این "عروس دریایی" کیهانی ققنوسی‌ست که از مرگ برخاسته

اخترشناسان یک ساختار عروس دریایی-مانندِ را در یک خوشه‌ی کهکشانی دوردست دیده‌اند که خود را تنها در بخش باریکی از طیف رادیویی نشان می‌دهد. پهنای این ابرِ عروس دریایی یک میلیون سال نوری است ولی به سختی دیده می‌شود. به گفته‌ی پژوهشگران، این عروس دریایی می‌تواند "ققنوسی" باشد که از مرگ برخاسته.

تصویری از عروس دریایی در خوشه‌ی کهکشانی آبل ۲۸۷۷ که از پیوند داده‌های نور دیدنی (پس‌زمینه) با داده‌های پرتو ایکس (بنفش) و داده‌های رادیویی ۱۱۸ مگاهرتز (سرخ-زرد) درست شده- تصویر بزرگ‌تر

خوشه‌های کهکشانی بزرگ‌ترین ساختارهایی در کیهان هستند که با نیروی گرانش یکپارچه مانده‌اند. آنها می‌توانند دربردارنده‌ی هزاران کهکشان، اقیانوس‌هایی غول‌پیکر از گاز داغ، جزیره‌هایی نادیدنی از ماده‌ی تاریک و -گاهی- شبح‌های درخشانِ یک یا دو عروس دریایی باشند.

اخترشناسان یک نمونه از این عروس‌های دریایی را در خوشه‌ی کهکشانی آبل ۲۸۷۷ که ۳۰۰ میلیون سال نوری دور از زمین، در آسمان نیمکره‌ی جنوبی دیده می‌شود یافته‌اند. این عروس دریایی کیهانی که تنها در باند باریکی از طیف رادیویی دیده می‌شود، پهنایش به بیش از یک میلیون سال نوری می‌رسد و دارای یک لپ (لوب) بزرگ از پلاسمای اَبَرباردار است که شاخک‌هایی از گاز داغ از آن آویخته‌اند.

به گفته‌ی پژوهشگران در پژوهشنامه‌ی تازه‌ای که روز ۱۷ مارس در آستروفیزیکال جورنال منتشر شده، نمای عروس دریایی-مانندِ این ساختار "شبحگون" و "اسرارآمیز" است. ولی چیزی که از پیکره‌ی آن هم شگفت‌آورتر است سرعت ناپدید شدنش از دید ماست.

نویسنده‌ی اصلی پژوهشنامه، تورنس هاجسون از مرکز بین‌المللی پژوهش‌های اخترشناسی رادیویی (ICRAR) در پرت استرالیا می‌گوید: «این عروس دریایی رادیویی در نوع خود یک رکورد جهانی دارد. در بسامدهای رادیویی اف‌ام معمولی می‌درخشد ولی در ۲۰۰ مگاهرتز تقریبا به کلی ناپدید می‌شود. هیچ پرتوی فراکهکشانی دیگری ندیده بودیم که به این سرعت ناپدید شود.»

گذشته‌ی شبح عروس دریایی
جهان هستی پر از ساختارهایی پرانرژی است که تنها در طول موج‌های رادیویی دیده می‌شوند، مانند کهکشان‌های رازگونه‌ی X-شکلی که در فضا چرخ می‌زنند یا حباب‌های دوقلویی که از مرکز کهکشان راه شیری بیرون زده‌اند. ولی تاکنون هیچ ساختاری به این بزرگی در چنین باند باریکی از طیف رادیویی دیده نشده بود.

به گفته‌ی پژوهشگران، این به احتمال بسیار به این معنی‌ست که این عروس دریایی کیهانی عملا یک "ققنوس رادیویی" است.

مانند این پرنده‌ی افسانه‌ای که در آتش می‌سوزد ودوباره از خاکسترش برمی‌خیزد، ققنوس رادیویی هم ساختاری کیهانی‌ست که از یک انفجار پرانرژی (مانند برون‌ریزی یک سیاهچاله) زاده می‌شود، در درازنای میلیون‌ها سال با گسترده شدن و از دست رفتنِ انرژیِ الکترون‌هایش ناپدید می‌شود، سپس دوباره از یک رویداد کیهانی دیگر (مانند برخورد دو کهکشان) انرژی می‌گیرد [و زنده و پدیدار می‌شود-م].

برای آفریدن یک ققنوس رادیویی، آن رویدادِ کیهانی آخری باید به اندازه‌ای نیرومند باشد که موج‌های شوکش به ابرِ خفته‌ی الکترونی برخورد کرده و باعث فشرده شدن ابر و انرژی گرفتنِ دوباره‌ی الکترون‌های آن شود. به گفته‌ی دانشمندان، این می‌تواند باعث شود یک ساختار مانند خوشه‌ی عروس دریایی به شدت در طول موج‌های رادیویی ویژه‌ای به درخشش بیفتد ولی در طول موج‌های دیگر به سرعت ناپدید شود.

این عروس دریایی کیهانی تنها در باند باریکی از طیف رادیویی دیده می‌شود.

هاجسون می‌گوید: «نظریه‌ی ما اینست که حدود ۲ میلیارد سال پیش، چند ابرسیاهچاله (سیاهچاله‌ی کلان‌جرم) در چند کهکشان فواره‌های نیرومندی از پلاسما به بیرون افشاندند.»

انرژیِ این پلاسما در درازنای چند میلیون سال رو به کاهش گذاشت و سپس به گفته‌ی هاجسون: «همین تازگی‌ها دو چیز روی داد- هم‌زمان با گذرِ موج‌های شوک بسیار ملایمی از درون این سامانه، پلاسمایش هم آغاز به آمیخته شدن کرد. این در زمان کوتاهی دوباره پلاسما را برافروخت و عروس دریایی و آویزه‌هایش را برای دیدن ما روشن کرد.»

پژوهشگران به کمک یک شبیه‌سازی رایانه‌ای نشان دادند که این توضیح یک داستان پیدایشِ منطقی و پذیرفتنی برای خاستگاهِ این عروس دریایی غول‌پیکرِ آسمانی است، هرچند که چندین پرسش بزرگ -از جمله این که آن "موج‌های شوک ملایم" از کجا آمدند- بی‌پاسخ می‌ماند. این دانشمندان امیدوارند در آینده با ساخته شدنِ "آرایه‌ی کیلومتر مربعی" این عروس دریایی را با دقت بیشتری ببینند. این آرایه شبکه‌ای از صدها آنتن تلسکوپ رادیویی است که قرار است در بیابان‌های استرالیا برپا شود.

-------------------------------------------

تلگرام، توییتر، و اینستاگرام یک ستاره در هفت آسمان:
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
instagram.com/1star.7sky

واژه‌نامه:
 jellyfish - phoenix - dark matter - galaxy cluster - Abell 2877 - Earth - radio - plasma - Astrophysical Journal - Torrance Hodgson - International Centre for Radio Astronomy Research - ICRAR - Perth - Australia - FM radio frequency - wavelength - Milky Way - spectrum - radio phoenix - black hole - shock wave - electron - supermassive black hole - Square Kilometre Array - radio telescope antenna - Australian Outback

منبع: لایوساینس

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان