چهار حفره در مرکز یک خوشه کهکشانی

اخترشناسان با بهره از رصدخانه‌ی پرتو ایکس چاندرای ناسا چهار کاواکِ (حفره‌ی) نمایانِ پرتو ایکس را در "آربی‌اس ۷۹۷" یافته‌اند، خوشه‌ای از کهکشان‌ها که با فاصله‌ی حدود ۳.۹ میلیارد سال نوری، در صورت فلکی اژدها جای دارد. این نشان می‌دهد که یک جفت ابرسیاهچاله (سیاهچاله‌ی کلان‌جرم) که در مداری نزدیک به گرد یکدیگر در چرخشند در آن جا وجود دارد که هر دویشان تقریبا همزمان، فواره‌هایی را پدید آورده و افشانده‌اند. اگر چنین چیزی تایید شود، این سیاهچاله‌ها با جداییِ حدود ۲۵۰ سال نوری از هم، از نزدیک‌ترین جفت ابرسیاهچاله‌هایی خواهند بود که تاکنون یافته شده.

چهار کاواک یا حفره‌ی غول‌پیکری که رصدخانه‌ی پرتو ایکس چاندرا در مرکز خوشه‌ی کهکشانی آربی‌اس ۷۹۷ یافته- تصویر بزرگ‌تر

دکتر فرانچسکو اوبرتوزی، اخترشناس دانشگاه بولونیا می‌گوید: «ما فکر می‌کنیم می‌دانیم که یک جفت کاواک نشان‌دهنده‌ی چیست، ولی جریان خوشه‌ی کهکشانی‌ای که دو جفت کاواک در جهت‌های بسیار گوناگون دارد چیست؟»

اخترشناسان پیش‌تر یک جفت کاواک را در جهت خاوری-باختری در آربی‌اس ۷۹۷ دیده بودند، ولی جفتی که در جهت شمالی-جنوبی است به تازگی، در یک رصدِ تازه و با نوردهی بسیار بلندترِ چاندرا شناسایی شده. برای گرفتن تصویرِ ژرف‌تر، حدود ۵ روز از زمان رصدی چاندرا بهره گرفته شد [نوردهی ۵ روزه] ولی آن رصدِ آغازین تنها ۱۴ ساعت زمان برده بود.

آرایه‌ی بسیار بزرگ کارل جی. جانسکی در گذشته نشانه‌هایی از دو جفت فواره را که همراستا با آن کاواک‌ها بودند دیده بود.

دکتر میریام جیتی از دانشگاه بولونیا می‌گوید: «بهترین پنداشت ما اینست که یک جفت سیاهچاله باعث پیدایشِ دو جفت کاواک شده‌اند.»«اگرچه فکر می‌کنیم ابرسیاهچاله‌ها می‌توانند سامانه‌های دوتایی بسازند، ولی بسیار کم پیش می‌آید که هر دوی آنها در گامِ فعالیت دیده شوند- از همین رو یافتن دو ابرسیاهچاله‌ی فعالِ نزدیک به هم که کاواک‌هایی را در آربی‌اس ۷۹۷ باد کرده‌اند چیزی فراباور است.»

در حقیقت، پیش از این در یک رصد رادیویی که با شبکه‌ی اروپایی وی‌ال‌بی‌آی انجام شده بود، دو چشمه‌ی رادیویی نقطه‌ای با جداییِ تنها ۲۵۰ سال نوری در آربی‌اس ۷۹۷ دیده شده بود. اگر هر دوی این چشمه‌ها ابرسیاهچاله‌هایی باشند، یکی از نزدیک‌ترین جفت‌هایی از این اجرام خواهند بود که تاکنون یافته شده.

چهار کاواک یا حفره‌ی نمایانِ پرتو ایکس در خوشه‌ی
کهکشانی آربی‌اس ۷۹۷- تصویر بزرگ‌تر

این دو سیاهچاله باید مارپیچ‌چوار به گرد یکدیگر بچرخند و به هم نزدیک شوند و در این روند، انبوهی از موج‌های گرانشی پدید آورده و سرانجام با هم یکی شوند.

اخترشناسان می‌گویند یک توضیح احتمالی دیگر هم برای چهار کاواکی که در آربی‌اس ۷۹۷ دیده شده وجود دارد: «در این سناریو، تنها یک ابرسیاهچاله وجود دارد، با فواره‌هایی که به گونه‌ای، توانسته‌اند به سرعت تغییر جهت دهند.»

بررسی آنها از داده‌های چاندرا نشان می‌دهد که تفاوت سِنی کاواک‌های خاوری-باختری و شمالی-جنوبی  کمتر از ۱۰ میلیون سال است.

دکتر فابریتسیو بریگنتی از دانشگاه بولونیا می‌گوید: «اگر تنها یک سیاهچاله پدیدآورنده‌ی هر چهار کاواک باشد، پس ما باید  تاریخچه‌ی فعالیت آن را ردیابی کنیم.»«جنبه‌های کلیدی اینست که جهت فواره‌ها چگونه به سرعت تغییر کرده و آیا این ربطی به محیط خوشه‌ی کهکشانی دارد یا مربوط به فیزیک خود سیاهچاله است- یا حتی شاید آمیزه‌ای از هر دو.»

یافته‌های این دانشمندان در نشریه‌ی آستروفیزیکال جورنال لترز منتشر شده است.

-------------------------------------------------

تلگرام، توییتر، اینستاگرام و فیسبوک یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
facebook.com/1star7sky

واژه‌نامه:

NASA - Chandra X-ray Observatory - X-ray - cavity - RBS 797 - onstellation of Draco - supermassive black hole - jet - black hole - galaxy cluster - Francesco Ubertosi - University of Bologna - NSF - Karl G. Jansky Very Large Array - Myriam Gitti - binary system - radio - European VLBI Network - gravitational wave - Fabrizio Brighenti - Astrophysical Journal Letters

منبع: sci-news

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان