یادی از مهمانی که یک سال پیش آمد و رفت

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

همین امردادِ (ژوییه‌ی) گذشته بود.
اگر می‌توانستید هفت برادران (ستارگان ملاقه‌ی صورت فلکی خرس بزرگ) را ببینید، احتمالا می‌توانستید دنباله‌دار نئووایز را هم در آسمان شامگاهی خود پیدا کنید.
باشندگانِ نیمه‌ی شمالی زمین می‌توانستند پس از غروب آفتاب، این دنباله‌دار را با چشم نامسلح زیر کاسه‌ی این ابزار آشپزخانه‌ی کیهانی، بالای افق شمال خاوری ببینند.
دنباله‌دار مانند یک "ستاره" با نور افشان و یک دُم دیده می‌شد، هر چند نه دُمی به بلندیِ دُمی که در این چشم‌اندازِ به یاد ماندنی که روز ۲۳ ژوییه‌ی ۲۰۲۰ از جمهوری چک گرفته شد دیده می‌شود؛ در زمان گرفته شدن این عکس، دنباله‌ار نئووایز داشت از نزدیک‌ترین نقطه‌ی مسیرش به سیاره‌ی زمین می‌گذشت.
عکس‌های دنباله‌دار سی/۲۰۲۰ اف۳ (نئووایز) اغلب هم دُم غباری گسترده‌ی آن را و هم دم یونی آبی‌فامِ کم‌نورتر و جداگانه‌ی آن را فراتر از چیزی که چشم به تنهایی می‌توانست ببیند نشان می‌دادند.
دیدن دنباله‌دار نئووایز، مهمان ناخوانده‌ای که از بخش‌های بیرونی سامانه‌ی خورشیدی آمده بود، مایه‌ی شادمانی آسمان‌دوستانِ سراسر جهان شد.

--------------------------------------------

تلگرام، توییتر و فیسبوک یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
facebook.com/1star7sky

واژه‌نامه:

 star - Big Dipper - Comet NEOWISE - naked-eye - Czech Republic - planet - Earth - C/2020 F3 - dust tail - ion tail - Solar System

منبع: apod.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

میماس روشن از نور مادر

در این تصویر نیمکره‌ای از میماس، ماه سیاره‌ی کیوان (به عربی: زحل) را می‌بینیم که همیشه رو به این سیاره است [مانند ماه خودمان که همیشه یک سمتش رو به زمینست-م].

این نیمکره اینجا در گام هلالست- باریکه‌ای از آن غرق در نور خورشیدست و بخش بزرگ سمت چپش هم در تاریکی فرو رفته.

این نمای موزاییکی در ۳۰ ژانویه‌ی ۲۰۱۷، توسط فضاپیمای کاسینی و هنگامی که داشت برای واپسین بار از کنار میماس می‌گذشت گرفته شد. در زمان گرفته شدن عکس، فاصله‌ی کاسینی از میماس تنها ۴۵۰۰۰ کیلومتر بود و دوربینش تقریبا در راستای رو به خورشید بود.

دستاورد این گذر کاسینی، یکی از پُروضوح‌ترین عکس‌هایی بود که تاکنون از ماه یخی و پوشیده از دهانه‌ی میماس، که قطری نزدیک به ۴۰۰ کیلومتر دارد گرفته شده.

در تصویر دوم نگارشِ پرداخته (پردازش شده) از این تصویر را می‌بینید که نیمکره‌ی رو به کیوانِ میماس که در قفل گرانشی و چرخش هماهنگ با این سیاره است را بهتر نشان می‌دهد؛ در این نگارش، بازتاب نور خورشید از سطح کیوان (پرتوی کیوان‌تاب)، سمت چپ میماس را روشن کرده.

کاسینی در آن روز عکس دیگری هم از میماس گرفته بود که دهانه‌ی بزرگ هرشل روی سطح این ماه را نشان می‌داد (اینجا دیده بودید).

--------------------------------------------

تلگرام، توییتر و فیسبوک یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
facebook.com/1star7sky

واژه‌نامه:

Mimas - Saturnlight - Saturn - crescent - Cassini spacecraft - crater - moon - synchronous - Herschel Crater

منبع: apod.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

تلسکوپ هابل نخستین نشانه‌های بخار آب را در جو گانیمد شناسایی کرد

تصویری که تلسکوپ فضایی هابل در سال ۱۹۹۸ از گانیمد، ماه مشتری گرفت

گانیمد، ماهِ یخ‌زده‌ی سیاره‌ی مشتری بزرگ‌ترین ماه در سامانه‌ی خورشیدی است. سطح این ماه با آب یخ‌زده‌ای پوشیده شده که در دماهایی تا ۱۸۵ درجه‌ی سلسیوس زیر صفر یخ بسته و سخت شده است. بارانی از ذرات باردار که به هنگام نیمروز (سر ظهر) در گانیمد، از خورشید بر آن می‌بارد کافی‌ست تا این یخ را به بخار آب تبدیل کند. اکنون پژوهشگران سیاره‌ای با بهره از تصویرهای طیفی بسیار دقیقی که از تلسکوپ فضایی هابل دریافت شده، این بخار آب را در جوِ تنُکِ این ماه  ردیابی کرده‌اند.

در سال ۱۹۹۸، دستگاه تصویرگر طیفیِ تلسکوپ هابل (اس‌تی‌آی‌اس) نخستین تصویرهای فرابنفش را از گانیمد گرفت، تصویرهایی که الگوی ویژه‌ای را در گسیلش‌های دیده شده از جوِ این ماه یخی نشان می‌دادند.

در گانیمد نوارهای شفقی‌ای دیده شد که به گونه‌ای همانند حلقه‌های شفقیِ دیده شده روی زمین و دیگر سیاره‌های دارای میدان مغناطیسی بود. بنابراین این تصویرها شواهدی گویا از این بودند که گانیمد دارای یک میدان مغناطیسی همیشگی (دایمی) است.

همانندی‌های میان این تصویرهای فرابنفش با وجود اکسیژن مولکولی (O2) توضیح داده شد. تفاوت‌های آنها هم در آن زمان زیر سر اکسیژن اتمی (O) دانسته شد که سیگنالی را تولید می کند که بر یک رنگِ فرابنفش بیش از دیگری اثر می‌گذارد.

دکتر لورنتس روث، پژوهشگر بنیاد سلطنتی فناوری KTH می‌گوید: «جو گانیمد از کندوپاشِ (اسپاترینگِ) ذرات باردار و فرازشِ (تصعیدِ) سطح یخ‌زده‌ی آن پدید آمده است.»«در گذشته به کمک مشاهدات فرابنفش-دورِ گسیلش‌های اکسیژن، اکسیژن مولکولیِ کندوپاشیده به عنوان یکی از اجزای جو گانیمد شناسایی شد، ولی یک جزءِ دیگرِ این جو که انتظار می‌رفت آبِ فرازیده (تصعید شده) باشد شناسایی نشده ماند.»

در سال ۱۹۹۸، تلسکوپ فضایی هابل با تصویربردار طیفی خود (سی‌تی‌آی‌اس) این نخستین عکس‌های فرابنفش را از گانیمد، ماه مشتری گرفت که یک الگوی ویژه در گسیلش‌های جوِ این ماه را نشان می‌دادند. در گانیمد نوارهای شفقی‌ای دیده شد که به گونه‌ای همانند حلقه‌های شفقیِ دیده شده روی زمین و دیگر سیاره‌های دارای میدان مغناطیسی بود. بنابراین این تصویرها شواهدی گویا از این بودد که گانیمد دارای یک میدان مغناطیسی همیشگی است. همانندی‌های میان این تصویرهای فرابنفش با وجود اکسیژن مولکولی (O2) توضیح داده شد. تفاوت‌های آنها هم در آن زمان زیر سر اکسیژن اتمی (O) دانسته شد که سیگنالی را تولید می کند که بر یک رنگِ فرابنفش بیش از دیگری اثر می‌گذارد- تصویر بزرگ‌تر

در این پژوهش تازه، دکتر روث و همکارانش یک بررسی ترکیبی روی داد‌های طیفی تازه‌ای که سال ۲۰۱۸ با طیف‌نگارِ ریشه‌های کیهانی هابل (سی‌اواس) به دست آمده بود و نیز تصویرهای بایگانی شده‌ی دستگاه اس‌تی‌آی‌اس هابل که در ۱۹۹۸ و ۲۰۱۰ به دست آمده بود انجام دادند.

آنها با شگفتی، و بر خلاف برداشت‌های آغازین از داده‌های ۱۹۹۸، دریافتند که تقریبا هیچ اکسیژن اتمی‌ای در جو گانیمد وجود ندارد. این بدان معنا بود که می‌بایست توضیح دیگری برای تفاوت‌های ظاهری میان تصویرهای شفقی فرابنفش وجود داشته باشد.

این پژوهشگران توضیح را در پراکندگیِ نسبیِ شفق‌ها در دو تصویر یافتند.

دمای سطح گانیمد به هنگام روز به شدت تغییر می‌کند و در زمانِ حدود نیمروز (ظهر)، بخش‌های نزدیک استوایش می‌توانند به اندازه‌ای گرم شوند که سطح یخی‌اش میزان اندکی مولکول آب آزاد کند.

در حقیقت، تفاوت‌های دیده شده میان تصویرهای فرابنفش با جاهایی از گانیمد که انتظار می‌رود آب در جو باشد پیوندی مستقیم دارد.

دکتر روث می‌گوید: «در آغاز تنها اکسیژن مولکولی دیده شده بود. این اکسیژن هنگامی تولید می‌شود که ذرات باردار یخ‌های سطح را می‌فرسایند.»«بخار آبی که ما اکنون اندازه گرفته‌ایم دستاوردِ فرازش (تصعید) یخی است که در اثر گریزِ گرماییِ بخار آب از مناطق یخیِ گرم رخ می‌دهد.»

یافته‌های این پژوهشگران در شماره‌ی برخطِ نشریه‌ی نیچر آسترونومی منتشر شده است.

داده‌نمایی با برداشت هنری برای آشکارسازی نخستین شواهد بخار آب در جو گانیمد، ماه مشتری با بهره از تصویرهای بایگانی شده‌ی تلسکوپ فضایی هابل. این بخار آب دستاورد گریز گرمایی بخار آب از سطح یخی این ماه است. تصویر بزرگ، بزرگ‌تر

-------------------------------------------

تلگرام، توییتر، اینستاگرام و فیسبوک یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
facebook.com/1star7sky

واژه‌نامه:

Jupiter - Ganymede - moon - Solar System - Sun - NASA - ESA - Hubble Space Telescope - Imaging Spectrograph - STIS - ultraviolet - UV - aurora - auroral oval - Earth - planet - magnetic field - molecular - oxygen - atomic - sputtering - sublimation - Lorenz Roth - KTH Royal Institute of Technology - Cosmic Origins Spectrograph - COS - equator - molecule - thermal escape - water vapor - Nature Astronomy

منبع: sci-news

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

لاله و سیاهچاله

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

این میدان دید بلند تلسکوپی یک منطقه‌ی درخشان گسیلشی در راستای صفحه‌ی کهکشان راه شیری و در محدوده‌ی صورت فلکی پر از سحابیِ ماکیان (قو، دجاجه) را در بر دارد.

درخشان‌ترین ابر گاز و غبار میان‌ستاره‌ای که در بالای مرکز چارچوب دیده می‌شود سحابی گل لاله نام دارد ولی با نام اس‌اچ۲-۱۰۱ در کاتالوگی که اخترشناس، استوارت شارپلس در ۱۹۵۹ گرد آورده بود هم ثبت شده است.
سحابی زیبا و پیچیده‌ی گل لاله با پهنای حدود ۷۰ سال نوری‌اش، ۸۰۰۰ سال نوری دور از زمین شکفته شده و در این تصویر با رنگبندی ویژه‌ی تلسکوپ هابل به نمایش در آمده. بر پایه‌ی نقشه‌ی هابل، یون‌های گوگرد، هیدروژن و اکسیژن این سحابی به ترتیب به رنگ‌های سرخ، سبز و آبی دیده می‌شوند.
پرتوهای فرابنفشی که از ستارگان جوان و داغ انجمن اوبی۳ در لبه‌ی ماکیان، از جمله یک ستاره‌ی جوان و پرانرژی رده‌ی O به نام اچ‌دی‌ئی ۲۲۷۰۱۸ گسیلیده می‌شود اتم‌ها را یونیده و به برافروختگی و تابش سحابی گل لاله انجامیده است.
در این میدان دید همچنین ریزاختروش "ماکیان ایکس-۱" که یکی از نیرومندترین چشمه‌های پرتو ایکس در آسمان سیاره‌ی زمین است هم جای دارد.

بالای لبه‌ی گلبرگ سمت راست، نزدیک لبه‌ی بالایی چارچوب، جبهه‌ی شوک خمیده‌ی این ریزاختروش را به رنگ آبی کمرنگ می‌بینیم که از فواره‌های نیرومندِ قرص برافزایشی سیاهچاله‌ برافروخته شده است.

--------------------------------------------

تلگرام، توییتر و فیسبوک یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
facebook.com/1star7sky

واژه‌نامه:

galaxy - star - AM 0644-741 - ring galaxy - Milky Way - Hubble Space Telescope - constellation Volans

منبع: apod.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

دریافت پژواک نور از پشت یک سیاهچاله برای نخستین بار

برداشت هنری از یک شراره‌ی درخشانِ پرتو X و پژواکش که در پی فرو ریختن گازها به درون ابرسیاهچاله و بازتابِ آن از روی گازهایی که به درون سیاهچاله می‌روند. پژوهشگران برای نخستین بار پژواک‌های این شراره‌ها را که با بازتابِ پرتو ایکس در پشت سیاهچاله سازگار بود دریافت کرده‌اند

ابرسیاهچاله‌ها (سیاه‌چاله‌های کلان‌جرم) آن چنان کشش گرانشی نیرومندی دارند که می‌توانند نور را به گرد خود خم کنند. و از این راه به ما امکان دهند تا "پژواک‌ها"ی سمتی از خود را که از چشم ما پنهان است ببینیم. و اکنون ما پژواک‌های شراره‌های پرتو ایکسی که در پشت یک ابرسیاهچاله رخ می‌دهند را دیده‌ایم، چیزی که تاییدی‌ست بر پیش‌بینی نسبیت عام اینشتین.

ناحیه‌ی پیرامون یک سیاهچاله دارای سه بخش اصلی است: ۱) افق رویداد، که سفت و سخت نیست ولی معمولا به عنوان سطح سیاهچاله شناخته می‌شود. ۲) قرص برافزایشی، جایی که مواد پیش از فروکشیده شدن به درون سیاهچاله در آن انباشته می‌شوند. و ۳) تاج، ابری از ذراتِ اَبَرداغ درست بیرون از افق رویداد. در برخی از ابرسیاهچاله‌ها، تاج می‌تواند شراره‌های نیرومندی از پرتو ایکس بگسیلد.

دن ویلکینز از دانشگاه استنفورد کالیفرنیا به همراه همکارانش با بهره از تلسکوپ‌های پرتو ایکسِ نوستار و ایکس‌ام‌ام-نیوتن به رصد این شراره‌ها در ابرسیاهچاله‌ای در یک کهکشان به نام "آی زوییکی ۱" پرداخته‌اند. آنها مشاهده کردند که گاهی به دنبال یک شراره‌ی پرتو ایکس، یک شراره‌ی دوم و اندکی کم‌نورتر دیده می‌شود که دستاوردِ بازتابِ پرتوها از قرص برافزایشی در فرآیندی مانند یک پژواک است.

