رگه‌های اسرارآمیز تیره روی مریخ می‌توانند دستاورد رانش خاک باشند

* سال‌هاست که دانشمندان در تلاشند بدانند آیا رگه‌های شگفت‌انگیزی که روی سطح سیاره‌ی بهرام (مریخ) پدیدار می‌شوند دستاورد آبِ روان هستند یا لغزش خاک. پاسخ درست شاید آمیزه‌ای از هر دو باشد.

بر پایه‌ی پژوهشی تازه، شاید زمین‌لغزه‌های سطح بهرام بتوانند در گشودن گره از راز رگه‌هایی که روی سطح این سیاره‌ی سرخ پدیدار می‌شود به ما کمک کنند.

رگه‌های باریک تیره بر روی دیواره‌های دهانه‌ی گارنی روی بهرام. درازای این رگه‌های تیره به چند صد متر می‌رسد. عکس را مدارگرد شناسایی بهرام به کمک دوربین هایراز خود گرفته

دانشمندانی که سطح بهرام را بررسی می‌کنند چندین سال است دسته‌هایی از رگه‌های باریک و تیره را می‌بینند که به طور فصلی روی دامنه‌های آفتابگیر با شیب تند در مناطق گرم سیاره پدیدار می‌شوند. پژوهش‌های گذشته می‌گفتند این رگه‌های تیره‌ی رازگونه که به نام "رگه‌های سراشیبی بازآینده" (آراس‌ال‌ها) شناخته می‌شوند نشانه‌ی این هستند که آب شور به طور منظم، در گرم‌ترین فصل‌ها روی سیاره‌ی سرخ روان می‌شود.

این چند سال، کاوشگرها در بهرام نشان داده‌اند که این سیاره دارای بسته‌های بزرگی از یخ در زیر سطحش است. پژوهش پیشین نشان داده بود که دماهای بالا در زمان‌های بهار و تابستان بهرام می‌توانند کاری کنند که آب‌نمک -دستکم برای زمانی کوتاه- زیر جوِ سرد و تنُکِ این سیاره به حالت مایع بماند.

ولی به گفته‌ی جانیس بیشاپ، نویسنده‌ی اصلی این پژوهش از بنیاد ستی (جستجو برای هوش فرازمینی) و مرکز پژوهشی ایمز ناسا در کالیفرنیا، زمین‌شناسان مشکلاتی را در این پنداشت که آب شور باعث پیدایش آراس‌ال‌ها می‌شود یافته‌اند. وی می‌گوید: «برای نمونه، زاویه‌ی دامنه‌هایی که آراس‌ال‌ها روی آنها پدید می‌آیند و ویژگی‌های پیرامونِ جایی که آراس‌ال‌ها از آن آغاز می‌شوند تا حد بسیاری با فرآیند جریان مایع ناسازگار هستند.»

اکنون بیشاپ و همکارانش نشان داده‌اند که واکنش‌های شیمیایی می‌توانند سطح بهرام را در برابر لغزش‌ها و رانش‌هایی که می‌توانند آراس‌ال را توضیح دهند آسیب‌پذیر کند. این پژوهشگران سرگرم بررسی رفتار شگفت‌انگیز ته‌نشست‌های نمکی در جنوبگان (قطب جنوب) بودند که پی بردند فرآیندهایی همانندِ چیزی که در جنوبگان دیده می‌شود می‌تواند دلیل آراس‌ال‌ها در بهرام هم شود.

بیشاپ می‌گوید: «اگرچه سطح بهرام امروزه سرد و خشک و خشن، با بادها و فرآیندهای سایشی است، ولی هنوز هم زیر سطحش برهم‌کنش‌های میکروسکوپی میان نمک و ذرات ریز آب یخ و آب مایع می‌تواند رخ می‌دهد.»

دانشمندان روی واکنش‌های شیمیایی میان کانی‌های سولفاتی همچون سنگ گچ با نمک‌های کلرید (که نمک خوراکی هم از این دسته است) تمرکز کردند. بیشاپ می‌گوید: «روی زمین، برهم‌کنش‌های میان سنگ گچ و نمک‌های کلرید باعث ریزش بخش‌هایی از غارها، فروچاله‌ها در ته‌نشست‌های نرم نزدیک آبگیرها و دریاچه‌های نمک، و بالاآمدگی جاده‌ها شده است.»

به گمان پژوهشگران، برهم‌کنش‌هایی از این دست می‌توانند روی بهرام هم رخ دهند، هر چند که شرایط سرد و خشکِ آنجا این واکنش‌ها را آهسته می‌کند. بیشاپ می‌گوید: «من از چشم‌اندازِ [وجودِ] شیمی فعال -هرچند با نرخ آهسته- زیر سطح بهرام بسیار هیجان‌زده‌ام.»

در این پژوهش تازه، دانشمندان آزمایش‌هایی روی آمیزه‌ای از سولفات‌ها، نمک‌های کلرید، ذرات ریز یخ و خاکستر آتشفشانی همسان با خاک بهرام انجام دادند. سپس چنین آمیزه‌هایی را در دماهای پایینی که همانند دمای سیاره‌ی سرخ بود منجمد و [دوباره] آب کردند.

پژوهشگران دریافتند که لایه‌های نازکی از گِل و شُل (گِل نرم) روی سطح دانه‌های کانی‌ها پدید آمد. آنان نشان دادند که این لایه‌ها می‌توانند با گذشت زمان منبسط و فشرده (منقبض) شده، و به بالازدگی‌ها و فشردگی‌هایی زیر سطح بهرام بینجامند. سپس باد و [نشستنِ] غبار روی این سطح‌های سست و ناپایدار می‌تواند باعث زمین‌لغزه‌هایی شود که همین رگه‌های دیده شده روی سیاره‌ی سرخ را پدید می‌آورند.

به نوشته‌ی این دانشمندان، در آینده کاوشگرهای سطح‌نشینی که به همین جایگاه‌های آراس‌ال‌ها می‌روند می‌توانند مدل پیشنهادیِ آنها را بیازمایند. جزییات یافته‌های این پژوهشگران روز ۳ فوریه در شماره‌ی برخطِ نشریه‌ی ساینس اذونسز منتشر شده است.

--------------------------------------------
تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:
Mars - sun - recurring slope lineae - RSL - salty water - Red Planet - brine - Janice Bishop - SETI - Search for Extraterrestrial Intelligence - NASA Ames Research Center - California - Silicon Valley - Antarctica - sulfate - mineral - gypsum - chloride - salt - table salt - Earth - cave - sinkhole - sediment - salty lake - pond - volcanic ash - Martian soil - Red Planet - Science Advances

منبع: اسپیس دات کام
برگردان: یک ستاره در هفت آسمان