دیگر می دانیم چه بر سر ستاره ابط‌الجوزا آمده بوده!
 |
| این نمای چهارتکه دگرگونی سریعِ احتمالیِ بخش جنوبی ستاره‌ی ابط‌الجوزا و کم‌نور شدن ناگهانی آن تا چند ماه در واخر ۲۰۱۹ و اوایل ۲۰۲۰ را نشان می‌دهد. از چپ به راست: بیرون زدن و دور شدن یک توده‌ی پلاسمای داغ و درخشان از سطح ستاره و گسترش سریع رو به بیرون، سرد شدن و ساختن ابری غول‌پیکر از غبار سرد و مات، و سرانجام پوشانده شدن نور یک چهارم ستاره از دید زمین توسط این ابر. تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر (۴.۳ مگ) |
بی‌شک درباره‌ی "سی‌ام‌ئی" (CME) شنیده‌اید، سرواژه‌ی "فوران تاج خورشیدی". این پدیده همواره در خورشید رخ می‌دهد. تکه‌ای از جو بیرونی و تنُک خورشید (تاج خورشیدی) به بیرون دمیده می‌شود و گاهی به زمین هم برخورد می‌کند. اکنون پی برده‌ایم که چیزی بسیار هراس‌انگیزتر از آن برای ستاره‌ی ابط‌الجوزا (شبان‌شانه، آلفا شکارچی) رخ داده. این ستاره‌ی غول سرخ یک "اس‌ام‌ئی" (SME) پدید آورده، سرواژه‌ای برای "فوران توده‌ی سطحی".
اخترشناسان ناسا بر این باورند که در سال ۲۰۱۹، تکه‌ی غول‌آسایی از سطح دیدارپذیرِ ابط‌الجوزا از این ستاره جدا شده بوده. جرم این اس‌ام‌ئی ۴۰۰ میلیارد برابر جرم یک سی‌ام‌ئی، یا چندین برابر جرم کره‌ی ماه بوده. داده‌های به دست آمده از چندین تلسکوپ، به ویژه هابل، نشان می‌دهند که یک توده‌ی ستونی همرفتی به پهنای بیش از یک میلیون مایل از ژرفای درون ستاره بیرون زده و با ضربه‌ها و تپش‌هایی که پدید آورده، تکه‌ای از سطح ستاره را کَنده و به بیرون پرتاب کرده است.
آندریا دوپری از مرکز اخترفیزیک هاروارد/اسمیتونین می‌گوید: «تاکنون هرگز چنین پرتاب جرم سهمگینی را از سطح یک ستاره ندیده‌ایم.» وی که رهبر این پژوهش است می‌افزاید: «چیزی دارد روی می‌دهد که آن را به کلی نمی‌شناسیم.»
این اس‌ام‌ئی پس از جدا شدن از ستاره خنک شد و ابری تیره پدید آورد که چنانچه همه می‌دانیم، ستاره‌ی ابط‌الجوزا را در سال ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ کم‌نور کرد. حتی بینندگانِ گهگاهیِ آسمان هم می‌توانستند با نگاهی به آسمان، این تغییر را ببینند. برخی از اخترشناسان نگران شدند که نکند این کاهش نور پیش‌درآمدِ یک انفجار ابرنواختری باشد. پی بردن به این که همه چیز زیر سر یک اس‌ام‌ئی بوده، دستکم تا مدتی این ترس و نگرانی را زدوده است.
درخشش ابط‌الجوزا از آن زمان تاکنون به حالت عادی برگشته، ولی چیزی شگفت‌انگیز همچنان در جریانست. اخترشناسان از دیرباز می‌دانستند که ابط‌الجوزا یک ستاره‌ی متغیر با یک دوره‌ی ۴۳۰ روزه است. بیش از ۲۰۰ سالست که تغییر روشناییِ مترونوم-مانند آن دیده می‌شده. ولی با این که ابط‌الجوزا رو به بهبود است، تپش‌هایش دیگر منظم نیستند. این داده‌ها را ببینید:
 |
| نمودار تغییرات در روشنایی ستاره‌ی شبان‌شانه (ابط‌الجوزا) در پی فوران سهمگینی که تکه‌ی بزرگی از سطح دیدارپذیر این ستاره را از آن جدا کرد. این مواد بیرون زده سرد شده و ابری از غبار تیره و مات را ساختند که این ستاره را ازدید زمین، تا مدتی کم‌نور کرد. این آشوب بی‌سابقه‌ی ستاره‌ای باعث به هم خوردن دوره‌ی تپش منظم و ۴۰۰ روزه‌ای شد که اخترشناسان از بیش از ۲۰۰ سال پیش تاکنون می‌دیدند. احتمالا درون این ستاره هنوز مانند بشقابی از دسر ژلاتینی دارد می‌لرزد. در چارچوب پایین، منحنی نور این ستاره را می‌بینیم که نشان می‌دهد تپش‌های این ستاره‌ی متغیر پس از رویداد سال ۲۰۱۹-۲۰۲۰ دیگر نظم پیشین را ندارند- تصویر بزرگ‌تر |
 |
| منحنی نور ستاره‌ی شبان‌شانه (ابط‌الجوزا) که نشان می‌دهد تپش‌های این ستاره‌ی متغیر پس از رویداد سال ۲۰۱۹-۲۰۲۰ دیگر نظم پیشین را ندارند |
از طیف‌های دریافت شده با هابل و تلسکوپ تیلینگاست در آریزونا چنین برمی‌آید که هنوز پس از چند سال، سطح ابط‌الجوزا مانند یک بشقاب دسر ژله‌ای در جهش و لرزش است- گواهی بر وحشیانه بودن آن انفجار.
ابط‌الجوزا به اندازه‌ای بزرگست که اگر جایگزین خورشید در مرکز سامانه‌ی خورشیدی شود، جو آن از سیاره‌ی مشتری هم فراتر می‌رفت. دوپری در سال ۱۹۹۶ با بهره از هابل، لکه‌های داغ روی سطح این ستاره را شناسایی کرد. این نخستین تصویر مستقیم از ستاره‌ای به جز خورشید بود.
دوپری می‌گوید: «آنچه اکنون دارد رخ می‌دهد یک پدیده‌ی به کلی تازه است که می‌توانیم آن را به طور مستقیم ببینیم و جزییات سطح را با هابل نمایان کنیم. ما داریم فرگشت ستاره‌ای را همزمان تماشا می‌کنیم.»
 |
| تصویر ستاره‌ی شبان‌شانه (ابط‌الجوزا، آلفا شکارچی) در چارچوب بالا، سمت چپ این تصویر، نخستین تصویر مستقیم از ستاره‌ای به جز خورشید است که تلسکوپ فضایی هابل گرفته. شبان‌شانه یک ابرغول سرخ است که شانه‌ی صورت فلکی زمستانی شکارچی را ساخته است (چارچوب سمت راست). در چارچوب پایین، سمت چپ نی یک همسنجی میان قطر این ستاره و مدارهای زمین و مشتری را می‌بینیم- این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر |
-------------------------------------------------
تلگرام، توییتر و فیسبوک یک ستاره در هفت آسمان:
twitter.com/1star_7sky
facebook.com/1star7sky
0 دیدگاه شما:
ارسال یک نظر