یک برخورد سهمگین برای همیشه تعادل چهره ماه را به هم زد
* گویا وجود همه‌ی "گودال‌های" سمت پنهان ماه زیر سر یک برخورد باستانی سیارکی بوده است.
یک سمت ماه پوشیده از دهانه‌هایی‌ست که شمارشان بسیار بیشتر از سمت دیگر است و پژوهشگران سرانجام به چرایی آن پی برده‌اند: بر پایه‌ی پژوهشی تازه، یک سیارک بزرگ که حدود ۴.۳ میلیارد سال پیش به ماه برخورد کرد آشوب و ویرانی‌های در گوشتهی آن پدید آورد.
 |
| سمت پنهان ما پوشیده از دهانه‌هایی‌ست که شمارشان بسیار بیشتر از سمت پیدای آن -سمتی که از زمین دیده می‌شود- است |
به گفته‌ی اتحادیه‌ی بین‌المللی اخترشناسی، رگبار شهاب‌ها، سیارک‌ها و دنباله‌دارها در درازنای میلیاردها سال، بیش از ۹۰۰۰ دهانه‌ی برخوردی آشکار روی ماه به یادگار گذاشته است. ولی پراکندگی این دهانه‌ها در سطح ماه یکدست نیست. سمت دور آن (سمت تاریک، سمت پنهان) که هر گز از روی زمین دیده نمی‌شود (چون ماه در قفل کشندی یا گرانشی با زمین است و هر دور چرخشش برابر ما یک دور گردش به گرد زمین است)، دارای شمار بسیار بیشتری از دهانه‌هاست تا سمتِ نزدیک آن.
سمت نزدیک ماه دهانه‌های کمتری دارد زیرا سطحش با دریاوارها پوشیده شده، پهنه‌های گسترده‌ای از گدازه‌ی سخت شده که از روی زمین و با چشم نامسلح مانند لکه‌هایی تیره روی ماه دیده می‌شوند. این میدان‌های گدازه احتمالا دهانه‌هایی را که می‌شد روی سمت نزدیک ماه دید پر کرده و آنها را پنهان کرده‌اند. سمت دورِ ماه تقریبا هیچ دریاواری ندارد و از همین روست که دهانه‌های آن هنوز دیده می‌شوند.
دانشمندان مدت‌ها بر این گمان بودند که دریاهای ماه در پی یک برخورد سهمگین در حدود ۴.۳ میلیارد سال پیش پدید آمدند. این برخورد به پیدایش "حوضه‌ی قطب جنوب-آیتکن" (اس‌پی‌ای) انجامید، یک دهانه‌ی غول‌پیکر با بیشینه‌ی پهنای حدود ۲۵۷۴ کیلومتر و بیشینه‌ی ژرفای ۸.۲ کیلومتر، که بزرگ‌ترین گودال در ماه و دومین دهانه‌ی برخوردی تایید شده‌ی بزرگ در سامانه‌ی خورشیدی است. با این همه، دانشمندان تا امروز نتوانسته بودند توضیح دهند که چرا تنها سمت نزدیک ماه دارای میدان‌های گدازه است.
پژوهش تازه نشان می‌دهد که برخوردِ اس‌پی‌ای یک پدیده‌ی ویژه و بیمانند را درون گوشتهی ماه، لایه‌ای از تفتال (ماگما) زیر پوسته، پدید آورد که تنها بر سمت نزدیکِ ماه اثر گذاشت.
نویسنده‌ی اصلی این پژوهش، مت جونز از دانشگاه براون می‌گوید: «می‌دانیم که برخوردهای بزرگ مانند برخودی که به پیدایش اس‌پی‌ای انجامید گرمای فراوانی را پدید آورند.»«پرسش اینست که اثر این گرما بر پویایی (دینامیک) درونی ماه چگونه بوده است.»
پژوهشگران از پیش می‌دانستند که میدان‌های گدازه‌ی سمت پیدای ماه از درون گوشته سرچشمه می‌گیرند، زیرا نمونه‌های سنگ و خاکی که فضانوردان آپولو از ماه آورده بودند دربردارنده‌ی عنصرهای پرتوزا (رادیواکتیو) و گرمازایی مانند پتاسیم، فسفر و توریم هستند که گمان می‌رود همگی درون گوشتهی ماه فراوان باشند.
در این پژوهش تازه، شبیه‌سازی‌های رایانه‌ای نشان دادند که برخورد اس‌پی‌ای یک توده‌ی گرما درون گوشته پدید آورده بوده که عنصرهای پرتوزا را به سوی پوسته راندند. پژوهشگران شبه‌سازی را برای چند سناریوی احتمالی برخورد اس‌پی‌ای تکرار کردند، از جمله برخورد مستقیم و برخورد کج زاویه‌دار. و دریافتند برخورد سیارک هر گونه بوده، اثر آن بر گوشته تنها در سمت پیدای ماه بوده.
جور دیگری بخواهیم بگوییم، هنگامی که یک سنگ آسمانی به ماه کوبیده شد، باعث شد گدازه‌های گوشته از جاهایی در سمت نزدیک بیرون بریزند و بسیاری از دهانه‌های کهن‌تری که آنجا بودند را بپوشانند.
جونز می‌گوید: «چیزی که ما نشان می‌دهیم اینست که در هر شرایط منطقی در زمان پیدایش اس‌پی‌ای، این عنصرهای گرمازا سرانجام در سمت پیدای ماه انباشته می‌شدند.»«ما انتظار داریم که این به آب شدنِ (ذوب شدنِ) گوشته که جریان‌های گدازه‌ای که روی سطح می‌بینیم را پدید آورد کمک کرده باشد.»
پژوهشگران از حل چیزی که آن را به عنوان "یکی از چشمگیرترین پرسش‌ها در دانش ما‌ه‌شناسی" توصیف کردند خرسندند.
جونز می‌گوید: «برخورد اس‌پی‌ای یکی از مهم‌ترین رویدادها در تاریخ ماه است.» وی می‌افزاید این که بتوانیم بهتر بفهمیم این رویداد چگونه دو سمت ماهی که امروز می‌بینیم را شکل داد "براستی هیجان‌انگیز" است.
پژوهشنامه‌ی این دانشمندان در شماره‌ی برخط ۸ آوریل نشریه‌ی ساینس ادونسز منتشر شده.
-------------------------------------------------
telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
facebook.com/1star7sky
واژه‌نامه:
منبع: لایوساینس
0 دیدگاه شما:
ارسال یک نظر