سیاره نویافته‌ای که می‌تواند نقشی کلیدی در بررسی جو سیاره‌های بیگانه بازی کند

برداشت هنری از فراسیاره‌ی نویافته ی گلیزه ۴۸۶بی که تنها ۲۶ سال نوری از زمین فاصله دارد

یک سیاره‌ی فراخورشیدی که به تازگی یافته شده شاید بتواند به اخترشناسان برای بهتر شناختنِ جَوهای سیاره‌های سنگی (زمین‌سان) کمک کند.

بر پایه‌ی پژوهشی تازه، این فراسیاره‌ی نویافته که "گلیزه ۴۸۶بی" (Gliese 486 b) نام دارد، به گرد یک ستاره‌ی کوتوله‌ی سرخ کم‌نور در فاصله‌ی ۲۶ سال نوری زمین می‌گردد و حدود ۱.۳ بار بزرگ‌تر و ۲.۸ بار سنگین‌تر از سیاره‌ی خودمانست.

گلیزه ۴۸۶بی هر دور مدارش به گرد ستاره‌ی میزبانش را در ۱.۴۷ روز زمینی کامل می‌کند و صفحه‌ی مدارش به گونه‌ایست که از چشم‌انداز زمین، از جلوی قرص ستاره‌اش می‌گذرد. گلیزه ۴۸۶بی از نظر نزدیکی به زمین،  سومین فراسیاره‌ی "گذرنده"ای که می‌شناسیم است، و همچنین نزدیک‌ترین نمونه‌ای که به گرد یک کوتوله‌ی سرخ با جرمِ اندازه‌گیری شده می‌چرخد (ستاره‌ی گلیزه ۴۸۶ حدود ۳۰ درصد جرم خورشید را دارد.)

افزون بر این، گروه یابنده دمای سطح گلیزه ۴۸۶بی را  حدود ۴۳۰ درجه‌ی سلسیوس اندازه گرفتند -احتمالا به اندازه‌ی کافی خنک برای آن که از یک جو پشتیبانی کند، و به اندازه‌ی کافی داغ برای آن که بتوان جو آن را از دور بررسی کرد [اگرچه بی‌شک مناسب زندگی از گونه‌ی آشنای ما نیست-م].

نویسنده‌ی اصلی این پژوهش، تریفون تریفونوف از بنیاد اخترشناسی ماکس پلانک در هایدلبرگ آلمان به اسپیس دات کام گفت: «آمیزه‌ی این ویژگیهای فیزیکی و مداریِ گلیزه ۴۸۶بی از آن یک "سنگ روزتا" برای  بررسی‌های جوی در فراسیاره‌های سنگی ساخته است.» (سنگ روزتا یا سنگ رشید که در سال ۱۷۹۹ یافته شد، به باستان‌شناسان امکان داد تا برای نخستین بار هیروگلیف‌های مصری  را ترجمه کنند.)

فراسیاره‌ی نویافته‌ی گلیزه ۴۸۶بی به گردِ یک ستاره‌ی کوتوله‌ی سرخ که ۳۰ درصد خورشید جرم دارد می‌چرخد

تریفونوف و همکارانش گلیزه ۴۸۶بی را با بهره از دستگاه طیف‌نگار کارمنتس (CARMENES) که روی تلسکوپ ۳.۵ متری رصدخانه‌ی کالار آلتوی اسپانیا سوار است پیدا کردند.

دستگاه کارمنتس سیاره‌ها را با بهره از ترفند "سرعت شعاعی" پیدا می‌کند، با بررسی لنگِش‌های اندکی در حرکت ستاره که در اثر کشش گرانشی سیاره‌ای که به گرد آن می‌چرخد رخ می‌دهد. این دستگاه چنین لنگشی را در گلیزه ۴۸۶ شناسایی کرد، لنگشی با دوره‌ی باز-رخدادِ ۱.۴۷ روز زمینی.

این گروه سپس برای بررسی گلیزه ۴۸۶بی به سراغ ماهواره‌ی پیمایشگر فراسیاره‌های گذرنده (تِس) رفتند. چنان چه از نام تس بر می‌آید، این ماهواره به جستجوی سیاره‌های گذرنده از دیدگاه زمین می‌پردازد و اُفت نور یک ستاره در اثر گذر یک سیاره از برابر قرص آن را شناسایی می‌کند.

تس یک کاهش را در نور ستاره‌ی گلیزه ۴۸۶ شناسایی کرد که با دوره‌ی ۱.۴۷ روزه همخوانی داشت و حضور یک سیاره‌ی بیگانه در سامانه‌ی این ستاره را تایید می‌کرد. سپس تریفونوف و گروهش با بهره از داده‌های تس و کارمنتس و داده‌های یک طیف‌نگار دیگر به نام مارکون-ایکس (MAROON-X) در تلسکوپ ۸.۱ متری جمنای شمالی در هاوایی، به منِش‌نمایی و شناسایی ویژگی‌های این سیاره که گلیزه ۴۸۶ نامیده شد پرداختند.

برای نمونه، آنها جرم این فراسیاره را از روی داده‌های سرعت شعاعی و بزرگی آن را از روی داده‌های گذر اندازه گرفتند. این دو اندازه به نوبه‌ی خود چگالی گلیزه ۴۸۶بی را  نشان دادند که حدود ۷ گرم بر سانتیمتر مکعب بود، نزدیک به چگالی زمین. بنابراین به نوشته‌ی این پژوهشگران، این فراسیاره به احتمال بسیار دارای همنهش آهن-سیلیکات، مانند زمین است. پژوهشنامه‌ی این دانشمندان در شماره‌ی ۴ مارس نشریه‌ی ساینس منتشر شده است.

برداشت هنری از طح فراسیاره‌ی نویافته‌ی گلیزه ۴۸۶بی. این سیاره‌ی فراخورشیدی با دمای حدود ۴۳۰ در جه‌ی سلسیوس، احتمالا دارای یک جو است

ولی دمای سطح گلیزه ۴۸۶بی به ناهید نزدیک است، بنابراین به گفته‌ی تریفونوف، نامزد خوبی برای زندگی از گونه‌ی آشنای ما نیست؛ وی این سیاره را جهانی "داغ و خشک، پر از آتشفشان‌ها و رودهای سوران گدازه" پیش‌بینی می‌کند.

افزون براین، از آنجایی که گلیزه ۴۸۶بی مدار بسیار تنگی دارد، به احتمال بسیار درگیر "قفل کشندی" با ستاره‌ی مادری‌اش شده و همیشه یک سمتِ خود را به آن نشان می‌دهد، مانند رفتار ماه با زمین. بنابراین باید یک سمتِ روزِ داغ و بریان‌کننده و یک سمتِ شبِ بسیار سردتر داشته باشد- یک مانع احتمالی دیگر برای زندگی از گونه‌ی آشنای ما.

ولی تریفونوف می‌گوید هنوز دلایل بسیاری برای هیجان‌زده شدن درباره‌ی گلیزه ۴۸۶ وجود دارد. برای نمونه، نزدیکی آن به زمین و ویژگی‌هایی دیگری که از آن یک آزمیشگاه خوب برای آموختن درباره‌ی جو سیاره‌ها ساخته است.

وی می‌افزاید: «رصدهای بیشتر روی گلیزه ۴۸۶بی به ما کمک خواهد کرد تا بفهمیم سیاره‌های سنگی چقدر می‌توانند جوهای خود را نگه دارند، [این جوها] از چه ساخته شده‌اند، و پرتوهای ستاره‌ای چگونه رویشان اثر می‌گذارد.»

بهترین نامزد برای انجام چنین رصدهایی تلسکوپ ۹.۸ میلیارد دلاری جیمز وب ناسا است که برای پرتاب در اواخر امسال برنامه‌ریزی شده.

تریفونوف می‌گوید: «اندکی پس از آغاز کار تلسکو جیمز وب، شاید بتوانیم برای رصد گلیزه ۴۸۶بی برنامه بریزیم، و اگر خوشبینانه بگوییم، شاید از اکنون تا حدود ۲.۵ تا ۳ سال دیگر بتوانیم بفهمیم که این سیاره جوی دارد یا نه، و اگر دارد، همنهش آن چیست»

--------------------------------------------------
تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:
Gliese 486 b - rocky planet - exoplanet - Earth - star - transiting - red dwarf - Gliese 486 - sun - Trifon Trifonov - Max Planck Institute for Astronomy - Heidelberg - Germany - Egyptian hieroglyphics - CARMENES - spectrograph - Calar Alto Observatory - Spain - radial velocity - NASA - Transiting Exoplanet Survey Satellite - TESS - MAROON-X - Gemini North Telescope - Hawaii - Calar Alto high-Resolution search for M dwarfs with Exo-earths with Near-infrared and optical Echelle spectrographs - M-dwarf Advanced Radial-velocity Observer of Neighboring Exoplanets - iron - silicate - Science - Venus - volcano - lava - tidally locked - moon - James Webb Space Telescope - JWST

منبع: اسپیس دات کام
برگردان: یک ستاره در هفت آسمان