اخترشناسان این پژواک‌ها را در گذشته هم دیده بودند، ولی این نخستین بارست که می‌توانند پژواک‌هایی از ناحیه‌ای از قرص برافزایشی را که درست پشت سیاهچاله است ببینند. ویلکینز می‌گوید: «اگر ساده درباره‌اش بیندیشیم، این [پژواک‌ها] باید از چشم ما پنهان باشند، ولی به دلیل گرانش نیرومند سیاهچاله، این پژواک‌ها دارند خم می‌شوند [و به چشم ما می‌رسند] و می‌توانیم آنها را ببینیم.»

این تاییدی‌ست بر پیش‌بینی نسبیت عام آلبرت اینشتین درباره‌ی چگونگیِ رفتارِ نور زیر نفوذِ گرانشِ بی‌اندازه نیرومند. تواناییِ دیدنِ پژواک‌هایی از پشت سیاهچاله همچنین می‌تواند دیدگاهی نوین از چگونگیِ کارکردِ قرص‌های برافزایشی -که از درخشان‌ترین اجرام آسمانند- به ما بدهد.

ویلکینز می‌گوید: «گازهایی که به درون ابرسیاهچاله‌ها فروکشیده می‌شوند نقشی مهم در فرگشت کهکشان‌هایی که امروزه می‌بینیم بازی می‌کنند. بنابراین برای شناخت چگونگی پیدایش کهکشان‌ها و این که چگونه به اینجا رسیده‌ایم، باید به شناختی راستین از این اجرام افراطی دست بیابیم.»

پژوهشنامه‌ی این دانشمندان در نشریه‌ی نیچر منتشر شده است.

داده‌نمایی درباره‌ی نوری که از پشت سیاهچاله آمده. چارچوب‌های سمت راست: ۱) قرص چرخانی از گازهای ابرداغ که به درون سیاهچاله می‌ریزند ۲) تاج که ؤراره‌های درخشانی از پرتوی ایکس تولید می‌کند ۳) پرتوهای ایکس بازتابیده از روی قرص ۴) پژواک‌های پرتو ایکس از پشت سیاهچاله که در اثر گرانش نیرومند آن خم شده و به چشم ما رسیده‌اند

-------------------------------------------

تلگرام، توییتر، اینستاگرام و فیسبوک یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
facebook.com/1star7sky

واژه‌نامه:

supermassive black hole - echo - X-ray - general relativity - event horizon - accretion disc - corona - Dan Wilkins - Stanford University - California - NuSTAR - XMM-Newton - I Zwicky 1 - Albert Einstein - galaxy - Nature

منبع: نیوساینتیست

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

حلقه غول‌آسای یک کهکشان

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

لبه‌ی کهکشان آبی‌فام بزرگی که در سمت راست این تصویر می‌بینید یک ساختار حلقه-مانند غول‌پیکر با قطر ۱۵۰ هزار سال نوری است که از ستارگان بزرگ نوزاد و بی‌اندازه درخشان تشکیل شده. این کهکشان که ای‌ام ۰۶۴۴-۷۴۱ نام دارد، به عنوان یک کهکشان حلقه‌ای شناخته شده و در پی یک برخورد کهکشانی سهمگین پدید آمده است.

کهکشان‌ها به هنگام برخورد از درون یکدیگر می‌گذرند، هر چند به دلیل بزرگی پهنه‌ی فضا، ستارگانشان به ندرت با هم رویارو می‌شوند.
ساختار حلقه-مانندِ این کهکشان بزرگ زمانی پدید آمده که یک کهکشان کوچک یکراست از درون صفحه‌ی آن بگذرد و در پی آن، کِشند گرانشی در این کهکشان بزرگ‌تر رخ دهد. آن چه در این هنگام روی می‌دهد، همانند افتادن سنگی درون آب یک آبگیر است:

گاز و غبارهای میان‌ستاره‌ای فشرده می‌شوند و موجی از ستاره‌زایی می‌آفرینند که از نقطه‌ی فرو رفتن کهکشان کوچک‌تر رو به لبه‌های کهکشان گسترش می‌یابد، درست مانند موجی که از نقطه‌ی افتادن سنگ رو به کناره‌های آبگیر جابجا می‌شود.
خود کهکشان کوچک‌تر بالا، سمت راست، نزدیک لبه‌ی بالایی چارچوبِ این تصویرِ تلسکوپ فضایی هابل دیده می‌شود.
کهکشان‌های دیگری که در این تصویر دیده می‌شوند همگی از کهکشان‌های پس‌زمینه‌اند و برهمکنشی با ای‌ام ۰۶۴۴-۷۴۱ ندارند. ستارگان درخشان با تیزی‌های پراش هم همگی در پیش‌زمینه و از آنِ راه شیری خودمانند.
کهکشان حلقه‌ای ای‌ام ۰۶۴۴-۷۴۱با فاصله‌ی حدود ۳۰۰ میلیون سال نوری از زمین، در صورت فلکی جنوبی ماهی پرنده جای دارد.

--------------------------------------------

تلگرام، توییتر و فیسبوک یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
facebook.com/1star7sky

واژه‌نامه:

galaxy - star - AM 0644-741 - ring galaxy - Milky Way - Hubble Space Telescope - constellation Volans

منبع: apod.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

گردگیر سه‌گوش فلمینگ

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

این رشته‌های درهم تنیده از گازهای برافروخته که آسمان سیاره‌ی زمین را در راستای صورت فلکی ماکیان آراسته‌اند، خود بخشی ز سحابی پرده هستند.

سحابی پرده یک پسماند بزرگ ابرنواختر است، یک ابر گسترنده (رو به گسترش) که از انفجار مرگبار ستاره‌ای بزرگ به جا مانده. نور انفجار آن ابرنواختر بیش از ۵۰۰۰ سال پیش به زمین رسیده بود. موج شوک میان ستاره‌ای که در پی این رویداد سهمگین و فاجعه‌بار پدید آمد در فضا به پیش رفت و با برخورد به مواد میان ستاره‌ای، آنها را برانگیخت.

این افروزه‌ها (رشته‌های برافروخته) در واقع بیشتر مانند چین‌هایی در یک برگه هستند که تقریبا از لبه دیده می‌شود، و به گونه‌ی چشمگیری به دو بخش گاز اتمی یونیده‌ی هیدروژن (آبی) و اکسیژن (سرخ) بخش شده است.

سحابی پرده که به نام حلقه‌ی ماکیان و نیز با نام رده‌بندی ان‌جی‌سی ۶۹۷۹ هم شناخته می‌شود حدود ۳ درجه، یا تقریبا ۶ برابر قطر زاویه‌ای ماه کامل را در آسمان می‌پوشاند.
با در نظر گرفتن فاصله‌ی برآورد شده‌ی این رشته‌ها از زمین که ۲۴۰۰ سال نوریست، گستردگی‌اش به حدود ۳۰ سال نوری می‌رسد.
بخشی از سحابی پرده که اینجا می‌بینید اغلب به نام "سه‌گوش پیکرینگ" یا مثلث پیکرینگ (برگرفته از نام یکی از مدیران رصدخانه‌ی کالج هاروارد) و یا "گردگیر سه‌گوش فلمینگ" شناخته می‌شود، برگرفته از نام یابنده‌اش، اخترشناس ویلیامینا فلمینگ هم شناخته می‌شود.

------------------------------------------------

تلگرام، توییتر و فیسبوک یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
facebook.com/1star7sky

واژه‌نامه:

 planet - Earth - constellation of Cygnus - Veil Nebula - supernova remnant - ionized - hydrogen - atom - oxygen - Cygnus Loop - NGC 6979 - full Moon - Pickering's Triangle - Harvard College Observatory - Williamina Fleming - Fleming's Triangular Wisp

منبع: apod.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

موج‌نقش‌های غول‌آسای باستانی که از سیارکِ نابودگر دایناسورها به جا مانده‌اند

* این‌ها بزرگ‌ترین "موج‌نقش"هایی هستند که تاکنون روی زمین یافته شده.

موج‌نقش‌های باستانی غول‌آسایی به بلندی یک ساختمان پنج طبقه در ژرفای زیر زمین لوییزیانا پنهان شده و زمین‌شناسی ویژه‌شان نشان می‌دهد که آنها بی‌درنگ پس از برخورد سیارکی که دایناسورهای غیرپرنده را نابود کرد پدید آمده‌اند.

این مگا-موج‌نقش‌های ۱۶ متری حدود ۱۵۰۰ متر زیر منطقه‌ی دریاچه‌ی یات، در شمال مرکزی لوییزیانا یافته شده‌اند و به نوشته‌ی پژوهشگران، تاریخشان به پایان دوران گِل‌سفیدی (کرتاسه) در ۶۶ میلیون سال پیش می‌رسد،  زمانی که بخشی از این ایالت زیر آب بود. اندازه‌ی این موج‌نقش‌ها و جهت‌گیریشان نشان می‌دهد که پس از آن پدید آمده‌اند که یک سنگ فضایی غول‌پیکر -به نام سیارک چیکشلوب- به شبه‌جزیره‌ی یوکاتان برخورد کرد و آبلرزه‌ی (سونامیِ) چیکشلوب را به راه انداخت که موج‌هایش به درون آب‌های کم‌ژرفا یورش برده و این مگاموج‌نقش‌ها را بر بستر دریا پدید آوردند.

گری کینزلند، نویسنده‌ی اصلی این پژوهش از دانشگاه لوییزیانا در لافایت می‌گوید: «شکل‌گیری موج‌نقش‌هایی در این اندازه به معنای آنست که چیزی بسیار بزرگ ستون آب را برآشفته بوده. این تنها یکی دیگر از گواه‌هایی (شواهدی) از اینست که برخورد چیکشلوب دوران کرتاسه را پایان داده بوده.»

این پروژه زمانی آغاز شد که شرکت نفت و گازِ "دوان انرژی" یک پیمایشِ (نقشه‌برداریِ) لرزه‌شناختی سه‌بعدی روی دریاچه‌ی یات انجام داد. در یک پیمایش لرزه‌شناختی، کارشناسان موج‌های صوتی بلندی پدید می‌آورند (به گفته‌ی کینزلند، اغلب با مواد انفجاری یا کوبش‌های بزرگ) و آشکارسازهایی روی سطح منطقه می‌گذارند تا تا موج‌های صدای بازگشتی را که در پی برخورد آن صداهای آغازین به لایه‌های سنگی گوناگون زیر زمین از آنها بازتابیده (پژواک) دریافت کنند. داده‌های به دست آمده از این موج‌های صوتی به پژوهشگران اجازه می‌دهد تا از زمین‌شناسیِ زیرِ زمین نقشه بردارند.

نویسنده‌ی همکار این پژوهش، کاره اگدال از دانشگاه لوییزیانا در لافایت، داده‌های شرکت دوان انرژی را گرفت و یک تصویر لرزه‌ای از منطقه‌ی زیرزمینی پدید آورد. کینزلند می‌گوید: «کاره این [تصویر] را پیش من آورد و پرسید "این چیه؟"، زیرا بسیار متفاوت با هر آن چیزی بود که انتظار می‌رود در ته‌نشست‌های نهشته شده توسط دریا یا رود دیده شود.»«من نگاهش کردم و گفتم اوه خدای من!»

تصویر لرزه‌شناختی سیاه و سفید از مگاموج‌نقش‌ها. این تصویر لرزه‌شناختی پهنه‌ای حدود ۱۸ در ۱۱ کیلومتر را می‌پوشاند- تصویر بزرگ‌تر

کینزلند پیش از این دهانه‌ی برخوردی چیکشلوب را بررسی کرده بود. وی می‌گوید هنگامی که به تصویر لرزه‌ای نگاه کردم: «بی‌درنگ موج‌نقش‌ها را دیدم و بی‌درنگ جهتی که آب [برای پدید آوردن آنها] می‌بایست حرکت می‌کرد را دریافتم.»«و فهمیدم که اگر در آن جهت به عقب بروید یکراست به چیکشلوب می‌رسید.»

کینزلند توانست جهت سونامی را تعیین کند زیرا مگاموج‌نقش‌ها نامتقارن هستند، چیزی که جهتِ روان شدن آب در زمانِ ساخته شدنِ آنها را نشان می‌دهد. در اینجا، پهلوی (ضلعِ) بلند و نامتقارنِ مگاموج‌نقش‌ها دارای یک دامنه‌ی رو به جنوب-جنوب خاوری است که به گفته‌ی کینزلند، به سوی دهانه‌ی برخوردی چیکشلوب برمی‌گردد.

طول موج میانگین این مگاموج‌نقش ها (از یک تاج به تاج بعدی) ۶۰۰ متر است. به نوشته‌ی پژوهشگران، این اندازه به همراه دامنه‌ی ۱۶ متریِ این موج‌نقش‌ها، آنها را "بزرگ‌ترین موج‌نقش‌های مستند شده روی زمین" می‌سازد.

افزون بر این، پژوهشگران نوشته‌اند این مگاموج‌نقش‌ها بر بالای مرز زمین‌شناختیِ کرتاسه/پالئوژن که تاریخش به ۶۶ میلیون سال پیش می‌رسد، و زیر لایه‌ای از آوارها که در پی برخورد چیکشلوب پرتاب شده بودند جای دارند.

این نقشه دهانه‌ی برخوردی چیکشلوب (پیکان سرخ) و جایگاه مگاموج‌نقش‌های نویافته (ستاره‌ی سرخ) را نشان می‌دهد. این موج‌نقش ها به احتمال بسیار توسط سونامی‌ای در پی برخورد سیارک در ۶۶ میلیون سال پیش پدید آمد به جا مانده‌اند. شماره‌ها نمایانگر ته‌نشست‌های سونامیِ همین رویداد است که در گذشته شناسایی شده بودند- تصویر بزرگ‌تر

این مگاموج‌نقش‌ها نشان می‌دهند که پس از برخورد سنگ فضایی به زمین در ۶۶ میلیون سال پیش، یک سونامی بر پهنه‌ی خلیج مکزیک یورش برد و سپس به گفته‌ی پژوهشگران "با رسیدن به کاهش ناگهانی ژرفا در خلیج مکزیک، درون جایی که اکنون لوییزیانای مرکزی‌ست" شل شد و بیرون از ساحل شکست. "تپ‌هایی از آب که پدید آمد رو به شمال-شمال خاور بر پهنه‌ی ایوان خشکی (فلات قاره) روان شده و مگاموج‌نقش‌هایی که در داده‌های لرزه‌شناسی دیده شده را پدید آوردند."

ولی موج‌نقش‌های کوچکی که در اثر موج‌ها روی یک ساحل ماسه‌ای پدید می‌آیند عمر کمی دارند. پس این مگاموج‌نقش‌ها چگونه تا ۶۶ میلیون سال ماندگار شده‌اند؟

کینزلند می‌گوید این مگاموج‌نقش‌ها پس از شکل‌گیری در اثر سونامی، زیر آب ماندند. آنها در ژرفایی به اندازه‌ی کافی زیر آب بودند که هنگامی که توفان‌ها خلیج مکزیک را فرا می‌گرفتند، آنها دست‌نخورده بمانند. این مگاموج‌نقش‌ها سپس در درازنای یک دوره‌ی تقریبا ۵ میلیون ساله، به هنگام دوران پالئوسن (۶۶ تا ۵۶ میلیون سال پیش) زیرِ شیل -در اصل، یک سنگِ ته‌نشستی (رسوبی) ساخته شده از گِل و لای آمیخته با خاک رُس و اجزای کانی- دفن شدند. کینزلند افزود خود این شیل بعدها با ته‌نشست‌هایی از این هم جوان‌تر پوشیده شد.

پژوهشنامه‌ی این دانشمندان در شماره‌ی برخط ۲ ژوییه‌ی نشریه‌ی "ارث اند پلنتری ساینس لترز" منتشر شده است.

نمونه‌ای از موج‌نقش‌های نامتقارن بیرون‌زده پس از یک بَرکشند (مَد). احتمالا این جریان کشندی از چپ به راست بوده

-------------------------------------------

تلگرام، توییتر، اینستاگرام و فیسبوک یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
facebook.com/1star7sky

واژه‌نامه:

megaripple - Louisiana - asteroid - nonavian - dinosaur - Iatt Lake - Cretaceous - Chicxulub asteroid - Yucatán Peninsula - tsunami - ripple - Gary Kinsland - School of Geosciences - University of Louisiana - Lafayette - Devon Energy - 3D - seismic survey - sound wave - reflect - Kaare Egedahl - wavelength - crest - amplitude - Earth - Cretaceous/Paleogene boundary - Gulf of Mexico - shelf - shale - sedimentary rock - clay - mineral - Paleocene - sediment - Earth and Planetary Science Letters

منبع: لایوساینس

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

ابر کهکشان‌خوار!

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

آیا یک ابر گازی می‌تواند یک کهکشان را بقاپد؟ نه، حتی فکرش را هم نمی‌تواند بکند!
"جانور" شگفت‌انگیزی که در این تصویر می‌بینید و گویی می‌خواهد با "چنگال"هایش کهکشانی را بگیرد، گونه‌ای از ابرهای گازیست که به نام گویچه‌های دنباله‌دارگونه یا گیس‌وار شناخته می‌شوند.
البته این گویچه تکه تکه شده است.
ویژگی معمول گویچه‌های دنباله‌دارگونه سرِ غباری و دُم بلند آنهاست. این ساختار به گویچه‌های دنباله‌دارگونه نمایی مانند یک دنباله‌دار می‌دهند هرچند در حقیقت بسیار متفاوت از دنباله‌دارها هستند.
اغلب گویچه‌ها زادگاه ستارگانند و در سرِ بسیاری از آنها ستارگان بسیار جوانی دیده شده.
دانشمندان هنوز به خوبی دلیل از هم گسیختگیِ سر این جرم که سی‌جی۴ نام دارد را در نیافته‌اند.
کهکشانی که در سمت چپ سی‌جی۴ دیده میشود بسیار بزرگ و بسیار دورتر از آنست و تنها از روی شانس است که از چشم‌انداز زمین، در کنارش دیده می‌شود.

------------------------------------------------

تلگرام، توییتر و فیسبوک یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
facebook.com/1star7sky

واژه‌نامه:

 CG4 - cometary globule - tail - come - star - galaxy

منبع: apod.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

 

ناسا می‌خواهد یکی از دهانه‌های ماه را به یک رادیوتلسکوپ غول‌پیکر تبدیل کند

نمای پنداشتی از رادیوتلسکوپ ال‌سی‌آرتی در آن سمت ماه- این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

یک تلسکوپ رادیویی طول موجِ فرا-بلند در سمت پنهان ماه می‌تواند سودمندی‌ها و برتری‌های بی‌اندازه بالاتری نسبت به تلسکوپ‌های روی زمین یا در مدار زمین داشته باشد. از جمله‌ی این برتری‌ها:

۱) چنین تلسکوپی می‌تواند کیهان را در طول موج‌های بلندتر از ۱۰ متر (یعنی بسامدهای زیر ۳۰ مگاهرتز رصد کند)، طول موج‌هایی که توسط یون‌سپهرِ جو زمین بازتابیده می‌شوند و تاکنون برای انسان‌ها تا اندازه‌ی بسیاری ناشناخته بوده‌اند.

۲) ماه با رفتاری مانند یک سپر فیزیکی، تلسکوپی که روی سطحش است را از تداخل‌های رادیویی/نوفه‌هایی (نویزهایی) که از چشمه‌های زمینی، یون‌سپهر، ماهواره‌های زمین‌گرد و نوفه‌های رادیویی خورشید (به هنگام شبِ ماه) می‌آیند جدا می‌کند.

اکنون ناسا پیشنهاد داده یک توری (مش) سیمی به قطر ۱ کیلومتر به کمک روبات‌های سنگ‌نوردِ DuAxel، در یک دهانه‌ی ۳-۵ کیلومتری با نسبتِ ژرفا به قطرِ مناسب در آن سمت ماه کار گذاشته شود تا یک بازتابنده‌ی عرق‌چین (sphericalcap) پدید بیاید.

این "تلسکوپ رادیویی دهانه ماه" (ال‌سی‌آرتی، LCRT) با قطر ۱ کیلومتری‌اش بزرگ‌ترین تلسکوپ رادیویی دهانه-پر (filled-aperture) در سامانه‌ی خورشیدی خواهد بود!

ال‌سی‌آرتی می‌تواند با مشاهده‌ی کیهان آغازین در طول موج‌های باند ۱۰ تا ۵۰ متر (بسامدهای باند ۶ تا ۳۰ مگاهرتز) کاوش‌های علمی بسیار بزرگی را در زمینه‌ی کیهان‌شناسی امکان‌پذیر سازد، کاوش‌هایی که تا به امروز از دسترس انسان‌ها دور بوده‌اند.

برداشت کلی از عملیات ساخت ال‌سی‌آرتی به کمک روبات‌های سنگ‌نورد- تصویر بزرگ‌تر

-------------------------------------------

تلگرام، توییتر، اینستاگرام و فیسبوک یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
facebook.com/1star7sky

واژه‌نامه:

 wavelength - radio telescope - far-side - Moon - Earth - frequency - reflect - ionosphere - Sun - wire-mesh - wallclimbing - DuAxel - lunar crater - sphericalcap - reflector - Lunar Crater Radio Telescope - LCRT - filled-aperture - Solar System

منبع: ناسا

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

هلال پدر و پسر

فضاپیمای وویجر ۲ که اکنون آرام و خاموش در فضای بیرونی سامانه‌ی خورشیدی به پیش می‌رود، در سال ۱۹۸۹ این تصویر را از نپتون و تریتون که با هم در گام هلال بودند ثبت کرد.
وویجر ۲ این تصویر زیبا و برازنده از این غول گازی و ماه ابرآلودش را درست پس از گذشتن از نزدیک‌ترین فاصله‌ی نپتون، و با نگاهی به پشت سر گرفت.
چنین عکسی را هرگز نمی‌توان از روی زمین از نپتون گرفت، زیرا نپتون هنگامی که زمین رو به خورشید است، هیچگاه از دیدگاه زمین در گام هلالی دیده نمی‌شود [تنها دو سیاره‌ی تیر و ناهید هستند که از دیدگاه زمین می‌توانند هلالی دیده شوند-م].
چشم‌انداز ویژه‌ی وویجر همچنین باعث شده رنگ آبی آشنای نپتون نیز تغییر کند؛ چرا که از دیدگاه این فضاپیما، جو نپتون نور خورشید را به پیش پراکنده و رنگ خود را رو به سرخی برده؛ مانند خورشید غروب.
نپتون که کوچک‌تر ولی سنگین‌تر از اورانوس است، چندین حلقه‌ی تیره دارد و نوری که می‌گسیلد بیش از نوریست که از خورشید دریافت می‌کند.

--------------------------------------------

تلگرام، توییتر و فیسبوک یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
facebook.com/1star7sky

واژه‌نامه:

Crescent - Neptune - Triton - Solar System - Voyager 2 - gas giant planet - moon - Earth - Sun - Uranus - ring

منبع: apod.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

رنگ‌های لبه فضا

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

فضا از کجای آسمان آغاز می‌شود؟

لایه‌های جو زمین

در زمینه‌ی پروازهای فضایی، برخی می‌گویند از "خط کارمان" آغاز می‌شود، که بر پایه‌ی تعریف کنونی، آغازِ فضا از فرازای ۱۰۰ کیلومتریِ سطح زمین است.
دیگران شاید خطی در فرازای ۸۰ کیلومتر بالاتر از میانگین سطح دریا را لبه‌ی فضا بنامند.
ولی در واقع هیچ مرز فیزیکی آشکار و یکدستی وجد ندارد که پایانِ جو و آغاز فضا را نمایش دهد.
در حقیقت خود خط کارمان هم جایی در نزدیکیِ گذار میان بخش بالایی میان‌سپهر (مزوسفر) و بخش پایینی گرم‌سپهر (ترموسفر) است.
ابرهای شب‌تاب از جلوه‌های تابستانی در عرض‌های جغرافیایی بالا هستند که در فرازهایی نزدیک میان‌سپهر جو، در فرازایی حدود ۸۰ کیلومتری پدید می‌آیند و از همین رو به نام ارهای میان‌سپهری قطبی هم شناخته می‌شوند.
نوارهای شفق قطبی هم (چه شمالی چه جنوبی) دستاوردِ ذرات پرانرژی‌ای هستند که با برخورد به جو زمین، اتم‌های درون گرم‌سپهر جو را برمی‌انگیزانند. این نوارها می‌توانند از فرازای ۸۰ کیلومتری تا بیش از ۶۰۰ کیلومتری زمین گسترده شوند.
تصویری که اینجا می‌بینید از درون کابین خلبان هواپیمایی که در فرازای ۱۰ کیلومتری (۳۳۰۰۰ پایی)، در قلمروی هوانوردی پوش‌سپهری (استراتوسفری) پرواز می‌کرد گرفته شده و هم ابرهای شب‌تاب و هم شفق‌های قطبی شمالی را زیر آسمانی پرستاره نشان می‌دهد، با دیدگاهی رو به افق سیاره‌ی زمین و لبه‌ی فضا.

--------------------------------------------

تلگرام، توییتر و فیسبوک یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
facebook.com/1star7sky

واژه‌نامه:

Karman line - Earth - mesophere - thermosphere - noctilucent cloud - altitude - polar mesopheric cloud - Aurora - atom - stratospheric aeronautics - aurora borealis - planet

منبع: apod.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان