آیا گره از رازِ کاهش نور ابط‌الجوزا گشوده شده؟
 |
| تصویرهایی که تلسکوپ وی‌ال‌تی در روزهای "تاری بزرگ" از ستاره‌ی ابط‌الجوزا یا شبان‌شانه گرفته بود. تصویر نخست از سمت چپ که در ژانویه‌ی ۲۰۱۹ گرفته شده، شبان‌شانه را با درخشش طبیعی‌اش نشان می‌دهد. چنان چه می‌بینید در تصویرهای بعدی درخشش ستاره به گونه‌ی چشمگیری کاهش یافته به ویژه در نیمه‌ی جنوبی‌اش. شبان‌شانه در آوریل ۲۰۲۰ به روشنی همیشگی‌اش برگشت |
شاید سرانجام پی برده باشیم که چرا یکی از درخشان‌ترین ستارگان آسمان در رویدادی نامعمول که اخترشناسان نامش را "تاری بزرگ" (Great Dimming) گذاشته‌اند، از دید ما تا ۶۵ درصد کم‌نورتر از همیشه شد.
این ستاره، شبان‌شانه (ابط‌الجوزا) که بر شانه‌ی سمت راستِ صورت فلکی شکارچی نشسته، در اواخر سال ۲۰۱۹ و اوایل ۲۰۲۰ به سرعت از نورش کاسته شد. اکنون به نظر می‌رسد این کم‌نور شدن دستاورد همزمانِ دو پدیده بوده- یک لکه‌ی سرد روی خود ستاره و یک ابر غبار.
تاری بزرگ به اندازه‌ای شدید بود که حتی اگر شبان‌شانه از زمین بسیار دورتر بود -و حتی اگر بیرون از کهکشانمان بود- باز هم احتمالا متوجهش می‌شدیم. به هنگامِ و پس از این رویداد، بحث و گفتگو میان اخترشناسان بر سر این که آیا به دلیل یک فرآیند درونیِ ستاره بوده یا به دلیل وجود جرمی میان تلسکوپ‌ها و خود ستاره به راه افتاد. برخی حتی پا فراتر گذارده و گفتند این کاهش نور شاید نشانه‌ای از مرگِ زودآیندِ (قریب‌الوقوعِ) این ستاره در انفجاری ابرنواختری باشد.
اکنون شاید میگل مونتاریس از دانشگاه سوربن فرانسه به همراه همکارانش از ته و توی این داستان سر در آورده باشند. آنها عکس‌های دقیق و پرجزییاتی که تلسکوپ بسیار بزرگ (وی‌ال‌تی) در شیلی از شبان‌شانه گرفته بود را بررسی کردند و دریافتند که این کم‌نوری در نیمکره‌ی جنوبی ستاره بوده که ۱۰ برابر تیره‌تر از معمول شده بود.
امیلی لوِسک از دانشگاه واشنگتن در سیاتل، که در این پژوهش درگیر نبود می‌گوید: «این کم‌نوریِ شگفت‌انگیز یک شانس بسیار خوب برای آزمودن و برانگیختن آنچه درباره‌ی ستارگان می‌دانیم، و به کار بردن آن در چگونگی کارکرد شبان‌شانه و بنابراین چگونگی کارکرد همه‌ی ستارگان است.»
مونتاریس و همکارانش با انجام چند شبیه‌سازی رایانه‌ای، سناریوهای گوناگونی را که می‌توانستند دلیل تاری بزرگ بوده باشند آزمایش کردند و دریافتند سناریویی که بیشترین همخوانی را دارد آمیزه‌ای از دو سناریوست. در سناریوی پیشنهادی آنها، نخست ستاره توده‌ای از گاز را به عنوان بخشی از روند معمولِ فرگشت و تکاملش پس می‌زند. سپس به دلیل جابجایی توده‌های غول‌پیکر پلاسما در درون ستاره، بخشی از سطحش دستخوش اُفت دما می‌شود.
 |
| نمودار صورت فلکی شکارچی- ستاره‌ی شبان‌شانه (ابط‌الجوزا، بَشْن، آلفا شکارچی) بر شانه‌ی راست شکارچی آسمان نشسته. این تصویر در اندازه‌های بزرگ‌تر: ۴ مگ و ۵.۹ مگ |
به دلیل این افت دما، بخشی از توده‌ی گازی که بیرون زده چگالیده شده و
غباری مات پدید می‌آورد و در پی آن، بخش‌های دیگری از توده‌ی گاز هم اُُفت
دما پیدا می‌کنند و غبارهای بیشتری می‌سازند که به کم‌نوری بیشتر
می‌انجامد. پژوهشگران یادآوری کردند که شاید در ستاره‌ای مانند شبان‌شانه،
این یک رفتار کاملا بهنجار و طبیعی باشد- ولی ما تاکنون چنین چیزی ندیده
بودیم زیرا تاکنون ابر غبار در راستای خط دید ما از ستاره نبوده.
لورسک
می‌گوید: «بر پایه‌ی شناختی که از شبان‌شانه داریم، این پیام‌آورِ رُمبش
آن یا انفجار ابرنواختری‌اش یا هر چیزی از این دست نبوده- این تنها بخشی از
روند طبیعی فرگشت یک ابرغول سرخ بود.» ما رخ دادن آن را دیدیم تنها به این دلیل که شبان‌شانه به نسبت به زمین نزدیک است.
لورسک می‌افزاید: «این ستاره می‌تواند هر آن ابرنواختر شود و این هیچ ربطی به تاری بزرگ ندارد.»
پژوهشنامه‌ی این دانشمندان در نشریه‌ی نیچر منتشر شده است.
--------------------------------------------
0 دیدگاه شما:
ارسال یک نظر