآیندهایی را بازمی‌گویند که سطح هر دو سیاره را در گذشته شکل دادند.

عزت حیدری، نویسنده‌ی اصلی این پژوهش و استاد فیزیک دانشگاه ایالتی جکسون می‌گوید: «در این داده‌ها ویژگی‌های موجی-شکلِ غول‌آسایی به بلندی حدود ۳۰ پا و جدایی حدود ۴۵۰ پا از هم را در لایه‌های ته‌نشستی دهانه‌ی گیل می‌بینیم که اغلب به نام "مگا-موج‌نقش" یا "پاد-تلماسه" (antidune) شناخته می‌شوند.»

به گفته‌ی حیدری، پادتلماسه‌ها نشان‌دهنده‌ی روان شدن مگاسیل‌ها در تهِ دهانه‌ی گیل بهرام در زمانی حدود ۴ میلیارد سال پیش هستند، چیزی که همسان با ویژگی‌های پدید آمده از آب شدن یخ‌ها در حدود ۲ میلیون پیشِ زمین است.

محتمل‌ترین دلیل برای سرازیر شدن سیل در بهرام، آب شدنِ یخ در اثر گرمای تولید شده در یک برخورد بزرگ است که دی‌اکسید کربن و متان را از ذخیره‌های یخی سیاره آزاد کرده بوده. بخار آب و آزاد شدن گازها دست به دست هم دادند تا دوره‌ی کوتاهی از شرایط گرم و نمناک را در سیاره‌ی سرخ پدید بیاورند.

چگالش (میعان) به پیدایش ابرهای بخار آب انجامید که آن هم به نوبه‌ی خود باران‌های سیل‌آسا -احتمالا در سرتاسر سیاره- را پدید آورد. این آب وارد دهانه‌ی گیل شد، سپس با آبی که از کوه شارپ (در مرکز دهانه‌ی گیل) پایین می‌آمد درآمیخت و سیل‌های ناگهانی غول‌آسایی پدید آورد که یال‌های شنی را در "یگان دشت‌های ناهموار" (Hummocky Plains Unit) و سازندهای نواری یال-و-ناوه را در "یگان خط‌دار" (Striated Unit) ته‌نشین کرد.

گروه علمی خودروی کنجکاوی پیش از این ثابت کرده که دهانه‌ی گیل روزگاری در گذشته‌ی دور دریاچه ‌ها و رودهای پایدار داشته. این بدنه‌های دیرپای آب نشانه‌های خوبی از این هستند که این دهانه، و همچنین کوه شارپِ مرکزش، توانایی پشتیبانی از زندگی میکروبی را داشته‌اند.

فیرن می‌گوید: «بهرام باستانی از دیدِ زمین‌شناختی بی‌اندازه فعال بود. این سیاره شرایطی را که برای حضور پایدارِ آب مایع روی سطح نیازست در بر داشته- و روی زمین، هر جا آب است زندگی هم هست.»

وی می‌افزاید: «پس بهرام باستان سیاره‌ای زیست‌پذیر بوده. آیا میزبان جاندارانی هم بوده؟ این پرسشی‌ست که خودروی بعدی، پرسه‌ورنس ... کمک خواهد کرد تا پاسخش را بیابیم.» پرسه‌ورنس که در ۳۰ ژوییه‌ی ۲۰۲۰ از دماغه‌ی کاناورال راهی فضا شد، بر پایه‌ی برنامه در ۱۸ فوریه‌ی ۲۰۲۱ به بهرام خواهد رسید.

--------------------------------------------
تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:
Gale Crater - Mars - equator - NASA - Curiosity rover - Jackson State University - Cornell University - Jet Propulsion Laboratory - University of Hawaii - Scientific Reports - megaflood - meteoritic - ripple - Earth - Alberto G. Fairén - planet - sediment - megaripple - antidune - Ezat Heydari - carbon dioxide - methane - red planet - Condensation - Mount Sharp - flash flood - gravel ridge - Hummocky Plains Unit - ridge - trough - Striated Unit - microbial life - habitable - Perseverance - Cape Canaveral

منبع: دانشگاه کرنل

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان